3 تفسیر از مانیفست سیاست خارجی مسعود پزشکیان/ ماموریت دشوار آقای رئیس جمهور؛ توافق با ترامپ ممکن است؟

به گزارش اقتصادنیوز، رویارویی با غرب و تمرکز بر نگاه به شرق  که ماحصلش روابط نزدیک تر میان ایران با روسیه و چین است، بخشی از دستاوردهای دولت سیزدهم در عرصه دیپلماسی است. از همین رو گروهی از ناظران می گویند تا دو ماه پیش تصور تغییر تاکتیک در عرصه سیاست خارجی ایران دور از ذهن به نظر می رسید، اما حالا پیروزی چهره ای میانه رو چون مسعود پزشکیان معادلات را تا حدودی تغییر داده است. پزشکیان در همان روزهای ابتدایی کارزار انتخاباتی‌اش متعهد شد که در چارچوب سیاست های حاکم زمینه را برای تغییرات هموار کند. او بر احیای فرآیندهای دیپلماتیک با غرب، بازگرداندن برجام و تلاش برای رفع تحریم ها تاکید کرد. رئیس جمهوری منتخب تاکید داشت: «با تحریم ها شاید بتوان زنده ماند. اما نمی توان پیشرفت کرد». از همین رو تنش زدایی با غرب در اولویت های سیاست خارجی اش تعریف شد. به همین دلیل پزشکیان در سخنانش تاکیددارد که به دنبال روابط خوب براساس احترام مقابل و برابری است. از منظر این چهره میانه رو روابط پرتنش با ایالات متحده صرفا زمینه ساز درگیری شده و هزینه های بالایی را به ایران تحمیل خواهد کرد.

مانیفست سیاست خارجی پزشکیان

در همین راستا نشریه شبکه رهبری اروپا ضمن اشاره به رویکرد متفاوت پزشکیان نوشته، حمایت محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق و معمار کلیدی برجام از رئیس جمهوری تازه نفس، امید محتاطانه ای را برای تغییر در سیاست خارجی ایران به ویژه در مورد غرب و توافق هسته ای ایجاد کرده است. با این حال، این سوال همچنان باقی است: انتظارات از تغییرات در سیاست خارجی ایران چقدر می تواند واقع بینانه باشد؟ آیا ایران حامل پیامی جدید به جهان است؟ مسعود پزشکیان 12 جولای در مقاله ای به زبان انگلیسی که در نشریه تهران تایمز منتشر شد، اصول سیاست خارجی خود را تشریح کرد.

او تاکید داشت که دولتش "سیاست فرصت محور" را با هدف "ایجاد تعادل در روابط با همه کشورها" دنبال خواهد کرد. این مقاله به طور خاص تمایل دولت جدید برای تقویت روابط با کشورهای همسایه و جنوب جهانی را برجسته می کند. پزشکیان همچنین از روسیه به عنوان "همپیمان استراتژیک ارزشمند" یاد کرده و از "همکاری گسترده تر" با چین حمایت می کند. با این حال، لحن پزشکیان نسبت به غرب ترکیبی آشنا از هشدارها و نارضایتی های تاریخی معمول است. او خروج آمریکا از برجام را به چالش کشیده و از اروپا به دلیل انفعالش در اجرای تعهدات مندرج در توافق هسته ای انتقاد کرد و در عین حال تاکید دارد که دکترین دفاعی ایران شامل تسلیحات هسته ای نمی شود.

یک مقاله سه تفسیر

با این حال از فحوای این یادداشت این درک حاصل می شود که بهبود در روابط باید با برداشتن اولین قدم غرب آغاز شود. به ادعای ناظران این قطعه، که برخی آن را «مانیفست سیاست خارجی» پزشکیان می‌خوانند، به جای تغییر، تداوم سیاست های حاکم را نشان می‌دهد.

