پشت پرده رقابت آمریکا، چین و ایران در آسیای جنوبی/ رمزگشایی از نقشه راه واشنگتن برای پاکستان و هند

به گزارش اقتصادنیوز، عجیب نبود که شهباز شریف، نخست وزیر تازه منتخب پاکستان، عربستان سعودی را به عنوان مقصد اولین سفر رسمی اش انتخاب کند. آنچه همه را حیرت زده کرد، اعلامیه مشترکی دو بازیگر بود که در چارچوبش  نه تنها بر تعهد عربستان جهت سرمایه‌گذاری 5 میلیارد دلاری در پاکستان تاکید شد، بلکه از اسلام آباد و دهلی نو نیز خواسته شد تا اختلافات باقی‌مانده خود در باب دو منطقه جامو و کشمیر را حل و فصل کنند.ریاض تنها کشوری نیست که بر تحقق صلح میان هند و پاکستان در آسیای جنوبی تاکید دارد؛ امارات متحده عربی نیز در قامت میانجیگر جهت تحقق آتش بس بین اسلام آباد و دهلی نو در سال 2021 نقش مهمی ایفا کرد؛ نقشی که موجب شد تا درگیری های خطرناک مرزی که سال 2019 دوباره شعله ور شد، متوقف شود.در همین راستا موسسه مطالعاتی خاورمیانه یادداشتی را منتشر کرده و به تعامل کشورهای حاشیه خلیج فارس و پاکستان پرداخته است.اقتصادنیوز این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست با عنوان «اسلام آباد سرگردان میان ایران و عربستان/ بازی عربستان با کارت پاکستان و هند؟» منتشر شد و در ادامه بخش دوم و نهایی آمده است.

سایه آمریکا بر تعاملات تهران و اسلام آباد

رقابت میان چین و ایالات متحده در خاورمیانه و جنوب آسیا ناامنی های منطقه ای را تشدید کرده و همزمان فرصت های غیرمنتظره ای را برای نزدیکی میان بازیگران ایجاد کرده است. گسترش رقابت قدرت های بزرگ در خاورمیانه باعث شده که چین رقابت با نفوذ آمریکا در منطقه را کلید بزند. همزمان هند نیز در حال رقابت برای افزایش نفوذ برای جبران ردپای رو به رشد چین در خاورمیانه است. همکاری هند با ایران باعث شد تا در سال 2015 دو کشور در بندر چابهار سرمایه گذاری کنند؛ رخدادی که از آن به عنوان رقیب سرمایه گذاری چین در بندر گوادر در عمق دریا از طریق کریدور اقتصادی چین و پاکستان یاد می شود. برعکس، چین در مارس 2021 برنامه‌های خود را برای سرمایه‌گذاری 400 میلیارد دلاری در ایران طی 25 سال آینده اعلام کرد. در حالی که تا به امروز تنها سرمایه گذاری های اندکی صورت گرفته، اما چین به بزرگترین شریک تجاری ایران تبدیل شده  و ایران را قادر ساخته تا عضویت در بلوک های منطقه ای مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس را تضمین کند.

در حالی که پاکستان نتوانسته آرزوی خود مبنی بر میانجی‌گری تنش زدایی بین ایران و عربستان سعودی را محقق کند، چین در این مسیر پیشرفت بزرگی را از آن خود کرد. علیرغم تنش‌های منطقه‌ای فزاینده ناشی از جنگ غزه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به جای تلاش برای سود بردن از گسترش دامنه تنش ها، به کاهش تنش بین ایران و اسرائیل تمایل دارند. اوایل سال جاری، ایران مواضع گروه های تروریستی را هدف قرار داد؛ اقدامی‌ که واکنش اسلام اباد را به دنبال داشت. از آن زمان،تنش ها کاهش یافته و ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران اندکی پیش از شهادتش،  برای ارتقای روابط به پاکستان سفر کرد و قول داد که تجارت دوجانبه و همکاری های امنیتی را تقویت کند.

اکنون تلاش مجددی برای تکمیل خط لوله گاز ایران-پاکستان آغاز شده، اگرچه ممکن است پاکستان برای دریافت معافیت از تحریم‌های آمریکا برای این پروژه، به ویژه پس از پاسخ موشکی و پهپادی ایران به اسرائیل در اوایل ماه جاری، درگیر چالش شود.

با این حال، ایالات متحده مخالف سرمایه گذاری بیشتر عربستان سعودی و امارات در پاکستان نیست. آنچه واشنگتن را نگران می کند افزایش بدهی های اسلام آباد به پکن است.

