معمای نزدیکی امارات و عربستان به ایران/ ترامپ فصل سرد روابط تهران و اعراب را بازمی گرداند؟

به گزارش اقتصادنیوز، 23 مارس 2023 ایران و عربستان سعودی به واسطه میانجیگری چین روابط دیپلماتیک خود را احیا کردند. این توافق که پس از دو سال مذاکره به میزبانی عراق و عمان حاصل شد، اجرایی شدن مفاد توافق‌نامه‌های همکاری و امنیتی در سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۱ را که پیشتر و در راستای تنش زدایی در روابط میان دو بازیگر مطرح شده بود را شامل می‌شود.هم ایران و هم عربستان گام‌هایی در جهت این پیشرفت دیپلماتیک برداشته‌اند. بازگشایی سفارتخانه‌ها و بازگشت سفرا انجام شد و گفتگوهای دوجانبه به نتیجه رسید. پیامدهای جنگ اسرائیل در غزه، تنش‌زدایی را از مسیر اصلی خود خارج نکرد؛ گزاره ای که نشان‌دهنده‌ی منافع مشترک ریاض و تهران در مدیریت تنش‌ها از طریق دیپلماسی است. هیچ‌یک از طرفین تمایلی ندارند به سال های پرتنش بازگردند.

خلیج فارس نفس راحت کشید

به نوشته امواج مدیا، یکی مولفه های مهم توافق میان تهران و ریاض این است  که پنج کشور کوچکتر عضو شورای همکاری خلیج فارس -یعنی بحرین، کویت، عمان، قطر و امارات متحده‌ی عربی- احتمالاً بیش از دیگران از بهبود روابط تهران و ریاض نفع خواهند برد. هرگونه رویارویی میان ایران و عربستان به طور اجتناب ناپذیری پیامدهای عمده‌ای برای بازیگران کوچک‌تر به دنبال خواهد داشت. بنابراین، به آسانی می‌توان فهمید که چرا ابوظبی، دوحه، کویت، منامه و مسقط تنش‌زدایی میان ایران و عربستان را به‌خوبی برای منافع امنیتی خود مفید می‌دانند.در همین راستا مهران کامروا، استاد فعال در دانشگاه جرج تاون قطر، در گفتگو با امواج میدیا گفت کاهش تنش‌ها میان ایران و عربستان، سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس را "در موقعیت امن‌تری قرار داده ، زیرا هرگونه نزاع بین این دو قدرت منطقه‌ای، کشورهای کوچک‌تر را ناچار می کرد تا جانب عربستان را گرفته و درگیر شوند.

کامروا در ادامه افزود: "به عنوان یک قاعده‌ی کلی، هر تحولی که منجر به کاهش تنش‌های منطقه‌ای شود، مورد استقبال کشورهای کوچک‌تر شورای همکاری خلیج قرار می‌گیرد." او همچنین خاطرنشان کرد که پس از توافق بحرین، مصر، عربستان و امارات برای پایان‌دادن به محاصره‌ قطر از طریق توافق‌نامه‌ العلا در ژانویه ۲۰۲۱، دوحه پیشنهاد میانجیگری بین ریاض و تهران را به عنوان بخشی از تلاش قطر جهت کاهش تنش‌های منطقه‌ای عهده دار شد.استیون رایت، دانشیار روابط بین‌الملل در دانشگاه حمد بن خلیفه، به امواج میدیا گفت در حالی که توافق ایران و عربستان لفاظی‌های خصمانه را کاهش داده ، مقاماتی در برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هستند که کماکان در باب قدرت ونفوذ منطقه ای ایران نگران هستند و آن را تهدید می دانند. به ادعای او، هراس این گروه آن است که فعل و انفعال های ایران زمینه ساز رویارویی تهران و واشنگتن در خاورمیانه شود.  

بحران غزه و هراس از ثبات شکننده

در طول دهه‌ ۲۰۱۰، ایران و عربستان در جنگ‌های داخلی و مناقشات سیاسی مختلف در سراسر جهان عرب، منافعی متضاد داشتند. اگرچه نسبت‌دادن این بحران‌ها به تنش‌های فرقه‌ای تقلیل‌گرایانه و گمراه‌کننده است، اما درگیری‌هایی مانند آنچه در سوریه رخ داد، ابعاد فرقه‌ای داشت. احیای روابط دیپلماتیک بین ریاض و تهران از تنش های منطقه ای کاست.اما به ادعای کامروا، هنوز زود است که این تنش‌زدایی را تسکینی برای اصطکاکات در درازمدت بدانیم. " با این وجود، تنش‌زدایی بین این دو قدرت اولین گام مثبت تلقی می شود." آن‌طور که رایت مدعی است، "دستیابی به توافق پایدار نیازمند تلاش‌های مستمر برای ایجاد اعتماد، ترویج حکومت فراگیر و رسیدگی به نارضایتی‌هایی است که برای چندین دهه به این دو قطبی دامن زده‌اند."

