گروکشی پکن و مسکو در خفا/ رویارویی چین و هند جبهه شرقی را متزلزل کرد؟

به گزارش اقتصادنیوز، پاکستان میزبانی نشست سران دولت‌های عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) در اسلام آباد را بر عهده دارد؛ نشستی که در 15 تا 16 اکتبر برگزار می‌شود. این یک رویداد دیپلماتیک مهم است چرا که در چارچوبش رهبران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای گردهم می‌آیند تا در مورد ثبات منطقه‌ای، همکاری اقتصادی و آینده سازمان همکاری شانگهای در دنیایی قطبی شده بحث کنند. برای پاکستان، این نشست با توجه به بحران سیاسی و اقتصادی داخلی حاکم که اعتبار دولت را زیر سوال برده، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین، برگزاری این نشست به شکلی موفقیت آمیز برای اسلام آباد برگ برنده‌ای است که به واسطه‌اش می‌تواند وجهه بین‌المللی‌اش را ترمیم کرده و اعتبارش را بازتعریف کند. سازمان همکاری شانگهای در ژوئن 2001 با حضور پنج عضو شامل چین، روسیه، قزاقستان، تاجیکستان و ازبکستان در شانگهای تأسیس شد. در سال‌های اخیر این نهاد با پیوستن بازیگرانی چون جمهوری قرقیزستان، هند و پاکستان، گسترش یافت. ایران جدیدترین کشور عضو سازمان همکاری شانگهای است که در سال 2013 به این نهاد پیوسته است و انتظار می‌رود بلاروس در آینده نزدیک به عضویت کامل این سازمان درآید. منشور سازمان همکاری شانگهای که در نشست شورای سران کشورها در سن پترزبورگ در سال 2002 امضا شد، با هدف ارتقای همکاری اقتصادی، رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی، تقویت ثبات منطقه‌ای و تقویت پیوندهای اجتماعی-فرهنگی میان کشورهای عضو آن است. سازمان همکاری شانگهای فرصتی است برای روسیه و چین تا نفوذ خود را در منطقه اوراسیا و سایر مناطق همسایه افزایش دهند، گزاره‌ای که ممکن است آمریکا و برخی دیگر از کشورهای غربی آن را مطلوب نبینند.

شانگهای؛ بستری برای رقابت های پنهان

نشریه «آی پی اس» با انتشار یادداشتی در این باره نوشت: «سازمان همکاری شانگهای بیش از دو دهه قدمت دارد، اما به دلیل اختلافات داخلی که تاکنون قابل مدیریت به نظر می‌رسد، در مسیر وعده‌هایی که داده پیشرفت قابل توجهی به دست نیاورده است. دو بازیگر اصلی این نهاد - روسیه و چین - در حالی که بر نیاز به یک پلتفرم مشترک برای حفاظت و ارتقای امنیت و منافع اقتصادی خود توافق دارند، به نظر می‌رسد برای نفوذ بیشتر در سازمان همکاری شانگهای به واسطه اصل یارگیری درگیر رقابت هستند. در حالی که روسیه از هند حمایت می‌کند، چین برای عضویت پاکستان اصرار دارد. بلاروس، یکی دیگر از متحدان نزدیک روسیه، نیز احتمالاً عضو دائمی بعدی سازمان همکاری شانگهای خواهد شد، بنابراین نفوذ روسیه در این سازمان منطقه‌ای افزایش می‌یابد.» به نوشته این نشریه، «سایر عوامل تحریک کننده که به طور بالقوه می‌تواند آینده سازمان همکاری شانگهای را تضعیف کند عبارتند از رقابت در حال جوش بین هند و چین و همچنین هند و پاکستان. هند همچنان از نفوذ فزاینده چین در منطقه خسته است. این کشور نمی‌خواهد با چین همکاری نزدیک داشته باشد و بدین طریق مشارکت استراتژیک رو به رشد خود با ایالات متحده را به خطر بیاندازد. به طور مشابه، روابط ناآرام بین هند و پاکستان عامل تحریک کننده دیگری است که این پتانسیل را دارد تا سازمان همکاری شانگهای  را به عنوان بستری برای همکاری های منطقه ای تضعیف کند.

