جهان در یک قدمی پوست اندازی/ نظم جهانی در آستانه وقوع جنگ هسته‌ای؛ آخرالزمان نزدیک است؟

به گزارش اقتصادنیوز، کمی بیش از 70 سال پیش، دوایت دیوید آیزنهاور، رئیس‌جمهور ایالات متحده، سخنرانی معروف خود موسوم به«اتم‌ها برای صلح» را در نشست مجمع عمومی سازمان ملل ایراد کرد. او از جامعه بین‌المللی خواست تا از شکاف هسته‌ای برای بهبود وضعیت سیاره زمین به جای دامن زدن به جنگ‌های مخرب‌تر استفاده کنند. او متعهد شد که ایالات متحده راهی پیدا خواهد کرد که با توسل بدان اختراع معجزه آسای انسان زمینه ساز مرگش نشود، بلکه حیات و زندگی را به او هدیه دهد.

در آن بازه زمانی، دلایلی برای امید و نگرانی وجود داشت. هنگامی که آیزنهاور در 8 دسامبر 1953 به روی سکو رفت، کارشناسان از پتانسیل عظیم علم اتمی، از جمله توانایی آن در تولید مقادیر زیادی انرژی و مبارزه با بیماری هایی مانند سرطان را تشخیص داده بودند. اما در کنار این خوش‌بینی، وحشت ناشی از استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در هیروشیما و ناکازاکی در سال 1945، و شبح مسابقه تسلیحات هسته‌ای - عمدتاً بین اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده - به توسعه تسلیحات هسته ای مخرب‌تر دامن زد. این عبارات بخشی از یادداشت رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی است که در نشریه فارین افرز منتشر شده است. اقتصادنیوز این یادداشت را در سه بخش منتشر کرده که بخش نخست با عنوان «جهان اسیر جهنم هسته‌ای/ اتمی که قرار بود صلح بکارد؛ جنگ درو کرد/ روایت رافائل گروسی از رقابت خطرناک دو ابرقدرت» منتشر و بخش دوم با عنوان «جهان در آستانه فصلی تازه/ آیا نظم جهانی در حال گذار از رقابت های تسلیحاتی هسته ای است؟» ترجمه شد، در ادامه بخش سوم و نهایی آمده است.

رقابت جهان برای دستیابی به انرژی هسته ای

انرژی هسته ای ماهیتا مشکل زا نیست. از همین رو در حال حاضر این انرژی منبع یک چهارم انرژی کم کربن در سراسر جهان است. یک نیروگاه هسته ای که امروزه ساخته می شود می تواند به جابجایی زغال سنگ و گاز کمک کند و مقادیر زیادی انرژی کم کربن را برای بهترین بخش از یک قرن با هزینه عملیاتی کم بدون انتشار یک ذره گاز گلخانه ای تولید کند.

نیروگاه‌های هسته‌ای نیازی به سوخت‌گیری مداوم ندارند و می‌توانند سال‌ها منابع را در محل ذخیره کنند، به این معنی که تا حدی امنیت انرژی و استقلال را نیز فراهم می‌کنند. هرچند تاسیسات هسته ای زباله های رادیواکتیو تولید می کنند. بخش انرژی هسته‌ای امروزی محصولات جانبی خود را با دقت ذخیره کرده و تلاش می‌کند تا هر گونه تأثیری که چنین زباله‌هایی در ده‌ها هزار سال آینده می‌تواند داشته باشد را به حداقل برساند. به عنوان مثال، فنلاند، فرانسه و سوئد برای دفع امن زباله های هسته ای خود در اعماق زمین مامن هایی تعریف کرده اند.خوشبختانه، سیاست گذاران، شهروندان عادی و حتی بسیاری از فعالان محیط زیست با نفوذ این حقیقت را درک کرده اند که انرژی هسته ای برای کربن زدایی ضروری است، به تحریک رشد اقتصادی کمک می کند و امنیت انرژی را بهبود می بخشد. آخرین اجلاس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد، کاپ 28، یک لحظه مهم بود: جهان در نهایت موافقت کرد که انرژی هسته ای باید بخشی از انتقال به انتشار کربن خالص صفر باشد.

