پازل نفوذ مویرگی چین در عراق/ پکن از جان بغداد چه می‌خواهد؟

به گزارش اقتصادنیوز، شواهد نشان می‌دهد، همزمان با گسترش دامنه مشارکت چین با عراق در حوزه اقتصادی، پکن از نفوذ اقتصادی اش  برای برای تحت تاثیر قرار دادن میدان سیاست بغداد استفاده می کند. در عین حال عراق در چارچوب مناسبات و معادلات در حال تغییر منطقه‌ای به دنبال نقشی مستقل تر و خودمختار تر در منطقه است. در همین راستا دولت تحت رهبری محمد شیاع السودانی برای نیل به چنین هدفی ناچار است تا از استراتژی منطقه ای پکن پیروی کند.از همین رو گروهی از ناظران می گویند، چین فرصت یافته تا جایگاه اقتصادی و سیاسی اش را در منطقه مستحکم تر کرده، گزاره ای که ممکن است برای عراق چالس ساز باشد.

 پس لرزه های یک اتحاد

به نوشته امواج مدیا، اکتبر ۲۰۱۹ عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر وقت عراق هشت قرارداد "نفت در ازای بازسازی" را با پکن امضا کرد. براساس مفاد این قراردادها، قرار بر آن بود که چین در ازای دریافت 100 هزاربشکه نفت در روز، مدیریت پروژه های مرتبط با توسعه‌ی زیرساخت‌های ویران‌شده عراق را عهده دار شود.با این حال، طرح‌های بعدی چین به دلیل نگرانی‌های پکن در مورد ظرفیت بغداد جهت اجرای تعهداتش اجرایی نشد. در این میان اعتراض ها به فساد در سراسر عراق که مدت کوتاهی پس از امضای توافق‌نامه‌ها کلید خورد،به شکلی برجسته زمینه ساز انفعال پکن شد؛ اعتراض هایی که در نهایت منجر به استعفای عبدالمهدی و لغو توافقات مذکور شد. سودانی، نخست‌وزیر فعلی، در تلاش برای از سرگیری ابتکارات متوقف‌شده با امضا "توافق چارچوب" ۲۰۲۲، زمینه را برای احیای توافق سال 2019 فراهم کرد.

از آن زمان تا به امروز، مشارکت چین در عراق افزایش یافته، به طوری که براساس ارزیابی ها، در سال ۲۰۲۳ مجموع سرمایه‌گذاری مستقیم چین به ۳۴ میلیارد دلار رسید و این کشور به بزرگترین سرمایه‌گذار در عراق تبدیل شد. نکته قابل تامل این است که تخمین زده می‌شود مبادلات تجاری بین دو کشور تقریباً به ۵۰ میلیارد دلار رسیده و گفته می شود رشد ۴۵ درصدی در قیاس با سال گذشته داشته باشد. به به باور گروهی از ناظران، این پویایی‌ها نشان از کاهش نفوذ ایالات متحده در عراق است. با این حال، گروهی دیگر هشدار داده اند که چین به دنبال ماحصل سرمایه گذاری هایش هست؛ از همین رو بعید نیست تا نفوذ اقتصادی اش را به نفوذی سیاسی تبدیل کند.سیاستگذاران در بغداد در راستای نگاه به شرق، متوجه تفاوت رویکرد دیپلماتیک پکن با پایتخت‌های اروپایی و واشنگتن شده‌اند.عثمان الموصلی، محقق سیاسی عراقی، در گفتگو با امواج مدیا گفت که برخلاف آمریکا، "پکن گام‌هایی آهسته اما قابل پیش‌بینی برمی‌دارد و سیاست‌هایش بر بازار سرمایه‌گذاری عراق متمرکز است."

خیز خزنده پکن در خاورمیانه

الموصلی در ادامه تاکید کرد که کمک‌های چین برای بازسازی عراق، از جمله ساخت مدارس، درمانگاه‌ها و بهبود خدمات، شهرت پکن میان مردم عراق را افزایش داده." به باور این تحلیلگر، چنین سیاست‌هایی محبوبیت گام هایی که چین ممکن است در آینده بردارد را بیشتر می کند.پکن احتمالاً می داند که تضمین حمایت مردمی عراق منوط به قدرت نرم این بازیگر است. در سال 2018 پکن، انجمن دوستی عراق و چین را بازگشایی کرده؛ انجمنی که به عراقی‌ها درس‌های چینی را با قیمت پایین ارائه می‌دهد. این کشور سال بعد و در اقدامی مشابه، بودجه‌ی تأسیس دپارتمان زبان چینی در دانشگاه صلاح‌الدین در اقلیم کردستان را تامین کرد.در همین چارچوب می توان گفت که دیپلماسی فرهنگی پکن، بازیگری که به عنوان از بزرگترین مصرف‌کنندگان نفت جهان قلمداد می شود، سنگ بنای استراتژی اش جهت تضمین دسترسی به ثروت نفتی عراق است. نکته قابل تامل آن است که سال جاری، شرکت‌های چینی در مناقصه برای چندین پروژه‌ی بزرگ اکتشاف نفت و گاز پیشتاز بودند و در زمان صدور مجوز شرکت‌های بزرگ نفتی آمریکایی غایب بودند؛ گزاره ای  که از منظر ناظران، بی‌اعتنایی ایالات متحده به عراق تلقی شد، آن هم بعد از سفر شیاع السودانی به واشنگتن.

