رمزگشایی از تور دیپلماتیک السودانی؛ نخست وزیر عراق دست به دامان اردن، عربستان و ایران شد

به گزارش اقتصادنیوز، سقوط ناگهانی دولت اسد در سوریه سراسر منطقه را شوکه کرد و عراق را در حالت آماده‌باش قرار داده است. در حالی که سوریه انتقال سیاسی قدرت به شکلی نامطمئن را آغاز می‌کند؛ انتقالی که سکانداری‌اش در اختیار محمد البشیر، نخست وزیر موقت و وزرای موقت دولت نجات سابق سوریه است.

بازیگران منطقه‌ای، از جمله عراق، به شدت از پیامدهای احتمالی فعل و انفعال‌های شام هراس دارند. در همین راستا نشریه مدرن دیپلماسی یادداشتی منتشر کرده و اقتصادنیوز آن را به دو بخش تقسیم کرده که بخش نخست با عنوان «عراق روی بمب ساعتی؛ ترکش‌های شام به لایه‌های امنیتی بغداد/ السودانی در آماده‌باش» منتشر شد و در ادامه بخش دوم و نهایی آمده است.

استراتژی سودانی

واکنش محمد شیاع السودانی به بحران در حال تحول سوریه پس از سقوط دولت بشار اسد نشان دهنده تلاشی عامدانه برای مصون نگه داشتن عراق از پیامد‌های درگیری سوریه است. در بحبوحه بی‌ثباتی منطقه‌ای، دولت سودانی به دنبال ایجاد توازن بین نگرانی‌های امنیتی داخلی، فشار‌های خارجی و چشم‌انداز سیاسی حساس در عراق بوده است.

در همین راستا، استراتژی سودانی با محدودیت حساب شده مشخص شده است. علیرغم مواجهه با فشار‌های خارجی و داخلی، او همچنان سیاست عدم مداخله عراق در سوریه را حفظ کرده است. با این حال، اظهارات علنی او رویکرد متعادل‌کننده ظریفی که بدان متوسل شده را آشکار می‌کند.

به عنوان مثال، سودانی در جریان تماس ۳ دسامبر با اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، در حالی که شورشیان سوری در برابر نیرو‌های دولتی به میدان رفتند، نسبت به پاکسازی قومی اقلیت‌ها در سوریه هشدار داد و نگرانی‌هایش را عریان کرد، اما بدون اینکه متعهد به مداخله نظامی باشد.

این رویکرد محتاطانه موجب شده تا سودانی با شخصیت‌هایی مانند مقتدی صدر همسو شود؛ چهره‌ای که از عراق خواسته تا از آشفتگی سوریه فاصله بگیرد. صدر، رقیب سیاسی جناح‌های شیعی حامی سودانی، در پستی در تاریخ ۵ دسامبر در شبکه ایکس نسبت به توطئه‌های قدرت‌های غربی هشدار داد و در عین حال از دولت و مردم عراق و نیرو‌های امنیتی خواست تا از مداخله در امور سوریه خودداری کنند.

از زمان سقوط اسد، دولت سودانی همواره بر این موضع تأکید کرده، همانطور که در تصمیم عراق برای بازگرداندن سربازان سوری بدون سلاح پس از پیشنهاد عفو، رویکرد محتاطانه نخست وزیری مشهود است. در دیدار سودانی با ژنرال مایکل کوریلا، فرمانده سنتکام ایالات متحده، او بر اهمیت حفظ امنیت، تمامیت ارضی و بافت اجتماعی متنوع سوریه تأکید داشت.

سودانی ضمن تکرار سیاست غیر مداخله‌گرایانه عراق، خطرات مهم ناشی از بی‌ثباتی در سوریه را نیز پذیرفته است. او تصریح کرد که هر اقدامی از سوی عراق یکجانبه نخواهد بود و بر تعهد عراق به همکاری نزدیک با ائتلاف ضد داعش به رهبری ایالات متحده برای مقابله با تهدیدات نوظهور تأکید کرد.

از ۷ دسامبر، زمانی که اسد سرنگون شد، سودانی بار‌ها ابراز نگرانی کرده که بی‌ثباتی مجدد در سوریه می‌تواند اقلیت‌های مذهبی و قومی این کشور را به خطر بیندازد.

تور دیپلماتیک سودانی

نخست وزیر عراق در تعامل با رهبران منطقه برای محافظت از این کشور در برابر ترکش‌های آشفتگی سوریه فعال بوده است. در ۱۱ دسامبر، او به‌ امان سفر کرد تا با ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، در مورد نگرانی‌های متقابل در مورد نفوذ بی‌ثبات‌کننده سوریه گفت‌وگو کند.

