چرایی شکست پروژه‌های ضدایرانی آمریکا/ چرا شورای همکاری خلیج فارس به واشنگتن پشت کرد؟/ ماهی‌گیری چین و روسیه از آب گل‌آلود

به گزارش اقتصادنیوز، 28 مارس 2024، جاسم البودایوی، دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس، از چشم انداز این نهاد برای تحقق امنیت در منطقه رونمایی کرد. این سند، اولین تصویر روشن از چشم انداز امنیت جمعی در تاریخ 43 ساله شورای همکاری خلیج فارس است که بر پایه بیانیه های گذشته و توافقنامه دفاعی مشترک در سال 2000 استوار است؛ تصویری که به طور آشکار تصریح می کند که حمله به یک عضو، حمله به همه تلقی می شود. این سند همچنین شباهت‌هایی به پیشنهادات قبلی ایران، روسیه و چین دارد که هدفشان تقویت گفتگو و همکاری ها در خلیج فارس است.

همسویی اعراب و ایران زیر تیغ تحریم های آمریکا

شورای همکاری خلیج فارس چشم انداز مورد نظر خود را پس از سال ها درگیری داخلی و با هدف تعریف محیطی با ثبات برای پیشبرد برنامه های توسعه بلندپروازانه اش ارائه کرد. این تلاش به دنبال نشست العلا در ژانویه 2021 با هدف پایان محاصره قطر و همچنین توافق مارس 2023 در باب احیای روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان سعودی با میانجیگری پکن عنوان شد.این ابتکار عمل بر گسترش بحث های امنیت محور منطقه تاکید داشت و چالش های زیست محیطی مشترک، انتقال انرژی، امنیت غذایی، و برنامه های ارتباط منطقه ای و بین منطقه ای را برجسته تر کرد.به نوشته موسسه مطالعاتی استیمسون، اگرچه به همزیستی مسالمت آمیز و همکاری با تهران به شکلی صریح اشاره نشد، اما مشخص بود که نزدیکی با ایران بخش لاینفک ابتکار عمل ارائه شده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس بالاخص عربستان سعودی دوره ای پرتنش بین سال های 2016 تا 2020 را تجربه کردند؛ دوره ای که انصار الله یمن نفتکش‌ها در سواحل فجیره و تأسیسات نفتی عربستان سعودی را هدف حملات موشکی و پهپادی شان قرار دادند.از همین رو به ادعای این موسسه اعضای شورای همکاری خلیج فارس می‌دانند که هیچ یک از کلان پروژه‌های مورد نظرشان در سایه رویارویی نظامی با ایران محقق نمی‌شود.

چرا چین و روسیه برای خلیج فارس دندان نیز کرده اند؟

به گفته ناظران، رویارویی اخیر بین ایران و اسرائیل به‌طور مسلم اهمیت تعامل سازنده با ایران را دوچندان کرده است. اگر ایران و عربستان در سال 2023 در باب احیای روابط دیپلماتیک خود توافق نمی کردند، امروز منطقه در وضعیت به مراتب بدتری قرار می گرفت. از زمان توافق پکن، تحولات مثبت متعددی در روابط شورای همکاری خلیج فارس و ایران و همچنین در روابط بین شورای همکاری خلیج فارس و عراق رخ داده است. عربستان سعودی برای اولین بار پس از 11 سال میزبان رئیس جمهور ایران بود و به زائران ایرانی اجازه سفر به شهرهای مقدس مکه و مدینه را داد. امارات متحده عربی، قطر و عمان روابط اقتصادی خود با ایران را کلید زدند. همچنین سرمایه گذار های شورای همکاری خلیج فارس به سرعت راهی عراق شدند،در این میان تنش بین قطر و امارات، عربستان سعودی و بحرین کاهش یافته است.علاوه بر این، این تعاملات دیپلماتیک و اقتصادی میان اعضا توسط بازیگران اروپایی و آسیایی به ویژه چین تشویق شده است. بازدارنده اصلی گسترش روابط منطقه‌ای فعلا تحریم‌های آمریکا علیه ایران و همچنین تلاش‌های آمریکا برای عادی‌سازی روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس با اسرائیل است. در حالی که برخی در ابتدا از رویکرد واشنگتن حمایت می کردند، اما امروز بازیگران منطقه ای دیگر به دنبال همان اهداف نیستند.

