جدال پنهان ایران و اعراب در میادین نفتی؛ رونمایی از چالش تازه دولت پزشکیان

به گزارش اقتصادنیوز: موسسه مطالعاتی استیمسون با انتشار یادداشتی مدعی شد، اعلامیه ماه ژوئیه مبنی بر اینکه ایران سالانه 300 میلیون متر مکعب گاز از روسیه وارد می‌کند، خبر خوبی نبود زیرا ایران با دارا بودن دومین ذخایر بزرگ گاز جهان - 17 درصد - و 9.54 درصد از ذخایر نفت جهان، باید از روسیه درگیر جنگ در اوکراین و منزوی در جهان گاز وارد کند.

به ادعای این موسسه مطالعاتی، تحریم ها و کاهش سرمایه‌گذاری، سال‌ها است که گریبانگیر صنعت انرژی ایران بوده است. ایران مدت‌هاست که گاز خود را از ترکمنستان همسایه وارد می‌کند که هر از گاهی به واسطه عدم پرداخت هزینه‌ها انتقالش قطع می‌شود.

دسامبر 2022، جواد اوجی، وزیر وقت نفت ایران هشدار داد که اگر ایران نتواند 240 میلیارد دلار در بخش نفت و گاز خود سرمایه گذاری داشته باشد، واردکننده خالص انرژی خواهد شد.

پاشنه آشیل میادین انرژی ایران

این موسسه مطالعاتی در ادامه آورد، همسایگان ایران که هدف تحریم‌ها قرار ندارند، طی دو دهه گذشته با کمک سرمایه‌گذاری و فناوری خارجی توانسته‌اند ظرفیت تولید انرژی خود را افزایش دهند. این در حالی است که بسیاری از میادین نفت و گاز ایران با کشورهای همسایه مشترک است و افزایش تولید در آنجا به معنای کاهش درآمدهای بالقوه ایران محسوب می‌شود.

ایران 28 میدان با همسایگان مشترک دارد که 15 میدان در زیر آب‌هایخلیج فارس قرار دارند. ایران 12 میدان مشترک با عراق، پنج میدان با امارات متحده عربی، چهار میدان با عربستان سعودی، چهار میدان با قطر و با عمان، کویت و ترکمنستان یک میدان مشترک دارد.

میادین مشترک 20 درصد نفت قابل استخراج و 30 درصد از ذخایر گاز ایران را تشکیل می‌دهند. این در حالی است که بر اساس اعلام وزارت نفت، از 28 میدان مشترک تنها 15 میدان فعال است و 13 میدان دیگر توسعه کامل نداشته اند.

استیمسون در ادامه مدعی است، به طور متوسط ​​در 2.5 سال گذشته سالانه 6.5 میلیارد دلار در صنعت نفت سرمایه گذاری شده است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ایران نیز سرمایه‌گذاری سالانه در پروژه‌های بالادستی نفت و گاز ایران، از حدود 18 میلیارد دلار در دهه 1990 به 7 میلیارد دلار در اوایل دهه 2010 و به 3 میلیارد دلار از سال 2017 کاهش یافته است.

ایران نه تنها تولید جدید خود را از دست می‌دهد، بلکه شاهد شرایط بد زیرساخت‌های انرژی موجود است. وزارت نفت و اداره اطلاعات انرژی آمریکا با انتشار گزارشی مدعی شد که 80 درصد تولید نفت ایران از میادین قدیمی‌است که زمینه‌ساز کاهش تولید سالانه بین 8 تا 10 درصد می‌شود.

گروهی از ناظران مدعی‌اند، برای جلوگیری از کاهش سریع تولید نفت، ایران روزانه به تزریق نزدیک به 300 میلیون متر مکعب گاز به ذخایر قدیمی ‌نفت خود نیاز دارد.  با این حال، آخرین داده‌های رسمی ‌موجود نشان می‌دهد که در سال 2017، تزریق گاز در بهترین حالت 80-90 میلیون متر مکعب بوده است.

بر اساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 1396، در صورت عدم تامین گاز مورد نیاز برای تزریق، 2.3 تا 2.7 میلیارد بشکه نفت خام در مخزن محبوس می‌شود و هرگز استخراج نمی‌شود. با توجه به ارزش هر بشکه 50 دلار، ثروت 115 تا 135 میلیارد دلاری احتمالاً دور از دسترس خواهد بود.

