بازتاب پرحاشیه ادعای سی‌ان‌ان درباره میانجی‌گری عربستان میان ایران و آمریکا/ نقشه پادشاهی برای پایان نقش سنتی عمان و قطر چیست؟

به گزارش اقتصادنیوز، امواج میدیا با انتشار یادداشتی مدعی شد: عربستان سعودی احتمالا در حال بررسی ایفای نقش میانجی بین ایران و ایالات متحده است. این ادعایی است که نخستین بار توسط خبرگزاری سی‌ان‌ان به عنوان یک گمانه‌زنی رسانه‌ای شد؛ ادعایی که توسط تهران رد شده است.

با این همه، رسانه‌ها در باب ابعاد احتمالی میانجیگری سعودی میان تهران و واشنگتن و منافع پادشاهی به واسطه اتخاذ این رویکرد، تحلیل‌های متفاوتی را مطرح کردند.

عربستان و قطر به تکاپو افتادند

این وبگاه در ادامه ادعا کرد: یک منبع سیاسی در ایران که نخواست نامش فاش شود در گفت‌و‌گو با امواج میدیا درباره احتمال ایفای نقش سازنده عربستان در تسهیل تعامل ایران با دولت دونالد ترامپ مدعی است که در باب این ایده حس مثبتی دارد.

این منبع، با اشاره به سابقه برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در تسهیل گفت‌وگوها با واشنگتن، دلیل خوش‌بینی خود را روابط نزدیک ترامپ با ریاض عنوان کرده است. با این‌حال، در ایران در باب میانجیگری عربستان تردیدهای زیادی وجود دارد. یکی از مقام‌های ارشد ایرانی که او نیز نخواست نامش فاش شود، تصمیم عربستان برای مطرح کردن این موضوع را بیشتر تلاشی برای جلب توجه ترامپ به جایگاه این کشور به‌عنوان یک متحد استراتژیک ارزیابی کرده است تا اقدامی واقعی برای جایگزینی عمان و قطر، که سابقه طولانی‌تری در این زمینه دارند.

به ادعای امواج میدیا، درحالی‌که گمانه‌زنی‌ها درباره نقش عربستان در تسهیل مذاکرات ایران و آمریکا ادامه دارد، امیر قطر در آستانه سفر به تهران قرار دارد. منابع مطلع در منطقه در گفت‌و‌گو با این وبگاه مدعی شدند که شیخ تمیم بن حمد آل ثانی در تاریخ ۱۹ فوریه در رأس یک هیئت عالی‌رتبه وارد تهران خواهد شد.

ادعایی پرحاشیه

خبرگزاری سی‌ان‌ان با انتشار گزارشی در تاریخ ۱۶ فوریه مدعی شد که اطلاعاتی مبنی بر «تمایل عربستان به میانجی‌گری» میان دولت ترامپ و ایران برای مذاکره درباره یک توافق هسته‌ای جدید به دست آورده است. این رسانه همچنین ادعا کرد که مشخص نیست ریاض به‌طور رسمی پیشنهادی در این زمینه ارائه کرده باشد یا نه، اما انگیزه این بازیگر را هراس از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران قلمداد کرده است.

گزارش ادعایی سی‌ان‌ان پیش از سفر مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در تاریخ ۱۷ فوریه به عربستان منتشر شد. هم‌زمان، عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد ایران، برای شرکت در کنفرانس اقتصاد‌های نوظهور (۱۶-۱۷ فوریه) در ریاض حضور داشت. در این میان مقامات آمریکایی تاکنون نسبت به این گزارش واکنشی نشان نداده‌اند، درحالی‌که ایران محتوای آن را رد کرده است.

در همین راستا، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در نشست خبری هفتگی خود در ۱۷ فوریه گفت که این گزارش «صرفاً گمانه‌زنی رسانه‌ای است و ما تنها از طریق رسانه‌ها در جریان آن قرار گرفته‌ایم».

عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در همان روز تأکید کرد که سفر‌ امیر قطر یک سفر دوجانبه و در چارچوب تعاملات سیاسی میان دو کشور است. تا این لحظه اطلاعی نداریم که او (امیر قطر) حامل پیامی از سوی کشور یا سازمانی خاص باشد».

سیاست یک بام و دوهوای سعودی

با این‌حال، رسانه‌های ایرانی از زوایای مختلف به ادعای سی‌ان‌ان پرداختند. روزنامه «آرمان ملی» با استقبال از این ادعای رسانه‌ای شده در سی‌ان‌ان، با اشاره به روابط عربستان با ترامپ و تمایل این کشور به بهبود روابط با ایران و کاهش تنش‌های منطقه‌ای، پادشاهی را میانجی مناسب توصیف کرد.

روزنامه «دنیای اقتصاد» هم نوشت که موفقیت عربستان در میزبانی دو نشست مهم این هفته -یکی اجلاس عربی درباره غزه و دیگری مذاکرات آمریکا-روسیه درباره جنگ اوکراین- می‌تواند اعتبار این کشور را به‌عنوان یک بازیگر نسبتاً بی‌طرف در منطقه تقویت کند.