در سراسر جهان، کشورها متعهد به توافق های مرتبط با انرژی هسته ای یا توسعه آن هستند. در اروپا، تصمیم آلمان برای تعطیلی سه نیروگاه هسته‌ای اش در سال گذشته بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اما بلغارستان، جمهوری چک، فرانسه، مجارستان، رومانی و بریتانیا ظرفیت هسته ای خود را به میزان قابل توجهی افزایش می دهند. کشورهای دیگر مانند لهستان برای اولین بار در حال آماده شدن برای دستابی به این انرژی است. کانادا، چین، هند، ایالات متحده و حتی ژاپن، جایی که تراژدی فوکوشیما رخ داد، دوباره بر انرژی هسته ای تمرکز کرده اند.

کشورها نیروگاه‌های هسته‌ای خاموش را راه‌اندازی می‌کنند، عمر عملیاتی نیروگاه‌های موجود را افزایش داده و در عین حال نیروگاه‌های جدید می‌سازند و شرایط سرمایه‌گذاری را برای پیشرفت در فناوری، از جمله در راکتورهای کوچک مدولار ایجاد می‌کنند. حتی امارات متحده عربی نفت خیز اولین راکتورهای انرژی هسته ای خود را به شبکه متصل کرده است. ترکیه و مصر به زودی به فهرست کشورهای تولید کننده انرژی هسته ای خواهند پیوست. بسیاری از این پروژه ها تلاش های فرامرزی هستند و چین، فرانسه، روسیه، کره جنوبی و ایالات متحده برای فروش فناوری خود در خارج از کشور با یکدیگر رقابت می کنند. حدود 60 راکتور در 15 کشور در حال ساخت است و تقریباً دو برابر این تعداد در حال برنامه ریزی است.

هنوز چالش ها باقی است

اگرچه کشورهایی مانند فرانسه و سوئد نشان داده‌اند که چگونه می‌توان یک شبکه برق را با استفاده از انرژی هسته‌ای و آبی کربن زدایی کرد، اما جهان تنها یک چهارم اوج ظرفیت هسته‌ای سالانه را که پس از شوک‌های نفتی دهه 1970 به دست آورد، مورد استفاده قرار می دهد. این رشد کمتر از نصف میانگین سالانه ای است که تحلیلگران می گویند برای رسیدن به اهداف فعلی آب و هوایی لازم است. موافقت با این حقیقت که جهان به انرژی هسته ای بیشتری نیاز دارد، به طور خودکار این امر را محقق نمی کند. آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش سرمایه‌گذاری انرژی جهان اشاره کرد که از ۳ تریلیون دلاری که قرار است در سال جاری در حوزه انرژی سرمایه‌گذاری شود، ۲ تریلیون دلار به طور کلی برای منابع پاک مصرف می‌شود، اما تنها ۸۰ میلیارد دلار آن برای انرژی هسته‌ای است که کمی بیش از نیمی از آن است یعنی آنچه برای سه برابر کردن ظرفیت لازم است.

سرمایه گذاری در منابع سوخت فسیلی بدون کاهش - زغال سنگ، نفت، گاز - 1 تریلیون دلار باقی مانده را تشکیل می دهد.در همین حال، انتشار کربن همچنان به بالاترین حد خود رسیده است. زغال سنگ، بزرگترین منبع انتشار دی اکسید کربن ساخته دست بشر، همچنان بزرگترین منبع انرژی برای تولید برق و همچنین برای تولید فولاد و سیمان است. بیشتر سرمایه گذاری سبز در اقتصادهای پیشرفته و چین اتفاق می افتد و در کشورهای در حال توسعه کمبودهای زیادی وجود دارد. برای اصلاح این روندها، جهان به سرمایه گذاری های بسیار بزرگ تری در انرژی هسته ای نیاز خواهد داشت.

در اقتصادهای مبتنی بر بازار، دولت ها باید شرایطی را تعیین کنند که سرمایه گذاری دولتی و خصوصی در حوزه انرژی هسته ای را تسهیل کند. در همین حال، موسسات مالی بین‌المللی و بانک‌های توسعه باید اطمینان حاصل کنند که هیچ‌کس عقب نمانده است. برای این منظور، آنها باید با برداشتن موانع بر سر راه مشارکت در تامین مالی ساخت نیروگاه هسته ای، سیاست های خود را با علم و ضرورت جهانی هماهنگ کنند.رسیدن به میزان انتشار خالص به صفر نیاز به سرمایه گذاری در فناوری های هسته ای پیشرفته دارد.

