ماموریت تازه اردوغان/ پشت پرده تلاش ترکیه برای کاهش تنش میان عراق و کویت

به گزارش اقتصادنیوز، مهارت دیپلماتیک و میانجیگری ترکیه در روابط این کشور با کویت، به ویژه در طول بحران‌های خلیج فارس و بی‌ثباتی منطقه‌ای، محوری بوده است. از آنجایی که آنکارا روابطش با کشورهای کلیدی خلیج فارس ترمیم کرده، پیوند این بازیگر با کویت به واسطه منافع مشترک و سابقه غلبه بر چالش های منطقه ای حیاتی است. این گزاره نقش ترکیه در پروژه جاده توسعه و بهبود روابط کویت و عراق را برجسته می کند.

طوبا نور سونمز سفیر ترکیه در کویت در جریان سفر تاریخی شیخ مشعل الاحمد الجابر الصباح امیر کویت به ترکیه گفته بود که ترکیه و کویت نمونه واقعی همبستگی را در چالش‌برانگیزترین لحظات به نمایش گذاشته‌اند. زمانی که روابط ترکیه با برخی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) به دلیل مسائل منطقه ای و رویارویی اعراب در برابر قطر در سال 2017، پرتنش شد، کویت در حاشیه ماند. پایان بحران خلیج فارس، که راه را برای آشتی ترکیه با عربستان سعودی و امارات هموار کرد، موجب گشت تا کویت نفس راحتی کشیده و برای تقویت روابط نزدیکتر با آنکارا بدون فشار از سوی دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس بستر سازی کند.

چرایی اهمیت کویت برای ترکیه؟

موسسه بین المللی گلف در این باره نوشت: از منظر ترکیه، کویت در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس از اهمیت بیشتری برخوردار است. این امیرنشین سابقه طولانی در میانجیگری بین المللی دارد و اخیراً در مذاکره برای حل بحران‌های خلیج فارس در سال‌های 2014 و 2017 بین قطر و همسایگان شورای همکاری خلیج فارس نقش محوری داشت. به لطف سنت میانجیگری، کویت عنوان "رئیس دیپلماسی عربی" را به خود داده است. پس از سال‌ها تحمل روابط سرد با کشورهای حاشیه خلیج فارس، زمانی که آنکارا تصمیم گرفت ورق را برگرداند، ترکیه از حمایت کویت بسیار سود برد.

به همین ترتیب، اقدامات گذشته ترکیه در خاورمیانه اثر مثبتی در ذهن سیاستگذاران و شهروندان کویتی بر جای گذاشته است. آنکارا سیاست دیرینه خود مبنی بر عدم مداخله در مسائل خاورمیانه را در جریان تهاجم عراق به کویت در سال‌های 1990-1991 کنار گذاشت، زمانی که تصمیم گرفت به نیروهای آمریکایی اجازه دهد از پایگاه‌های ترکیه برای حمله به عراق استفاده کنند. علاوه بر این، ترکیه اولین کشوری بود که از تحریم های اقتصادی سازمان ملل علیه عراق تبعیت کرد. تورگوت اوزال، رئیس‌جمهور ترکیه، دو خط لوله مورد استفاده برای انتقال نفت عراق از طریق ترکیه به مدیترانه را مسدود و منبع درآمد حیاتی رژیم عراق در آن بازه زمانی را قطع کرد. اقدام قاطع ترکیه در زمانی انجام شد که سایر کشورهای منطقه در بستن خطوط لوله تردید داشتند.

اواخر آوریل، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، بعد از 13 سال راهی عراق شد و در آنجا با سهامداران عراقی و همتای خود عبداللطیف راشد دیدار کرد. در جریان این رویداد تاریخی، کشورها در مجموع 26 موافقتنامه و یادداشت تفاهم (MOU) امضا کردند. مهمترین دستاورد اردوغان اعلام توافق اولیه چهارجانبه برای همکاری مشترک در "جاده توسعه" بین عراق، ترکیه، قطر و امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) بود. ترکیه برای مشارکت امارات متحده عربی و قطر، دو حامی مالی بزرگ این پروژه، نقش مهمی ایفا کرد.امیر کویت تنها دو هفته پس از پایان سفر اردوغان به عراق به ترکیه آمد. این اولین سفر دولتی میشال الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت به کشوری خارج از جهان عرب از زمان به قدرت رسیدنش در ماه دسامبر بود. در جریان این سفر رهبران شش قرارداد و تفاهم نامه امضا کردند. این در حالی است که علیرغم مواجهه با محدودیت های ساختاری، روابط ترکیه و کویت به طور قابل ملاحظه ای ثابت مانده است.

برخی از ناظران ممکن است با استناد به دیدارهای اردوغان با رهبران عراق و کویت ادعا کنند که آنکارا قصد دارد تنش بین دو کشور را که در ماه های اخیر بر سر تعدادی از مسائل از جمله ناوبری دریایی افزایش یافته، کاهش دهد. در این میان فرصتی نیز برای کویت فراهم شده تا در مورد پیامدهای طرح راه توسعه که در تضاد با منافع این کشور است، بحث کند.

