معمای سفر پوتین به باکو/ پلن مسکو برای زنگزور؛ تدارک میدان برای رویارویی ایران و ترکیه؟

به گزارش اقتصادنیوز، ایران و روسیه در سال‌های اخیر روابط نزدیک‌تری با یکدیگر برقرار کردند. همکاری نظامی ‌دو بازیگر بعد از جنگ در اوکراین به انداه‌ای افزایش یافت که گروهی در باب شکل‌گیری ائتلاف نظامی‌ میان این دو سخن می‌گفتند.

 با این همه رویکردها و سیاست‌های مسکو هر از گاهی زمینه‌ساز اختلاف نظر میان دو کشور می‌شود. در همین راستا می‌توان گفت، سفر اخیر پوتین به باکو و دیدارش با الهام علی‌اف رئیس جمهوری آذربایجان و رایزنی‌های دو طرف در باب مسائل منطقه موجب شد تا دغدغه تهران در باب منافع استراتژیکش در قفقاز افزایش یابد.

به ادعای عرب نیوز، نگرانی‌های تهران با تغییر در پویایی قدرت منطقه‌ای پس از جنگ 2020 میان آذربایجان و ارمنستان افزایش یافته؛ چرا که پس از دهه‌ها ثبات در این منطقه برهم خورده است.

هراس مسکو از مانور تهران در قفقاز

عرب نیوز در ادامه یادداشت خود آورده است: از نظر تاریخی، فعل و انفعال ها در قفقاز همیشه با منافع ایران همسو نبوده است. در عوض، قفقاز میدان نبردی است که در آن منافع حیاتی و اساسی ایران و روسیه گاها رویاروی هم قرار می‌گیرند و فعل و انفعال‌های بازیگران منطقه‌ای به طور مستقیم بر امنیت و ثبات تأثیر می‌گذارد.

تهران و مسکو زمانی بر این منطقه حاکمیت داشتند؛ گزاره‌ای که درگیری‌ها و اختلافات تاریخی و در عین حال طولانی را رقم زد. به ادعای این نشریه تداخل منافع تهران- مسکو احتمالاً تردید روسیه برای تعمیق مشارکت خود با ایران، به ویژه در این منطقه را تبیین می‌کند زیرا چنین فعلی می‌تواند نفوذ تهران را به عنوان یک رقیب منطقه‌ای تقویت کند.

علاوه بر این، ترتیبات کلیدی روسیه در این منطقه از سوی ایران به عنوان تهدیدی برای منافع استراتژیک این کشور تلقی می‌شود. در همین راستا می‌توان گفت سفر پوتین به آذربایجان برای ایران با اهمیت بود زیرا نشان داد که روسیه خواهان احیای دیپلماسی و تقویت منافعش در یکی از حوزه‌های سنتی نفوذ خود است. از همین رو صلح میان ارمنستان و آذربایجان در دستور کار کرملین قرار گرفت چراکه پوتین بدین طریق می‌خواهد مرزها را بازتعریف کرده و به طور بالقوه قلمرو آذربایجان، رقیب تاریخی ایران را گسترش ‌دهد. تهران این تحولات را نوعی هم‌سویی استراتژیک در راستای منافع استراتژیک روسیه، آذربایجان و ترکیه تلقی کرده و در صورت لزوم آن را به چالش می‌کشد.

پس لرزه‌های هم‌صدایی باکو و مسکو

عرب نیوز در ادامه نوشت که حمایت روسیه از کریدور زنگزور و فشارهای این کشور برای تحقق این پروژه می‌تواند توازن قوا را به نفع آذربایجان تغییر دهد و ارتباط زمینی ایران و ارمنستان را قطع و مانع از عبور کالاهای ایرانی از طریق ارمنستان شود.

این کریدور همچنین می‌تواند مزایای مورد انتظار ایران از کریدور شمال-جنوب را کاهش داده و این کشور را در مسیرهای تجاری بین‌المللی پیشنهادی بین شرق و غرب تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر این، ترکیه، رقیب منطقه‌ای ایران، با اتصال مستقیم این کریدور به آسیای مرکزی و ایجاد یک قوس ژئوپلیتیکی و اقتصادی که ایران را از شمال احاطه کرده، نفوذ خود را گسترش خواهد داد.

این نشریه در ادامه ادعا کرد: وضعیت ممکن است تشدید شود زیرا ارمنستان که از روابط نزدیک روسیه با آذربایجان ناراضی است، نیروهای حافظ صلح روسیه را در جریان بازپس گیری منطقه قره‌باغ کوهستانی توسط آذربایجان در سال 2023 به انفعال متهم کرده است. در نتیجه، ایروان مشارکت خود را در ائتلاف پیمان امنیت جمعی تحت رهبری روسیه به حالت تعلیق درآورد.

علاوه بر این‌ها، ایروان با ارسال کمک‌های بشردوستانه به اوکراین موافقت کرده و از حکم دادگاه کیفری بین المللی، در باب بازداشت پوتین به عنوان مجرم جنگی حمایت می‌کند. از منظر ایران، تغییر رویکرد ایروان نشان دهنده تحولاتی نگران کننده است. نخست، غرب می‌تواند پایگاه استراتژیک جدیدی در نزدیکی ایران تعریف و به شکلی بالقوه پای ناتو و ایالات متحده را به منطقه باز و بدین طریق امنیت منطقه را به خطر بیاندازد. دوم، حضور و نفوذ روسیه در حوزه استراتژیک ایران، و حمایت بی‌سابقه‌ کرملین از آذربایجان می‌تواند زمبنه ساز آغاز جنگ سرد در قفقاز شده د و جرقه اتحادها و درگیری‌های جدیدی را بزند.

فصل تازه رویارویی ها

به نوشته عرب نیوز، با توجه به این پویایی‌ها، به نظر می‌رسد منطقه قفقاز آماده ورود به مرحله جدیدی از رقابت بین‌المللی و منطقه‌ای است؛ رقابت‌هایی که دگرگونی‌های بالقوه‌ای را به دنبال دارد. خطر ازسرگیری رویارویی‌ها، به ویژه پس از خروج نیروهای حافظ صلح از منطقه مورد مناقشه در ماه آوریل افزایش یافته است. با این حال، این بار هرگونه رویارویی ممکن است فراتر از دو کشور همسایه در قفقاز رفته و پای بازیگران دیگری را به میدان بکشاند.

طبیعتا این گزاره خوشایند ایران نخواهد بود و به طور بالقوه موجب خواهد شد تا تهران برای دفاع از حاکمیت، منافع خود در منطقه جبهه تازه (ادعایی) را بگشاید. به ادعای عرب نیوز، احتمالاً رقبای ایران از این درگیری به عنوان اهرمی‌برای تأثیرگذاری بر جایگاه خود در جبهه‌های دیگر استفاده می‌کنند.

در پایان، اقدامات و مواضع روسیه اغلب نگرانی‌هایی را در ایران ایجاد و تاکید می‌کند که همکاری آنها اغلب بر اساس منافع موقت و ضرورت محور است. این امر محدودیت‌های سیاست شرق محور ایران بالاخص در ارتباط با روسیه را برجسته می‌کند. در قفقاز، مانورهای روسیه احتمالاً تنش‌های تاریخی و ژئوپلیتیکی بین دو کشور را احیا خواهد کرد و محدودیت‌هایی را نیز بر همکاری آنها تحمیل می‌کند.