یک هفته بعد، سودانی با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در العلا ملاقات کرد و بر اهمیت همکاری منطقه‌ای جهت رسیدگی به چالش‌های ناشی از تنش‌های حاکم بر سوریه تأکید کرد. در میان این تعاملات منطقه‌ای، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در ۱۳ دسامبر از عراق بازدیدی از پیش اعلام نشده داشت و بر نقش مرکزی این کشور در تلاش‌های امنیتی بین‌المللی تأکید کرد.

بلینکن از مشارکت آمریکا و عراق در برچیدن خلافت ارضی داعش قدردانی کرد و بر لزوم حفظ امنیت مرز‌های عراق با سوریه برای جلوگیری از ظهور مجدد داعش تأکید کرد. این مبادلات روی هم موقعیت حساس عراق را در استراتژی‌های امنیتی منطقه‌ای و جهانی برجسته می‌کند.

همزمان عراق گام‌های مهمی برای اولویت دادن به امنیت مرز‌ها در پی بحران سوریه برداشته است. مقامات عراقی از بسته شدن تمام گذرگاه‌های مرزی با سوریه در ۳۰ نوامبر خبر دادند و گذرگاه اصلی برای جلوگیری از پس لرزه‌های احتمالی بی‌ثباتی بسته شد.

با تقویت تلاش‌ها، هزاران نظامی، مرزبان و سرباز حشدالشعبی در امتداد ۶۰۰ کیلومتری مرز غربی عراق مستقر شده‌اند. این نیرو‌ها با پشتیبانی نیرو‌های زرهی برای افزایش کنترل و جلوگیری از نفوذ به خاک عراق خیز برداشته‌اند.

در این میان سودانی بر اهمیت همکاری فرامرزی تأکید کرده و متعهد به هماهنگی با سوریه در زمینه مدیریت مرزی شده است. در اواخر دسامبر، حمید الشاتری، رئیس سرویس اطلاعات ملی عراق، هیئتی را به دمشق برای گفتگو در مورد پویایی‌های امنیتی در حال تحول هدایت کرد و بر قصد عراق جهت حفظ ثبات در امتداد مرز‌های غربی خود تأکید داشت.

این اقدامات نتایج ملموسی به همراه داشته است. از زمان بسته شدن مرز، مقامات از کاهش قابل توجه قاچاق مواد مخدر می‌گویند که بر اثربخشی وضعیت امنیتی تقویت شده عراق تأکید می‌کند. این رویکرد منعکس‌کننده یک استراتژی گسترده‌تر برای مصون نگه داشتن بغداد از آشفتگی در سوریه و در عین حال حفظ همکاری برای مقابله با چالش‌های مشترک است.

چند صدایی؛ چالش داخلی آقای نخست وزیر

فوأد حسین، وزیر امور خارجه، در جریان گفت‌وگو با اسعد حسن الشیبانی، وزیر امور خارجه سوریه، از قصد عراق برای بازتعریف اماکن دیپلماتیک خود در دمشق به منظور تقویت همکاری در زمینه‌های امنیتی و سایر موارد خبر داد.

این موضع عمل‌گرایانه نشان‌دهنده رویکرد سنجیده عراق در قبال تحریرالشام، قدرت بالفعل در دمشق است - رویکردی که تأیید نوری مالکی، رهبر دولت قانون را به همراه داشت،- او گفت: «عراق به تجزیه سوریه کمک نمی‌کند و در امور داخلی این کشور مداخله ندارد.»

در حالی که تلاش‌های عراق برای ایمن‌سازی مرز‌های غربی و برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با سوریه بر تمرکز این کشور بر مدیریت فشار‌های خارجی تأکید دارد. پویایی‌های سوریه نیز چالش‌های داخلی مهمی را برای سودانی ایجاد می‌کند. حفظ ثبات مرزی تنها بخشی از معادله است. حصول اطمینان از انسجام سیاسی داخلی در تشکیلات چندپاره شیعی عراق به همان اندازه که موازنه قدرت منطقه‌ای در پی سقوط اسد تغییر می‌کند، حیاتی است.

در داخل، سودانی با چالش حفظ وحدت در تشکیلات شیعی عراق که از نظر سیاسی و با تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای به دنبال سقوط اسد، تقسیم شده، مواجه است. پیامد‌های این تغییر، روابط بین جناح‌های مختلف در چارچوب هماهنگی شیعیان عراق را تیره کرده است، این شکاف به ویژه در رابطه با واکنش عراق به پویایی سیاسی در حال تغییر سوریه خود را عریان می‌کند.

این چندپارگی با شکاف فزاینده بین مقاومت حامی ایران که به دنبال حفظ نفوذ در سوریه هستند و گروه‌هایی در داخل عراق که موضع بی‌طرف‌تری را ترجیح می‌دهند، تشدید می‌شود. سودانی برای ایجاد اجماع داخلی از طریق گفتگو‌های سیاسی، ملاقات با رهبران کلیدی از سراسر طیف سیاسی عراق تلاش کرده است.

