سناریوهای غرب برای ایجاد شکاف میان تهران و مسکو/ آزمون حساس ترامپ درباره ایران و روسیه؛ خاورمیانه در یک قدمی رقابت تسلیحاتی تمام عیار قرار دارد؟
به گزارش اقتصادنیوز، به ادعای ناظران، ژوئیه 2015، (شهید) قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، به مسکو سفر کرد تا درباره طرح اضطراری درباره سوریه که کنترل 80 درصد از خاک آن در اختیار شورشیان قرار داشت، با مقام‌های کرملین رایزنی داشته باشد.
روسیه در آن بازه زمانی در انعقاد توافق هسته‌ای ایران در سال 2015، معروف به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) کمک کرده بود. سفر (شهید) سلیمانی که سه ماه بعد رسانه‌ای شد، آغازگر تحول یک دهه‌ای روابط روسیه و ایران، از همکاری تاکتیکی در سوریه تا مشارکت در سال جاری قلمداد می‌شود؛ رخدادی که در ژانویه 2025 با امضای توافقنامه مشارکت استراتژیک بین دو کشور به اوج خود رسید.
این عبارات بخشی از یادداشت فارن افرز است؛ یادداشتی که اقتصادنیوز آن را در سه بخش ترجمه کرده، بخش اول و دوم آن به ترتیب با عنوان «رمزگشایی از چرایی نزدیکی ایران و روسیه/ بازی کرملین در دو زمین تهران و تل‌آویو؛ پوتین به نتانیاهو باج داد؟» «سایه جنگ غزه بر روابط اسرائیل و روسیه؛ تل‌آویو به مسکو پشت کرد؟/ معمای انفعال کرملین در تحولات شام» منتشر شد و بخش سوم و نهایی در ادامه آمده است.
هراس غرب از اتحاد تهران و مسکو
در شرایط کنونی محور مقاومت توان بازدارندگی‌اش تحت تأثیر حملات اسرائل قرار گرفته و «استراتژی دفاعی پیشرو» این گروه‌ها به چالش کشیده شده است، تهران نیز در صدد است تا دکترین هسته‌ای خود را بازتعریف کند.
در حال حاضر فرض بر این است که ایران یک کشور در آستانه گریز هسته‌ای است که فناوری غنی‌سازی اورانیوم، تخصص فنی، سیستم‌های تحویل و تأسیسات مجهز است، اما هنوز برای ساخت سلاح تصمیم اتخاذ نکرده است.
به ادعای ناظران، تغییر دکترین هسته‌ای مستلزم فرآیندی چالش برانگیز است که کشف آن توسط بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا آژانس‌های اطلاعاتی غربی خطر‌های (ادعایی) از سوی اسرائیل یا ایالات متحده را به همراه دارد. مقامات ایرانی به تغییرات بالقوه در موضع هسته‌ای ایران اشاره کرده‌اند، که به طور رسمی از توسعه برنامه هسته‌ای اجتناب می‌کند.
با این همه، هستند گروهی که آشکارا خواستار تغییر دکترین هسته‌ای ایران هستند. در‌آوریل ۲۰۲۴، سرتیپ احمد حق طلب، فرمانده سپاه حفاظت و امنیت مراکز هسته‌ای ایران، اعلام کرد که اگر اسرائیل به یکی از تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، تهران می‌تواند دکترین هسته‌ای خود را بازبینی کند.
کمال خرازی، یکی از مقامات سابق، هشدار داد که اگر اسرائیل جرأت کند به تأسیسات هسته‌ای ایران آسیب برساند، سطح بازدارندگی ما متفاوت خواهد بود. ما تصمیمی برای تولید بمب هسته‌ای نداریم، اما اگر موجودیت ایران تهدید شود، باید دکترین هسته‌ای خود را تغییر دهیم.
هم‌صدایی ایران با روسیه برنامه هسته‌ای ایران را پیچیده‌تر جلوه می‌دهد. موقعیت مسکو دستخوش تحولی شگرف شده است. روسیه که زمانی حامی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هسته‌ای ایران و معمار کلیدی توافق هسته‌ای ایران بود، ایران را متحد و شریکی حیاتی می‌داند که با آن می‌توان در همسایگی خود و فراتر از آن قدرت‌نمایی کرد.