در حالی که احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان به طور قابل توجهی تنش‌های دوجانبه را کاهش داده، جنگ اسرائیل علیه غزه لایه‌های جدیدی از ناامنی را در منطقه ایجاد کرده است. جنگ غزه موجب شده تا تنش ها به دریای سرخ، خلیج عدن، لبنان، عراق و سوریه کشیده شده، در منطقه دوباره درگیر شود و چالش‌های بزرگی برای همه‌ کشورهای خلیج فارس ایجاد شود.به ادعای رایت: "تشدید درگیری ها درغزه حتی در شرایطی که توافق عربستان و ایران به جلوگیری از دوقطبی‌شدن بیشتر فرقه‌ای کمک کرده، ثبات شکننده را تحت فشار قرار داده است." او در ادامه افزود: "برای کشورهای کوچک‌تر شورای همکاری خلیج، مدیریت مناسبات پیچیده‌ منطقه‌ای همچنان یک چالش است. آن‌ها می‌دانند که امنیت پایدار نه تنها به توافق‌های دیپلماتیک، بلکه به رسیدگی به محرک‌های اصلی درگیری و بی‌ثباتی در سراسر خاورمیانه نیز نیاز دارد و این از غزه شروع می‌شود." او گفت: "یک سؤال کلیدی این است که ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج چه مواضعی اتخاذ و چه نقشی در این زمینه ایفا خواهند کرد."

پس لرزهای بازگشت ترامپ

همزمان احتمال پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا سوال های مهمی را در مورد سیاست خارجی واشنگتن در قبال کشورهای عربی خلیج فارس و ایران و همچنین روابط تهران با اعضای شورای همکاری خلیج فارس مطرح کرده است. اگرچه پیشتر،  بحرین، عربستان و امارات به شدت از کارزار "فشار حداکثری" ترامپ علیه ایران حمایت کردند، اما احتمالا این گروه از بازیگران دردوران دوم ریاست ترامپ موضع مشابهی اتخاذ نخواهند کرد.

در سال ۲۰۱۹، تأسیسات انرژی در عربستان و امارات هدف حملات انصار الله قرار گرفت.آن حوادث به ابوظبی و ریاض نشان داد که بهبود امنیتشان از طریق کارزار "فشار حداکثری" دولت ترامپ به دست نمی‌آید و به این نتیجه رسیدند که گفتگو با ایران واقع‌بینانه‌ترین راه برای رسیدن به این هدف است. از همین رو ابوظبی در سال 2019 با مقام های ایران به شکلی محتاطانه تماس برقرار کرد که در نهایت زمینه ساز احیای روابط دیپلماتیک دو کشور در سال 2022 شد. عربستان نیز از الگوی مشابهی پیروی کرد. فارغ از نتیجه‌ رقابت‌های آتی ریاست‌جمهوری آمریکا، عواملی که ریاض و ابوظبی را به سمت دیپلماسی با ایران سوق دادند، همچنان برقرار خواهند بود. کامروا در این باره به امواج میدیا گفت: "ریاض و ابوظبی هر دو قدری خودمختاری استراتژیک را در مقابل واشنگتن نشان داده‌اند، صرف نظر از این‌که چه دولتی در آمریکا بر سر کار است. پیش‌بینی من این است که در دور دوم احتمالی ریاست‌جمهوری ترامپ تغییرات اساسی در روابط تهران، ریاض و ابوظبی رخ نخواهد داد." با این وجود، با توجه به تمایل رئیس‌جمهور سابق آمریکا به اتخاذ تصمیمات غیر قابل پیش بینی، بازگشت ترامپ به کاخ سفید احتمالاً از پیش‌بینی‌پذیری سیاست خارجی ایالات متحده خواهد کاست.

رایت در پایان گفت: "تغییر سیاست‌های ترامپ و مشاوران جنگ‌طلب می‌تواند به سرعت تنش‌ها را تشدید و کشورهای خلیج را در موقعیتی نامطمئن قرار دهد. آن‌ها با فشار شدیدی برای همسویی با موضع تندرو واشنگتن مواجه خواهند شد، با آن‌که ممکن است تنش‌زدایی نوپایشان با تهران به خطر بیفتد."