ابتکار عمل تلاش صلح هرمز (HOPE) که در سال 2019 ارائه شد، حول محور اهرمی تعریف شد که قطعنامه 598 (1987) در اختیار دبیرکل سازمان ملل متحد قرار داد؛ اهرمی که پایان جنگ هشت ساله ایران و عراق را رقم زد. این اهرم "چتر بین المللی لازم" برای گفتگو میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس، ایران و عراق در مورد امنیت انرژی، آزادی ناوبری، عدم اشاعه، ایجاد منطقه عاری از سلاح های کشتار جمعی، خطوط تلفن و سیستم های هشدار اولیه، و مکانیسم های حل مناقشه فراهم کرد. این ابتکار عمل در قالب پیمان های عدم تجاوز در بحبوحه تشدید تنش ها در سال 2019 و کمپین "فشار حداکثری" دولت ترامپ علیه ایران که در آن زمان توسط برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس حمایت می شد، با موانعی روبرو بود.در آن بازه زمانی، روسیه از عنوان ریاست شورای امنیت سازمان ملل در اکتبر 2020 استفاده کرد تا «مفهوم امنیت جمعی منطقه خلیج فارس» را در سال 2019 نهادینه کند. روسیه ایجاد یک سازمان امنیت و همکاری در خلیج فارس را متصور بود که هشت کشور ساحلی به همراه روسیه، چین، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، هند و سایر طرف‌های ذینفع را به عنوان ناظر یا اعضای وابسته تشکیل می‌داد.

پروژه شکست خورده واشنگتن

این ابتکار با هدف ایجاد اعتماد و تقویت همکاری گام به گام در زمینه کنترل تسلیحات، از جمله منطقه عاری از سلاح هسته ای، و مبارزه با تروریسم و در عین حال تشویق همکاری های اقتصادی، بشردوستانه و زیست محیطی تعریف شد. با این حال، حمله روسیه به اوکراین در سال 2022 مسکو را منفعل کرد. چین از سال 2020 خواستار تلاش چندجانبه برای تبدیل خلیج فارس به "منطقه ثبات" شده است. اهمیت استراتژیک منطقه برای طرح کمربند و جاده چین، در کنار نیازهای رو به رشد انرژی چین، خلیج فارس را برای پکن برجسته کرد. گنجاندن ایران و عربستان سعودی در سازمان همکاری شانگهای و بریکس می تواند میانجیگری چین را در این مسیر تسهیل کند.اروپایی‌ها نیز تلاش‌های خود را برای تعامل با منطقه مضاعف کرده‌اند. در سال 2023، اتحادیه اروپا لوئیجی دی مایو، نماینده ویژه خود برای منطقه خلیج فارس را جهت گسترش روابط اروپا با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و همچنین با ایران و عراق منصوب کرد. فرانسه همچنین یکی از حامیان اصلی گفتگوهای منطقه ای بوده است. عراق با حمایت رئیس جمهور امانوئل مکرون، توانست در کنفرانس بغداد بازیگران و سازمان های منطقه ای و بین المللی را برای همکاری و مشارکت در اردن گرد هم آورد.

در حالی که پایتخت های اروپایی و اتحادیه اروپا با تهران و سایر بازیگران منطقه روابط دیپلماتیک دارند، ایالات متحده همچنان در تلاش است تا با توسل به اتحادهای منطقه ای قدرت و نفوذ ایران را مهار کند. ابتکاراتی مانند اتحاد استراتژیک خاورمیانه، ائتلاف ورشو، و رزمایش های مختلف دفاع هوایی و دریایی مشترک به دلیل ماهیت استثنایی و تمرکز بر مسائل امنیتی با مشکل مواجه شده اند. امروزه اشتهای گفتگو و همکاری در منطقه بیشتر از موضع گیری نظامی است.یکی از جنبه‌های حیاتی چشم‌انداز شورای همکاری خلیج فارس برای امنیت منطقه‌ای، درخواست این نهاد برای تقویت «همکاری اقتصادی بین کشورهای منطقه به‌گونه‌ای است که در خدمت منافع گفت‌وگو، ارتباطات، و ایجاد پل‌ها باشد». چشم انداز ترسیمی شورای همکاری خلیج فارس گامی رو به جلو در رسیدگی به برخی از مهم ترین چالش های پیش روی منطقه است. شورای همکاری خلیج فارس با تمرکز بر همکاری، حل مسالمت آمیز مناقشات و توسعه پایدار، نه تنها قصد دارد امنیت و رفاه کشورهای عضو خود را افزایش دهد، بلکه به یک نظم بین المللی باثبات تر و صلح آمیز کمک می کند. مشارکت ایران در این گفتگو برای تضمین موفقیت چشم انداز بسیار مهم است.به باور ناظران، تعاملات دیپلماتیک پیش بینی شده در سال 2024 مسیرهایی را برای پیشبرد این چارچوب ارائه می دهد. در چنین شرایطی انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده به عنوان یک عامل اخلال بالقوه ظاهر می شود، اما نیاز به تحکیم روابط دوجانبه و چندجانبه در خلیج فارس را برجسته می کند. بالاخص آن که هیچ یک از بازیگران خلیج فارس آرزوی بازگشت به دوران قبل از 2021 را ندارند.