همکاری نظامی (ادعایی) ایران با روسیه امروز حیاتی شده است. همچنین این گزاره روسیه را به سوی پیوند دادن برنامه هسته‌ای ایران به تنش‌های گسترده‌تر با غرب سوق داده است. روسیه از توجه غرب به برنامه هسته‌ای ایران برای دامن زدن به تنش‌ها و منحرف کردن تمرکز از اوکراین استفاده می‌کند.
اگرچه ماهیت دقیق کمک‌های روسیه به ایران ناشناخته است، مقامات ایالات متحده و اسرائیل با هشدار در باب همکاری در حال تحول این دو بازیگر روابط دو کشور را بررسی می‌کنند. در ژوئیه ۲۰۲۳، ویلیام برنز، رئیس سیا، بر همکاری روسیه در برنامه پرتاب فضاپیمای ایران را با اشاره به حضور تکنسین‌های روسی که بر روی برنامه پرتاب فضاپیما در تهران و دیگر جنبه‌های برنامه موشکی کار می‌کنند، تأکید کرد. به طور قابل توجهی، چنین کمکی مستقیماً برای توسعه برنامه موشک بالستیک ایران قابل استفاده است.
در سپتامبر ۲۰۲۴، نهاد اطلاعاتی ایالات متحده مدعی است که روسیه همکاری‌های هسته‌ای خود را با ایران در ازای موشک‌های بالستیک کوتاه برد برای اوکراین گسترش داده است. مقامات و کارشناسان اسرائیلی همچنین در واکنش به اظهارات تحریک‌آمیز دیمیتری مدودف، معاون رئیس شورای امنیت روسیه، ابراز نگرانی کرده و مدعی است که روسیه ممکن است به ایران در زمینه فناوری تسلیحات کمک کند.
روسیه تنها روزنه اسرائیل را می‌بندد؟
به ادعای ناظران، برنامه‌های ایران و روسیه فراتر از گزاره‌هایی است که غرب بدان‌ها اشاره دارد. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، چند روز قبل از مراسم تحلیف دونالد ترامپ، به مسکو سفر کرد و یک معاهده همکاری راهبردی با روسیه را نهایی کرد که همکاری‌های دوجانبه را عمیق‌تر می‌کند.
انتخاب این بازه زمانی تصادفی نیست، ایران به دنبال ویارویی با وعده‌های دولت جدید ایالات متحده مبنی بر فشار حداکثری از طریق تحکیم روابط با روسیه است. اسرائیل و ایالات متحده با محاسبات پیچیده‌ای در مورد چگونگی رویارویی با ایران که مجهز به برنامه هسته‌ای پیشرفته است، درگیر هستند.
برای مقامات اسرائیلی، در حال حاضر یک پنجره عملیاتی (ادعایی) برای رویاویی با ایران باز است. اما این فرض که روسیه بتواند سیستم‌های پیشرفته‌تری پدافند هوایی و جت‌های جنگنده پیشرفته مورد نیاز ایران را تأمین کند می‌تواند همین روزنه را ببندد. اگرچه کمپین فشار حداکثری پیشنهادی دولت ترامپ ممکن است به درخواست برای اقدام نظامی منجر شود و در عین حال تهران را از نظر اقتصادی محدود کند، کمپین مشترک اسرائیل و آمریکا می‌تواند عزم هسته‌ای ایران را تقویت کرده و حمایت روسیه را عمیق‌تر کند. با توجه به عدم قطعیت موفقیت نظامی، یک رویکرد دیپلماتیک ترکیبی از فشار متناسب با تعامل، مسیر‌ی قابل پیش‌بینی است.
سیاست‌گذاران ایالات متحده باید با بازتعریف فشار بر مسکو و تهران بدون تعمیق بیشتر شراکت موجود، می‌توانند دو بازیگر را تحت فشار قرار دهند. آخرین توافقنامه مشارکت استراتژیک محدودیت‌های همکاری فعلی را در باب نیاز‌های نظامی روسیه در اوکراین، صادرات نظامی را که روسیه می‌تواند به ایران ارسال کند، نشان می‌دهد.
این بدان معناست که ایالات متحده هنوز فضایی برای مانور برای محدود کردن کمک‌های هسته‌ای روسیه به ایران دارد. اما سیاست‌های دولت اول ترامپ، از جمله فشار حداکثری و تحریم‌هایی که بخش دفاعی روسیه را هدف قرار داد، به طرز متناقضی با ایجاد نارضایتی‌های مشترک و ایجاد یک دشمن مشترک، همکاری آن‌ها را تسریع کرد.