دولت‌های بسیاری از کشورهای در حال توسعه در حال حاضر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حول محور استراتژی‌هایی برای برآوردن نیازهای انرژی و اهداف آب و هوایی جمعیت و اقتصاد در حال رشد خود همکاری می کنند. اما راکتورهای کوچک بدون همکاری مرزی مشخص در مورد رویکردهای نظارتی و استانداردسازی، تلاش‌هایی که آژانس در حال حاضر تسهیل می‌کند، در جدول زمانی لازم به این بازارها نخواهند رسید.تسلط بر همجوشی هسته ای چالش فنی بزرگتری است. در حالی که شکافت هسته ای با شکافتن اتم انرژی تولید می کند، همجوشی هسته ای این کار را با ترکیب دو هسته اتمی سبک برای تشکیل یک هسته سنگین تر انجام می دهد - در اصل شرایط درون خورشید را در آزمایشگاه بازآفرینی می کند. این آزمایش عظیم چندین دهه است که دانشمندان و مهندسان را مشغول کرده است.

بدبینان با کنایه می گویند که همجوشی برای همیشه منبع انرژی پاک و فراوان در آینده خواهد بود. اما گروهی دیگر باور متفاوتی دارند.

هر دو استدلال نادرست است. ممکن است هنوز تصویر کاملی نداشته باشیم، اما برای اولین بار، تمام قطعات پازل وجود دارد: فیزیک، محرک های سیاست، و سرمایه گذاری. جهان در سال های 2030، 2050 یا 2070 به پایان نخواهد رسید، فقط به این دلیل که این ضرب الاجل های بسیاری از کشورها برای دستیابی به اهداف آب و هوایی فعلی شان است. ما باید به حمایت از همجوشی ادامه دهیم تا در آینده ای نه چندان دور بتوانیم مقادیر تقریباً نامحدود نیرو را بدون هیچ گونه زباله مضر تولید کنیم. ایجاد سکوی همجوشی جهانی توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی - با همکاری  گروه هفت و سایر ارگان‌ها، از جمله آزمایش همجوشی 35 کشوری که به نام ITER شناخته می‌شود، ما را بیش از هر زمان دیگری به برق نزدیک می‌کند.

با این حال  تغییرات آب و هوایی وجود دارد، تغییراتی که در مزارع خشک آفریقا، سیلی که در آسیای مرکزی جاری شد، و در سطوح بی سابقه گرما در سراسر جهان مشهود است. فن آوری ها و تکنیک های هسته ای می توانند به جوامع کمک کنند تا با اختلالات آب و هوایی سازگار شوند. هیدرولوژی ایزوتوپی از رادیو ایزوتوپ ها به عنوان ردیاب برای تجزیه و تحلیل جریان آب استفاده می کند و برای مثال مدیریت بهتر منابع آب زیرزمینی گرانبها را ممکن می سازد. تشعشعات فیزیکی می‌تواند روند طبیعی تنوع ژنتیکی را تسریع بخشد و محصولاتی را ایجاد کند که بهتر بتوانند در برابر خشکسالی و بیماری مقاومت کنند و در نتیجه امنیت غذایی را افزایش داده و در عین حال استفاده از کودها و آفت‌کش‌های مضر را کاهش می‌دهند. هیچ ارتباط ساده و مستقیمی بین سه بخش معامله ان پی تی وجود ندارد یعنی خلع سلاح هسته ای، عدم اشاعه سلاح های هسته ای، و گسترش استفاده های صلح آمیز از علم و فناوری هسته ای.

با این حال، مانند یک سه پایه، هر سه پایه برای ایجاد ثبات مورد نیاز هستند - تعادلی که برای بیش از نیم قرن بسیار خوب عمل کرده است. این دستاورد را نباید بدیهی انگاشت، به ویژه در فضای سیاسی تفرقه‌انگیز امروز.ما با چالش‌هایی روبرو هستیم: تغییرات آب و هوا، انرژی، ناامنی آب و غذا، و نیاز به ارائه مراقبت‌های بهداشتی برای همه. سیل، آتش سوزی و خشکسالی آینده ای فاجعه بار را به تصویر می کشد. اما ما ابزاری برای اجتناب از بدترین ها و سازگاری با واقعیت های جدید داریم – با فناوری هسته ای به عنوان بخش حیاتی راه حل. رهبران جهانی باید این ابزار را متناسب با چالش‌هایی که با آن روبرو هستیم، بپذیرند و آن را افزایش دهند.