نارندا مودی، نخست وزیر هند، تصمیم گرفته که شخصاً در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در اسلام آباد شرکت نکند، در عوض وزیر امور خارجه خود،‌ اس. جایشانکار را اعزام کرد. این حرکت ممکن است روحیه اعضای سازمان همکاری شانگهای را به شکلی منفی تحت تاثیر قرار دهد. همزمان این نگرانی وجود دارد که اگر هند برای تعامل با پاکستان و چین از طریق پلتفرم سازمان همکاری شانگهای مردد باشد، می‌تواند این پلتفرم منطقه‌ای را زائد یا کارآمدتر کند. در گذشته، انجمن منطقه‌ای دیگر - انجمن آسیای جنوبی برای همکاری‌های منطقه‌ای (SAARC)، یک سازمان بین‌دولتی کشورهای جنوب آسیا - به دلیل امتناع هند از شرکت در نشستی که به میزبانی پاکستان تحت عنوان سارک برگزار شد، هیچ پیشرفتی نداشت. در نتیجه، انجمن آسیای جنوبی، علیرغم پتانسیلی که دارد، به سازمانی ناکارآمد تبدیل شده است. در رابطه با سازمان همکاری شانگهای، روسیه و چین ممکن است از اختلافات دیپلماتیک بین دو کشور کلیدی عضو خشنود نباشند، زیرا این امر اعتبارشان را تضعیف کرده و سیگنال‌های اشتباهی را به ایالات متحده و سایر کشورها ارسال می‌کند. با این حال، آن‌ها اجازه نمی‌دهند سازمان همکاری شانگهای به قربانی رقابت هند و پاکستان تبدیل شود.»

احیای اعتبار از دست رفته

سازمان همکاری شانگهای به دنبال جنگ جاری روسیه و اوکراین اهمیت بیشتری یافته، زیرا روسیه می‌تواند از این پلتفرم برای نشان دادن اینکه در منطقه منزوی نیست استفاده کند. همچنین این نشست به مسکو کمک می‌کند تا به جهان خارج پیام دهد که کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای مایل به همکاری برای ایجاد ثبات در منطقه هستند. برای پاکستان، میزبانی نشست سازمان همکاری شانگهای در این مقطع حساس با توجه به چالش‌های داخلی و اقتصادی از اهمیت بیشتری برخوردار است. دولت اسلام آباد در پی انتخابات بحث برانگیز در اوایل سال جاری در تلاش برای تثبیت مشروعیت خود است، از همین رو احتمالاً از این فرصت برای احیای اعتبار و وجهه خود در بین مردم و ناظران بین‌المللی استفاده خواهد کرد. همچنین این نشست فرصتی برای رهبری کشور خواهد بود تا پیوندهای اقتصادی ایجاد کرده و منابع جایگزینی را کشف کند که می‌تواند به کاهش چالش‌های اقتصادی رو به رشد پاکستان کمک نماید. در  سال‌های اخیر، پاکستان از فعل و انفعال‌های ژئواکونومیک حمایت کرده که هدف آن ایجاد کریدورهای تجاری از طریق آسیای مرکزی و سایر مناطق همسایه است. نشست سازمان همکاری شانگهای ممکن است فرصتی برای پاکستان باشد تا در چشم انداز ژئواکونومیک خود پیشرفت کند، اما تنها در صورتی که بتواند با ایجاد ثبات سیاسی در کشور، بر مشکلات اقتصادی داخلی خود غلبه نماید. سازمان همکاری شانگهای به دلیل عوامل متعددی از جمله رقابت‌های سیاسی بین کشورهای عضو، تداوم بی‌ثباتی در منطقه، نفوذ بیش از حد قدرت‌های فرامنطقه‌ای که تصمیم گیری مستقل را برای برخی از اعضا دشوار می‌کند و انتظارات نابجا، از زمان آغاز به کار پیشرفت چندانی نداشته است. این سازمان می‌تواند یک بلوک امنیتی رقیب برای اتحادهای امنیتی تحت رهبری ایالات متحده باشد. با این حال، اگر روسیه و چین بتوانند رهبری خود را با ایجاد فضای همکاری بین کشورهای عضو و ایجاد انگیزه برای تلاش‌های منطقه‌ای در یکپارچگی اقتصادی نشان دهند، قادرند کشورهای بیشتری را جذب کنند در همین مسیر سازمان همکاری شانگهای در نهایت می‌تواند به عنوان یک پلتفرم معتبر برای همکاری منطقه‌ای ظاهر شود.»