این بار، دولت با پویایی چالش برانگیزتری مواجه است. معامله‌ای بهتر از برجام امکان‌پذیر نیست. برنامه هسته‌ای ایران نسبت به سال ۲۰۱۵ پیشرفته‌تر است، که علیرغم موقعیت ژئوپلیتیکی، اهرم‌های بیشتری را در مذاکرات هسته‌ای به ایران می‌دهد. مشارکت این کشور با روسیه به محافظت از تهران در برابر بدترین تحریم‌ها کمک خواهد کرد و تصمیم دولت نخست ترامپ برای خروج از برجام ممکن است موجب شود تا تهران به واسطه بی‌اعتمادی‌اش به آمریکا به هر توافقی تن ندهد.
ماشه دست و پای واشنگتن را بسته است!
به ادعای ناظران، واشنگتن باید رویکردی تدریجی را اتخاذ کرده و با شرکای اروپایی خود، فرانسه، آلمان و بریتانیا همکاری کند تا مکانیسم تعریف شده در توافق با ایران را فعال کند تا تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد قبل از برجام دوباره اعمال شوند.
در مورد ایران اگرچه ترامپ که در سال 2018 ایالات متحده را به طور یکجانبه از توافق خارج کرد، ممکن است در استناد به مفاد توافق دچار مشکل شود، بالاخص آن که مقامات دولت از جمله مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، به حمایت از اعمال تحریم‌های فوری اشاره کرده‌اند. آن‌ها هنوز هم می‌توانند بستر را برای آوردن ایران به پشت میز مذاکره هموار سازند.
انقضای مکانیسم ماشه در اکتبر 2025 به ایالات متحده یک چارچوب زمانی می‌دهد که در آن تعامل دیپلماتیک را تقویت کند و به طور بالقوه شرایط توافق را تمدید یا تجدید نظر کند. علیرغم اینکه واشنگتن دیگر عضو توافق هسته‌ای نیست، باید یک کمپین فشار چندجانبه را با توالی دقیق هماهنگ کند و از توانایی فرانسه، آلمان و بریتانیا برای تحمیل مجدد خودکار تحریم های قبل از 2015 استفاده کند.
در این میان گروهی مدعی‌اند، ایالات متحده همچنین باید فعالانه اسرائیل را تشویق کند تا حمایت خود از اوکراین را افزایش دهد، بالاخص در شرایطی که روسیه در شام تضعیف شده است. در گذشته، اسرائیل در کمک به اوکراین محتاط بود، رادارهای هشدار دهنده اولیه و کمک‌های بشردوستانه را به کی‌یف می‌رساند، اما از همکاری عمیق‌تر اجتناب می‌کرد، زیرا از انتقام‌جویی علیه یهودیان روسی و انحلال کانال‌های رفع مناقشه با روسیه در سوریه می‌ترسید.
اما پس از برکناری اسد، اسرائیل ممکن است در استراتژی خود تجدید نظر کند. اقدامات خاص می‌تواند شامل ارائه فناوری‌های کلیدی توانمند مانند واحدهای رادار متحرک و مهمات از انبارهای توقیف شده برای سیستم‌های قدیمی شوروی باشد که اسرائیل از لبنان و سوریه ضبط کرده است.
تا زمانی که جنگ در اوکراین ادامه دارد و روابط ایران با غرب پر تنش است، ایجاد شکاف بین روسیه و ایران یک چالش بزرگ خواهد بود. واشنگتن باید از تلاش‌های بالقوه روسیه و ایران برای بازگرداندن نفوذ در سوریه، جایی که مشارکت روسیه و ایران برای اولین بار به ثمر نشست، آگاه بماند.
به ادعای ناظران، ایران مجهز به برنامه هسته‌ای پیشرفته با حمایت روسیه، ساختارهای سیاسی سنی میانه‌رو در منطقه را بی‌ثبات می‌کند، تندروها را جسور و محور نوظهور سنی-اسرائیلی را تحت تاثیر قرار می دهد، علاوه بر این منطقه را در آستانه مسابقه تسلیحات هسته‌ای قرار خواهد داد.