علی باقری کنی، سرپرست وزارت امور خارجه، در گفت‌وگو با نیوزویک که در تاریخ 25 تیرماه منتشر شد، به نکات مشابهی اشاره کرد و گفت: نوبت کشورهای غربی است که فصل جدیدی را باز کنند و ثابت کنند که علاقه‌مند به تعاملات صادقانه هستند.

اصولی که پزشکیان بر آن تاکید دارد؛ گزاره هایی چون اولویت دادن تعامل با همسایگان، مشارکت با روسیه و چین و مشارکت فعال در سازمان همکاری شانگهای (SCO) و بریکس - منعکس کننده اصولی است که در سه سال گذشته توسط دولت ابراهیم رئیسی دنبال شده است. این موضوع مورد توجه ناظران داخلی قرار گرفته و انتقاداتی را به دنبال داشته است. به عنوان مثال، حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی حسن روحانی، رئیس جمهور سابق، مقاله پزشکیان را «تصویری گیج کننده» توصیف می کند. او از پزشکیان می‌پرسد: «اگر آنگونه که می گویید کشورهای اروپایی همه تعهدات خود را نقض کرده‌اند، اما به‌طور غیرمنطقی از ایران انتظار دارند که به‌طور یک‌جانبه به همه تعهدات خود در برجام پایبند باشد، چگونه برای گفت‌وگوهای سازنده با کشورهای اروپایی آمادگی دارید؟» همزمان کاظم سجادپور، دیپلمات ارشد سابق که در حال حاضر به عنوان استاد دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه خدمت می کند، پیام اصلی مقاله پزشکیان را «تعادل و تعادل» می داند. او معتقد است که سیاست خارجی پزشکیان «ترکیبی از تداوم و تغییر» خواهد بود. سجادپور درباره رویکرد پزشکیان به روابط با اروپا خاطرنشان کرد: اروپا مسائل خاص خود را دارد. اروپا در پس از جنگ جهانی دوم هرگز با این همه چالش ژئوپلیتیکی و داخلی مواجه نبوده ، پس ما با اروپای یکپارچه کار نداریم. به گفته سجادپور، پیام پزشکیان این است که ایران آماده بهبود روابط با اروپا است، اما چنین خواسته ای بستگی به این دارد که «اروپایی‌ها تا چه اندازه بتوانند به یک چشم‌انداز معقول برسند و مسائل داخلی خود را به امور خارجی ارجاع نداده و با توسل به رویکردی واحد تعامل با تهران را برگزینند.

برخی مقاله پزشکیان را نشانه ای از تمایل دولت چهاردهم برای تعامل با تاکید بر موضع قوی ایران تفسیر می کنند. در این میان گروهی از ناظران بر این باورند که تحقق خواست رئیس جمهوری با چالش های داخلی و فرامنطقه ای روبرو خواهد شد. این چالش ها به ویژه در حوزه دیپلماسی هسته ای و تلاش برای احیای برجام مشهود است. عارف دهقندار، تحلیلگر مسائل بین الملل، در مقاله ای در روزنامه اعتماد به برخی از این چالش ها اشاره کرده و نوشته، «شرایط کنونی نظام بین الملل و خاورمیانه هیچ شباهتی به دوران امضای توافق هسته ای در سال 2015 ندارد.

در ایالات متحده، احتمال بازگشت ترامپ بسیار زیاد است.» او می پرسد: «استراتژی دولت جدید برای برخورد با دولت جمهوری خواه چیست؟ آیا دولت جدید قصد دارد در فرصت چهار ماهه با بایدن به توافق موقت برسد یا منتظر خواهد ماند تا نتیجه انتخابات آمریکا مشخص شود؟» به همین ترتیب، مخالفان داخلی نیز می‌توانند مانع سازی کنند. علی شریعتی، یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: «یکی از مشکلات بزرگ پزشکیان مسائل داخلی است و دولت در سایه می‌تواند مانع کار او شود.» در حال حاضر اکثریت مجلس ایران در کنترل محافظه کاران و حامیان سعید جلیلی قرار دارد. این می تواند مانعی برای برنامه های پزشکیان در داخل و خارج از کشور باشد.