نفوذ عربستان به قلب ژاپن؛ نفت ریاض،‌ توکیو را وسوسه کرد/ پشت پرده ماجراجویی تازه بن سلمان در شرق آسیا

به گزارش اقتصادنیوز، ماه گذشته محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان قرار بود پس از پنج سال به ژاپن سفر کند. با این حال، او این سفر را به دلیل نگرانی در مورد سلامت ملک سلمان، پادشاهی این کشور لغو و به ژاپن اعلام کرد که این سفر مجدداً برنامه‌ریزی خواهد شد.جزئیات این سفر مشخص نیست، اما انگیزه‌های تعامل دو طرف مشخص است. در حالی که بیشتر تحلیل‌ها بر دیدگاه اعراب خلیج فارس متمرکز هستند، توجه به انگیزه‌های رهبران ژاپن -از جمله چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو- نیز قابل تامل است.

بازی ریاض با کارت ژاپن

به نوشته امواج میدیا، عربستان سعودی درگیر رقابت با چین و کره جنوبی است. در سال‌های اولیه پس از آغاز پادشاهی ملک سلمان در سال ۲۰۱۵، ژاپن در قیاس با همسایگانش روابط قوی‌تری با عربستان داشت. اوت ۲۰۱۶، محمد بن سلمان -که در آن زمان جانشین ولیعهد بود- به ژاپن سفر کرد و دو کشور تصمیم گرفتند تا چارچوب همکاری تعریف کنند. این موضع گیری زمینه را برای اعلام "چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان و ژاپن" در سفر ملک سلمان در مارس ۲۰۱۷ و امضای چندین یادداشت تفاهم هموار کرد.با این حال، عربستان به تدریج بر روابط خود با همسایگان ژاپن بیشتر متمرکز شد. به عنوان مثال، ولیعهد سعودی به عنوان بخشی از یک  سفر آسیایی اش در فوریه ۲۰۱۹ به چین رفت و نکته قابل تامل آن است که در توکیو توقفی نداشت. سفر محمد بن سلمان در ژوئن ۲۰۱۹ به ژاپن، با هدف شرکت در اجلاس گروه ۲۰ و پس از سفر به کره‌ی جنوبی انجام شد. نوامبر ۲۰۲۲، لغو سفر ولیعهد سعودی به ژاپن، در حالی که او در آن بازه زمانی در کره‌ی جنوبی بود، صدای رسانه‌های ژاپنی را درآورد. بسیاری از کارشناسان براین باورند که دولت ژاپن به واسطه مدیریت نادرست مسئول لغو این رویداد بوده است.

نکته قابل تامل دیگر آن است که ژاپن به دنبال تضمین عرضه‌ نفت خام است. این کشور هنوز بحران نفتی سال ۱۹۷۳ را فراموش نکرده؛ زمانی که عربستان در میانه جنگ اعراب و اسرائیل تحریم های نفتی را رهبری کرد. اگرچه سهم نفت خام در مصرف انرژی اولیه‌ ژاپن از ۷۷ درصد در سال 1973 به ۳۹ درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته، عربستان همچنان یک کشور استراتژیک مهم محسوب می‌شود. پادشاهی ۴۱ درصد از واردات نفت ژاپن را تأمین می‌کند. هرچند تصور توقف عرضه‌ نفت به ژاپن از سوی عربستان، در قاب تحریم در شرایط ژئوپلیتیک کنونی دشوار است، با این حال، توکیو حفظ روابط خوب با ریاض را ضروری می‌داند.در نهایت، ژاپن مشتاق است تا عربستان را به اردوگاه غربی تحت رهبری گروه کشورهای گروه هفت وارد کند. جنگ روسیه و اوکراین که از فوریه 2022 تا به امروز ادامه دارد، ارزش استراتژیک عربستان را به عنوان تولیدکننده‌ عمده‌ نفت خام که می‌تواند درآمدهای نفت روسیه را از طریق تعدیل تولید افزایش یا کاهش دهد، برجسته کرده است. این موضوع یکی از دلایل سفر فومیو کیشیدا، نخست‌وزیر ژاپن، به عربستان در ژوئیه ۲۰۲۳ بود. سه ماه بعد و به دنبال شروع جنگ غزه، ریاض با میزبانی اجلاس فوق‌العاده‌ مشترک کشورهای اسلامی عرب به عنوان یک نیروی تثبیت‌کننده در منطقه ظاهر شد و ارزش استراتژیک خود را برای ژاپن و جهان برجسته تر کرد.