توسعه جاده: بازی با حاصل جمع صفر؟

کویت و عراق گام‌های دیپلماتیک و سیاسی در جهت بهبود روابط برداشته‌اند، اما نقاط تنش باقی مانده است. در حالی که جاده توسعه می تواند روابط عراق با ترکیه را بهبود بخشد و برای کشورهای حاشیه خلیج فارس که آن را تامین مالی می کنند مفید قلمداد شود، این توان را هم دارد تا اختلافات اقتصادی و سیاسی موجود بین کویت و عراق را نیز پیچیده تر کند.شبکه راه‌آهن و جاده‌ای جاه‌طلبانه و نزدیک به 800 مایلی، از بندر بزرگ فاو عراق در انتهای شمالی خلیج فارس - اتفاقاً درست در مجاورت بندر مبارک کویت - تا مرز ترکیه در شمال کشور تعریف می شود. در صورت تکمیل، جاده توسعه، کشورهای عربی خلیج فارس را از طریق عراق به ترکیه و اروپا وصل می‌کند و به طور کامل از قلمرو کویت عبور می‌کند.

پارلمان کویت نگرانی های خود را در مورد این پروژه مطرح کرده و حذف کویت را هدفی برای منزوی کردن این کشور می داند. نمایندگان مجلس همچنین از دولت خواستند تا کمیته ای برای بررسی دلایل تاخیر در تکمیل بندر مبارک که در رقابتی حیاتی با فاو قرار دارد، تشکیل دهد. اعلان جاده توسعه همچنین بحث هایی را در رسانه های اجتماعی کویت در مورد خطرات ناشی از منافع تجاری کویت برانگیخت. با توجه به اینکه سیاستگذاران کویت و افکار عمومی مخالف این توافق هستند، این کشور به طور فزاینده ای به این پروژه به عنوان یک بازی با حاصل جمع صفر نگاه می کند. با این حال، یک تحلیلگر و سیاستگذار کویتی به درستی استدلال کرد که «ترکیه با تقویت موضع کویت با عراق و اعمال فشار بر همه ذینفعان در مورد پروژه‌هایی مانند جاده توسعه، سود بیشتری می‌برد.»به باور او،  تصمیم آنکارا در مورد اینکه آیا این کشور بغداد را برای گنجاندن کویت در پروژه زیرساخت های منطقه ای تحت فشار قرار خواهد داد یا خیر، به منافع درک شده و پویایی قدرت در میان سه کشور بستگی دارد.

نقش بالقوه ترکیه؟

هر کشوری برداشت خاص خود را از تهدیدها و نتایج مطلوب در مورد مسائل اصلی دارد، اما دیدگاه‌های عراق و کویت برای منطقه بیشتر از اینکه همسو باشند متفاوت است. دیپلماسی موثرترین ابزار برای پل زدن میان اختلافات سیاسی، ایدئولوژیکی یا اقتصادی خواهد بود، اما مذاکرات تنها زمانی جواب می دهد که دو طرف بتوانند زمینه های مشترکی پیدا کنند. در واقع، کویت و عراق این فرصت را دارند تا یک جبهه متحد در برابر چالش های مشترک مانند تنش های اقتصادی و آب و هوایی ایجاد کنند. با این حال، این مستلزم خوش بینی محتاطانه ای است که در حال حاضر در هر دو کشور وجود ندارد و همچنین به رسمیت شناختن نیاز به فراتر رفتن از آسیب های عمیق تاریخی و مسائل مرزی. مرز بین عراق و کویت صرفاً یک جدایی جغرافیایی نیست. این نشان دهنده تعامل پیچیده ای از تاریخ، خاطرات، جنگ، تحریم ها، مداخلات بین المللی و مهمتر از همه، روابط اقتصادی است. مسائل باقی مانده بین دو همسایه یک شبه حل و فصل نخواهد شد، اما هر گامی در جهت آشتی برداشته شود در واقع گام بزرگی خواهد بود. حال باید گفت مجموعه توافقاتی که آوریل امضا شد، فصل جدیدی را در روابط ترکیه و عراق رقم زد. به نوبه خود، کویت در تلاش است تا مسیر مثبت روابط با ترکیه را که توسط امیران قبلی تعریف شده، حفظ کند. ترکیه با داشتن روابط گرم و یک هیئت دیپلماتیک قوی، بیش از هر بازیگر منطقه ای دیگری می‌تواند نقش مهمی در شکل‌دهی به مسیر روابط کویت و عراق ایفا کند . ترکیه به سان گذشته  احتمالاً از این فرصت برای حل و فصل تنش‌های منطقه‌ای به‌گونه‌ای استفاده خواهد کرد که با منافع ملی خود هماهنگ باشد.