تلاش برای دور کردن اسلام‌آباد از پکن

از آنجایی که ایالات متحده همکاری نظامی خود با هند را برای مهار چین افزایش می دهد، ممکن است آمریکا در برخورد با بحران خطرناک دیگری در شبه قاره، داور بی طرف لحاظ  نشود. در نتیجه، ایالات متحده ممکن است سایر بازیگران منطقه ای را که دارای اهرم فشاری علیه هند و پاکستان هستند، تشویق کند تا مکانیسم های مدیریت بحران و اعتمادسازی را برای جلوگیری از شعله ور شدن تنش های فرامرزی ایجاد کنند.بنا بر گزارش ها، امارات مذاکرات محرمانه ای را بین مقامات اطلاعاتی هند و پاکستان سازماندهی کرده است. به نظر می رسد آخرین بیانیه عربستان در باب هند و پاکستان برای حل متقابل مناقشه کشمیر گام دیگری در جهت میانجیگری در این درگیری باشد. رسانه‌های هندی مدعی شده‌اند که بیانیه عربستان، مانند بیانیه‌های آمریکایی قبلی، صرفاً موضع هند را مبنی بر عدم دخالت شخص ثالث در مناقشه کشمیر تأیید می‌کند. در سال 2019، وزیر دفاع هند با عبارات تحریک آمیزی تاکید کرد که هر گونه گفتگو با پاکستان در مورد مناقشه کشمیر فقط وضعیت سرزمین های اشغال شده توسط پاکستان را پوشش می دهد. وزیر خارجه جدید پاکستان، اسحاق دار، اخیراً پیشنهاد کرد که زمان آن فرا رسیده که روابط تجاری هند و پاکستان که پس از افزایش تنش ها در سال 2019 قطع شد، از سر گرفته شود، اما وزارت خارجه به سرعت اعلام کرد که ابتدا باید به وضعیت کشمیر تحت کنترل هند پرداخت.

شکی نیست که هم هند و هم پاکستان از نزدیکی روابطشان سود بسیار خواهند برد. علاوه بر ارائه مزایای تجاری فوق العاده، کاهش خصومت هر دو کشور را قادر می سازد تا بر تثبیت روابط با سایر همسایگان تمرکز کنند. هند باید توجه بیشتری به تنش های مرزی خود با چین داشته باشد، در حالی که پاکستان می بایست بر مدیریت مرزهای ناآرام خود با افغانستان تمرکز کند. با این حال، علیرغم این انگیزه‌ها، اکنون ممکن است مناسب‌ترین زمان برای نزدیکی نباشد. هند در میانه یک انتخابات عمومی است که نتایج آن تا اوایل ژوئن اعلام نخواهد شد. مودی، که انتظار می رود حزبش پیروز شود، دوباره شکاف های قومی اکثریتی در داخل کشور را دوچندان کرده تا بتواند پیروزی قاطع دیگری را تضمین کند. با این حال، مودی این بار تلاشی برای تحریک احساسات ضد پاکستانی نکرده است. تنها پس از اعلام نتایج انتخابات می توان حدس زد که آیا دولت هند اشتهایی فراتر از برقراری آتش بس با پاکستان دارد یا خیر. انجام این کار مستلزم بازنگری در مناقشه 74 ساله کشمیر است. نه پاکستان و نه هند نمی‌توانند برای حل مناقشه کشمیر به زور متوسل شوند، اما قادرند سیاست‌های متفاوتی را برای تسهیل زندگی کشمیری‌ها در هر دو طرف مرز اتخاذ کرده و حتی پس از فروکش کردن تنش‌ها، حرکت فرامرزی را فعال کنند.

عربستان سعودی و امارات می‌توانند با دیگر قدرت‌های بزرگ، به‌ویژه ایالات متحده، هند و پاکستان را برای از سرگیری گفت‌وگو و اتخاذ اقدامات افزایشی اعتمادساز جهت غلبه بر سوء‌ظن متقابل، تشویق کنند. خصومت کمتر بین هند و پاکستان مانع از این می شود که اسلام اباد بیشتر از این تحت سلطه چین باشد. هند که کمتر نگران پاکستان است، می‌تواند به جای تلاش برای سرمایه‌گذاری در موضعی تهاجمی برای جلوگیری از نفوذ فزاینده چین در سراسر آسیای جنوبی، بر تسریع یکپارچگی و همکاری منطقه‌ای تمرکز کند.