در این ترکیب دیپلماتیک، چین می داند که تحقق سیاست‌های منطقه‌ای‌اش مستلزم برقراری تعادل ظریف با دیگر بازیگران منطقه از جمله ایران است. سیاست‌گذاران عراقی ، چین را به عنوان قدرتی تعادل‌بخش حیاتی در برابر نیروهای خارجی مانند اتحادیه اروپا و ایالات متحده می‌بینند.در پهنایی گسترده تر، چین تلاش داشته تا در مناسبات دیپلماتیک منطقه ای نفوذ بیشتری را از آن خود کند.در همین چارچوب، احیای روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان توسط چین و بعد از هفت سال قابل تامل است.پیش از امضای این توافق، عراق میزابن رایزنی های میان تهران و ریاض بود. با این همه، از منظر چین، بازیگری که می خواهد نقش برجسته تری در خاورمیانه داشته باشد، این توافق( میان ایران و عربستان) بردی سیاسی بود.چین همچنین برای پیوستن کشورهای عربی به بریکس، بلوکی سیاسی و اقتصادی شامل بازیگرانی چون برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی- نقشی محوری داشت. در این راستا نشست سران عرب و چین به میزبانی عربستان در سال 2022 که در ریاض برگزار شد، برای چین، دستاوری جدی بود. چنین تحولات دیپلماتیکی نشان می‌دهد که چین قصد دارد محور رهبری منطقه‌ای جدید بین ایران و عربستان تعریف و خود نقش ایالات متحده را ایفا کرده و جایگزین این کشور در خاورمیانه باشد.

خواب پکن برای عراق

در این میان، سال گذشته، بانک مرکزی عراق برای نخستین بار اجازه داد تا واردات از چین به طور مستقیم با یوآن حساب شود. مقامات بانکی عراق نوسانات نرخ دلار و نرخ رو به رشد تجارت با پکن را انگیزه‌های اصلی این اقدام عنوان کردند.پکن تلاش دارد تا بدون فشار برای تصمیم سازان داخلی زمینه را برای نفوذش هموار کند، از همین رو این کشور به گزاره هایی چون ایجاد دموکراسی یا اجرای اصلاحات سیاسی توجهی ندارد. یکی از منابع نزدیک به به نخست‌وزیر عراق به امواج مدیا  گفت که چین محتاطانه به سمت هم‌سوسازی دیدگاه‌های دیپلماتیک خود با عراق در حرکت است.سال 2018 و در میانه اتهام زنی ها به چین به واسطه نقش حقوق اویغوزهای مستقر در سین کیانگ، بغداد با امضای توافقنامه های مشترکی از پکن حمایت کرد. سال بعد، عراق دوباره پشت چین ایستاد؛ این بار هم صدایی پکن و بغداد در زمینه "قانون امنیت ملی" در هنگ کنگ برجسته بود. ناظران بر این باورند که هم صدایی میان بغداد و پمن در باب برخی از موضوعات پرحاشیه و حساسیت برانگیز برای غرب، نشان می‌دهند که بغداد چقدر از مدار دیپلماتیک واشنگتن فاصله گرفته است.

از منظری دیگر، عراقی ها از رویکردهای پرهزینه و  غیرقابل پیش‌بینی آمریکا در عراق ناامید شده اند. یکی از منابع نزدیک به هیئت هماهنگی شیعیان در گفتگو با امواج مدیا در این باره گفت: "سیاست‌های آمریکا در بغداد قابل اعتماد نیست. این دستور العمل ها موقتی‌اند و با تغییر دولت‌ها در واشنگتن تغییر می کنند." این منبع که نخواست نامش فاش شود در ادامه گفت در عراق تمایل ها برای هم صدایی با چین به عنوان بازیگر جایگزین ایالات متحده افزایش یافته و از همین رو فرضیه استقرار چینی ها در عراق دور از ذهن نیست.بالاخص آن که عراق در سال جاری خواهان پایان ماموریت نمایندگی‌های سازمان ملل در عراق (یونامی) تا سال 2025 شد؛ ماموریت هایی که در راستای منافع واشنگتن قلمداد می شود. خواسته بغداد توسط روسیه و چین مورد استقبال قرار گرفت، اما ایالات متحده آن را رد کرد.همزمان چین تلاش داشته تا با اعضای هیئت هماهنگی شیعه که رابطه خوبی هم با ایران دارند، تعامل داشته باشد.در نهایت باید گفت که رویکرد عمل‌گرایانه‌ی چین در عراق عراق به این معناست که پکن هرگونه تحریم دیپلماتیک واشنگتن را به واسطه سیاست هایش خنثی خواهد کرد. هرچند موصلی می گوید که چین از چنین تهدیدهایی هراس نداردف به ادعای او با توجه به دوری نسبی چین از پویایی سیاست تهدید و تطمیع واشنگتن، پکن در چنین بازی‌هایی دست برتر را خواهد داشت.