استراتژی او حول محور حفظ یک موضع واحد در مورد سوریه و در عین حال بررسی خواسته‌های جناح‌های مختلف، به ویژه آن‌هایی که حامی تهران هستند، قابل تبیین است. زیرا او به دنبال تقویت موقعیت سیاسی خود در آستانه انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵ است.

در حالی که تلاش‌های سودانی برای متحد کردن چشم‌انداز سیاسی عراق پیشرفت فزاینده‌ای داشته، چالش‌های پیرامون یگان‌های بسیج مردمی (حشد الشعبی) همچنان محور گفتمان گسترده‌تر در مورد تعادل ثبات داخلی و فشار‌های خارجی است. سرنوشت حشد الشعبی تلاش عراق برای آشتی دادن با خواسته‌های رقابتی قدرت‌های منطقه‌ای، جناح‌های داخلی و ضرورت حفظ یک استراتژی امنیتی منسجم را تعریف خواهد کرد.

در یک نمایش نادر از وحدت، نیرو‌های حشد الشعبی عراق، از جمله جناح‌های مسلح حامی ایران، به اتفاق آرا تصمیم گرفتند برای دفاع از دولت بشار اسد در برابر پیشروی شورشیان، در سوریه مداخله نکنند. این انتخاب، تغییر به سمت اولویت دادن به ثبات داخلی عراق را برجسته می‌کند. 

با این همه، بحث در باب نقش و فعالیت‌های آن‌ها در آینده را حل نشده باقی می‌گذارد. محمد شیاع السودانی، نخست وزیر، با فشار‌های متقابل فزاینده‌ای مواجه است، زیرا به ادعای ناظران سرنوشت حشد الشعبی‌ها به طور فزاینده‌ای مورد مناقشه قرار گرفته است.

نیرو‌های حشد الشعبی که در پاسخ به فتوای آیت الله العظمی سیستانی در سال ۲۰۱۴ برای مبارزه با داعش تأسیس شد، به عنوان ستون فقرات ارتش عراق در مبارزه با داعش عمل کرد. این نیرو‌ها علیرغم حمایت برخی از جناح‌های حامی تهران، به عنوان ستون کلیدی معماری امنیتی عراق و وزنه تعادلی در برابر نفوذ قدرت‌های منطقه در بغداد تلقی می‌شوند.

محمد شیاع السودانی، نخست وزیری عراق در برابر درخواست‌های آمریکا و متحدانش برای برچیدن آن‌ها مقاومت کرده است. او به طور علنی بر تعهد خود به متحدانش در چارچوب هماهنگی شیعیان حامی ایران تأکید کرده است. سودانی در مصاحبه‌ای در ۱۹ دسامبر با العراقیه از رویکرد خود در قبال سوریه دفاع کرد و ادعا‌هایی مبنی بر اینکه قدرت‌های خارجی شرایطی را وضع کرده‌اند که عراق را وادار می‌کند تا نیرو‌های حشد الشعبی را منحل کند، رد کرد.

او همچنین اظهارات چند تن از مشاوران خود را که به طور بالقوه نشان دهنده انحلال نیرو‌هاست را منکر شد. با این حال، گروه‌های حامی ایران در عراق که پیش از برکناری بشار اسد از سوریه خارج شده بودند، از آن زمان در «فاصله کافی» از خاک سوریه جابجا شده‌اند. این تعدیل مطابق با انتظارات منطقه‌ای و بین‌المللی است که عراق باید حمایت خود را از مرحله انتقالی در حال انجام سوریه و پویایی در حال تغییر در منطقه نشان دهد.

عراق در مقطع حساسی قرار دارد، زیرا سقوط دولت بشار اسد چشم انداز منطقه را تغییر داده است. پاسخ‌های محتاطانه و حساب شده سودانی، نخست وزیری عراق - از تقویت مرز‌ها تا تعامل با شرکای منطقه‌ای - نشان‌دهنده تلاشی عمدی برای ایزوله کردن عراق در برابر فروپاشی سوریه است.

با این حال، در حالی که او به دنبال تحکیم اقتدار سیاسی خود و هدایت یک محیط سیاسی داخلی پراکنده است، ثروت سودانی به طور جدایی ناپذیری با توانایی او برای مقابله با این تهدیدات دوگانه گره خورده است. مدیریت موفقیت‌آمیز موقعیت متزلزل عراق نه تنها آینده سیاسی او را شکل می‌دهد، بلکه بر پویایی‌های منطقه‌ای گسترده‌تر در خاورمیانه عمیقاً ناآرام تأثیر می‌گذارد.