سودای بن سلمان

بعید است لغو سفر بن سلمان به ژاپن به روابط دوستانه‌ دو بازیگر لطمه بزند. در واقع، اواخر ماه می، کیشیدا و محمد بن سلمان جلسه‌ مجازی داشتند و در آن بر سر ایجاد شورای مشارکت استراتژیک عربستان و ژاپن به توافق رسیدند. هدف، تقویت روابط دوجانبه به شیوه‌ای جامع است.در عین حال، توکیو اگر می‌خواهد بر عمق استراتژیک‌ روابط بیافزاید، می بایست تعامل متقابل در یک محیط دوجانبه را تضمین کند؛ نه تنها به این دلیل که ولیعهد در مسیر رسیدن به پادشاهی است، بلکه به واسطه آن که او نخست‌وزیر است. به عبارت دیگر، در حال حاضر یکی از چالش‌های کلیدی برای ژاپن این است که چگونه انگیزه‌ای برای سفر ایجاد کند.

محمد بن سلمان از زمان ولیعهدی از سپتامبر ۲۰۲۲، تنها به چند کشور خارج از غرب آسیا سفر داشته است. به عنوان مثال، او ژوئن ۲۰۲۳ به فرانسه سفر داشت، زیرا می‌خواست پیشنهاد ریاض برای اکسپو ۲۰۳۰ پذیرفته شود. حال مشخص نیست که بن سلمان چه هدفی برای سفر به ژاپن داشته باشد. اگر ژاپن به مخالفت خوانی های خود با مشارکت عربستان در پروژه‌ سه‌جانبه با بریتانیا و ایتالیا برای تولید نسل جدیدی از جت‌های جنگنده پایان دهد، یک عامل انگیزشی بزرگ میان دو بازیگر ایجاد خواهد شد. با این حال، به نظر می‌رسد این طرح بدون مشارکت عربستان در حال انجام است. البته، موضوعاتی مانند همکاری در حوزه انرژی‌های پاک ممکن است برای وزارت انرژی عربستان جالب باشد، اما به نظر نمی‌رسد که آنقدر جذابیت داشته باشد که شخص محمد بن سلمان را به چنین سفری وادارد.

با توجه به چالش‌های عربستان برای تأمین مالی پروژه‌ تنوع‌بخشی اقتصادی چشم‌انداز ۲۰۳۰، حمایت مالی بالقوه‌ ژاپن نیز ممکن است باعث تعامل شود. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری بزرگ در زمینه‌ای مانند هوش مصنوعی، که اکنون عربستان روی آن تمرکز دارد، می‌تواند دلیلی برای این سفر باشد.

در واقع، فرصت برای گسترش همکاری ژاپن و عربستان وجود دارد. به عنوان مثال، Savvy Games Group -نهادی که در ژانویه ۲۰۲۲ تأسیس شد و متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) است- قصد دارد در صنعت بازی سرمایه‌گذاری کرده و می‌تواند ظرفیت بالایی برای بهره‌وری شرکت‌ها و سازندگان بازی‌های ژاپنی پیشرو در بازار ایجاد کند. در حالی که عربستان به دنبال افزایش مشارکت خود در توسعه‌ فضایی است، ژاپن یکی از قدرت‌های پیشرو جهان در این زمینه محسوب می شود. به عبارت دیگر، ظرفیت زیادی برای تقویت روابط اقتصادی فراتر از نفت وجود دارد.

دولت ژاپن اعلام کرده که سفر محمد بن سلمان لغو نشده، بلکه به تعویق افتاده است. هرچند ممکن است یک اطلاعیه‌ مهم برای این سفر آماده شده باشد، ولیعهد سعودی احتمالاً تصمیم گرفته که فعل و انفعال های کیشیدا در تابستان گذشته را جبران کند. در چنین سناریویی، محمد بن سلمان احتمالاً هیچ فوریتی در باب تعامل چهره به چهره، حداقل در یک محیط دوجانبه نمی‌بیند.در مجموع، ژاپن همچنان به نفت عربستان وابسته است و ریاض احتمالاً به دنبال همکاری با توکیو در زمینه‌های مختلف خواهد بود. علی‌رغم روند کربن‌زدایی، بعید است که عربستان در آینده‌ نزدیک ارزش اقتصادی و استراتژیک خود را برای ژاپن از دست بدهد.