با این‌حال، روزنامه «جام جم» دیدگاه متفاوتی دارد و تأکید می‌کند که کشورهایی با سابقه بهتر قادرند نقش میانجی‌گری بین ایران و آمریکا را عهده دار شوند، از جمله عمان و قطر. این روزنامه همچنین تصریح کرد که مشکل اصلی کمبود میانجی نیست، بلکه «دیوار بلند بی‌اعتمادی» بین تهران و واشنگتن است. عربستان سعودی، علی‌رغم تردیدهای اولیه، در ابتدا از امضای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) استقبال کرد، اما پس از مدتی، این توافق را به دلیل تمرکز صرف بر محدودیت‌های هسته‌ای و عدم پرداختن به برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران به چالش کشید. در نتیجه، ریاض از تصمیم ترامپ در سال ۲۰۱۸ مبنی بر خروج یک‌جانبه از برجام استقبال کرد.

دو روایت از نقش آفرینی پادشاهی در ایران

یک سال پس از خروج آمریکا از برجام و در بحبوحه افزایش تنش‌ها، تأسیسات نفتی عربستان هدف حمله گسترده پهپادی و موشکی قرار گرفت که باعث اختلال در تولید نفت این کشور شد. حوثی‌های یمن مسئولیت این حمله را بر عهده گرفتند، درحالی‌که آمریکا مدعی بود که ایران در این حملات نقش داشته است؛ ادعایی که تهران در همان بازه زمان آن را رد کرد.

با این همه، ایران و عربستان پس از دو سال مذاکره در عراق و عمان در مارس ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین توافق کردند که روابط دیپلماتیک خود را پس از هفت سال قطع ارتباط، از سر گیرند. عربستان در ۲۰۱۶ روابط خود را با ایران قطع کرد؛ اقدامی که در پی تعرض برخی افراد به سفارتخانه این کشور انجام شد. علیرغم کاهش تنش‌ها پس از امضای توافق پکن، ایران تاکنون نتایج اقتصادی چندانی از این توافق به دست نیاورده، زیرا تحریم‌های غرب همچنان برقرار است.

در چنین شرایطی گزارش‌ها درباره تمایل ریاض به میانجی‌گری درحالی رسانه‌ای شده که ایران هرگونه مذاکره مستقیم با آمریکا را به شدت رد کرده است. همزمان دونالد ترامپ که مدعی بود خواهان توافق با ایران است، از همان ابتدا به سیاست فشار حداکثری متوسل شد؛ رویکردی که از سوی مقام‌های ایرانی استراتژی دوگانه قلمداد می‌شود؛ استراتژی که در قابش تمایل به رایزنی در کنار توسل به فشار کنار هم تعریف شده‌اند.

به ادعای امواج میدیا، درحالی‌که هنوز مشخص نیست ایران میانجی‌گری عربستان را بر عمان و قطر ترجیح دهد، برخی در تهران این فرصت را برای تقویت روابط دوجانبه با ریاض مناسب می‌دانند. با این‌ وجود، اعتمادسازی میان دو کشور همچنان به عنوان یک چالش اساسی باقی مانده است.

همزمان با افزایش ماجراجوی‌های اسرائیل در منطقه، مقوله تغییر دکترین هسته‌ای ایران به شکلی برجسته مطرح شد. در چنین شرایطی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان علنا و در واکنش به افزایش توان بازدارندگی ایران خواهان دستیابی عربستان به سلاح هسته‌ای شد.

هم‌زمان، گزارش‌هایی ادعایی منتشر شده بر اینکه ریاض به دنبال دسترسی به فناوری غنی‌سازی اورانیوم -که برای تولید مواد اولیه ساخت تسلیحات هسته‌ای ضروری- به‌عنوان بخشی از توافق با آمریکا برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل است،‌ تاکید دارد.

به ادعای ناظران، از آنجایی که حملات اسرائیل به غزه، هزینه عادی سازی روابط پادشاهی با تل‌آویو را افزایش داده است، توسل به سلاح هسته‌ای ادعایی توسط ریاض به عنوان یک بازی باخت-باخت تلقی شده است. در این میان به نظر می‌رسد عربستان به واسطه هراس از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران تلاش دارد تا با توسل به اهرم‌های دیپلماتیک زمینه را برای تنش‌زدایی هموار سازد.

اما نشانه‌ای دال بر این که ایران میانجیگری عربستان را بر عمان و یا قطر ترجیح دهد، در دست نیست. هرچند از منظر برخی از مقام‌های تهران مداخله عربستان در این فرایند می‌تواند زمینه را برای تقویت روابط دو جانبه هموار کند. هرچند گروهی درباره عادی سازی روابط تهران و ریاض تردید دارند و براین باورند که رویکرد دو کشور در ارتباط با تحولات منطقه از لبنان تا شام با یکدیگر متفاوت است.