فرصت سازی همسایگان

استیمسون در ادامه مدعی است، همسایگان ایران با محدودیت‌های یکسانی مواجه نیستند. به عنوان مثال، عراق توانسته از زمان سرنگونی صدام حسین تولید نفت خود را دو برابر کند و از حدود 2 میلیون بشکه در روز به 4.5 میلیون بشکه برساند. عراق با بهره مندی از سرمایه گذاری‌های چین، روسیه و غرب، با تسریع پروژه‌های هیدروکربنی و پایان دادن به واردات محصولات پالایش شده از کشورهایی مانند ایران، به دنبال افزایش تولید نفت خود به 6 میلیون بشکه در روز در طی پنج سال است.

برای دستیابی به این هدف، عراق قصد دارد تولید را از میدان مشترک خود با ایران افزایش دهد.از سال 2013، ایران نیز توسعه میادین نفتی مشترک هم مرز با عراق را در اولویت قرار داده است. ایران روزانه 90 هزار بشکه از این میادین برداشت کرده و قرار بود تا سال 2021 با کمک شرکت‌های چینی تولید را از یادآوران، آزادگان شمالی و جنوبی و یاران شمالی و جنوبی به 1.2 میلیون بشکه در روز برساند. به دلیل عدم تعهد شرکت‌های چینی، ایران تنها توانست به 350 هزار بشکه در روز دست یابد، در حالی که تولید نفت عراق در حال افزایش است.

توسعه این پنج میدان مشترک مستلزم سرمایه‌گذاری 11 میلیارد دلاری و فناوری پیشرفته غربی است. با فناوری کنونی ایران، تنها 5 تا 10 درصد از 64 میلیارد بشکه ذخایر این میادین قابل استخراج است.

ایران مهمترین میدان گازی خود را با قطر مشترک است. این میدان در ایران با نام پارس جنوبی و در قطر به نام گنبد شمالی شناخته می‌شود. قطر تولید گاز از این میدان را در سال 1991 یعنی 11 سال قبل از ایران آغاز کرد و تا سال 2002 که ایران شروع به تولید کرد، قطر 214 میلیارد متر مکعب گاز برداشت کرده بود.

در سال‌های2002 تا 2014، قطر 70 درصد بیشتر از ایران گاز استخراج کرده و از آن زمان این رقم دو برابر شده است. قطر قراردادهایی به ارزش 29 میلیارد دلار با شرکت‌های غربی برای افزایش 30 درصدی تولید تا سال 2026 منعقد کرده و پیش‌بینی می‌شود کل تولید گاز قطر از پارس جنوبی تا سال 2030 به 740 میلیون مترمکعب در روز برسد در حالی که پیش‌بینی می‌شود تولید ایران از این میدان تا سال 2026  به بیش از 30 درصد کاهش یابد.

همزمان افزایش استخراج گاز توسط قطر باعث شده که ذخایر گازی این کشور افزایش یابد. ایران نمی‌تواند هلیوم استخراج شده از میدان مشترک گازی را به دلیل فقدان فناوری لازم حفظ کند. قطر به این فناوری مجهز است و دوحه را قادر ساخته 35 درصد هلیوم جهان را تولید کند.

پس از انتخابات اخیر ریاست جمهوری، محسن پاک نژاد به عنوان وزیر نفت انتخاب شد. پاک نژاد که به مجلس گفت که اجرای طرح‌های عمرانی مهمترین وظیفه این وزارتخانه هست. او با بیان اینکه توجه ویژه‌ای به میادین مشترک مانند پارس جنوبی خواهد داشت، از اقدام سریع برای افزایش فشار گاز در میادین گازی پارس جنوبی خبر داد و تاکید کرد: در صورت عدم رسیدگی سریع به این موضوع، سالانه معادل یک فاز پارس جنوبی یعنی 28 میلیون مترمکعب تولید از بین می‌رود. حال باید دید برنامه‌های سکان دار تازه نفس وزارت نفت اجرایی می‌شود یا خیر.