پس لرزه ناترازی انرژی؛ پلن عراق برای عبور از گاز مایع ایران/ بغداد به دنبال مشتریان تازه؛ اعراب خلیج فارس جای تهران را پر می کنند؟
به گزارش اقتصادنیوز، وبگاه The Cradle با انتشار یادداشتی مدعی شد: با وجود اینکه عراق دومین تولیدکننده بزرگ نفت در اوپک است و ذخایر قابل‌توجهی از گاز طبیعی در اختیار دارد، این کشور همچنان با مشکلاتی در تأمین پایدار انرژی مواجه است.
دهه‌ها جنگ، اشغال، ناامنی، درگیری‌های داخلی و نبود سرمایه‌گذاری خارجی، عراق را از دستیابی به یک سیستم انرژی پایدار بازداشته است. یکی از نقاط ضعف اساسی عراق، وابستگی شدید به واردات گاز و برق از ایران است که ناشی از عدم تعادل جدی میان تولید و مصرف داخلی است. در حال حاضر، تقریباً ۸۰ درصد تولید برق عراق وابسته به گاز طبیعی است و این امر باعث شده که این کشور برای حفظ شبکه برق خود به شدت به واردات از ایران متکی باشد.
قراردادهای اخیر با ایران و چالش‌های اجرایی
در ژوئیه ۲۰۲۲، عراق قراردادی پنج‌ساله با ایران برای واردات ۴۰۰ مگاوات برق امضا کرد. در مارس ۲۰۲۴ هم توافق دیگری برای افزایش واردات گاز ایران به ۵۰ میلیون متر مکعب در روز، به ارزش حدود ۶ میلیارد دلار در سال، منعقد شد. با این حال، اجرای این توافقات با چالش‌های جدی مواجه است. ایران خود با ناترازی انرژی روبه‌رو است و افت مکرر فشار گاز و قطع برق موجب شده که واحدهای صنعتی به استفاده از مازوت، سوختی کم‌کیفیت و آلاینده، روی بیاورند.
در این راستا، دولت ایران در روزهای سرد، صنایع، مراکز تولیدی، دانشگاه‌ها، مدارس، ادارات و بانک‌ها را تعطیل کرده تا تقاضای انرژی خانگی را مدیریت کند. به ادعای این وبگاه، علی‌رغم برخورداری از دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان (۱۷ درصد از کل جهانی) و ۹.۵۴ درصد از ذخایر نفت جهانی، ایران ناچار شده گاز را از ترکمنستان و روسیه وارد کند.
این بحران انرژی مستقیماً بر صادرات برق ایران تأثیر گذاشته است. با توجه به اینکه ۸۵ درصد نیروگاه‌های ایران با گاز کار می‌کنند، هر گونه کمبود گاز منجر به کاهش تولید برق می‌شود. در تابستان ۲۰۲۴، ایران با کمبود ۱۴هزار مگاواتی برق مواجه شد که نگرانی‌هایی در مورد توانایی این کشور در حفظ صادرات به ترکیه، ارمنستان، عراق، افغانستان و پاکستان ایجاد کرد.
تأثیر بحران انرژی ایران بر عراق
در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۳، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، نشستی اضطراری برای بررسی جایگزین‌های گاز ایران برگزار کرد. این اقدام پس از توقف ناگهانی صادرات گاز ایران انجام شد که باعث کاهش یا توقف فعالیت نیروگاه‌های المنصوریه، بغداد و صدر شد و از دست رفتن حدود ۵ هزار مگاوات برق عراق را در پی داشت. تا ۱۷ اکتبر ۲۰۲۴، این کمبود به ۷ هزار مگاوات افزایش یافت و در دسامبر، عراق ۶ هزار مگاوات دیگر به دلیل قطع عرضه ایران از دست داد.
اوضاع ماه گذشته بدتر شد، زمانی که ایران برای چندین روز صادرات گاز را متوقف کرد و تولید برق عراق یک‌سوم کاهش یافت. در این میان، یکی دیگر از چالش‌های بزرگ، بازگشت سیاست "فشار حداکثری" آمریکا علیه ایران است. تحریم‌ها همواره پرداخت‌های عراق برای واردات برق و گاز ایران را پیچیده کرده‌اند و اکنون این مسئله به مرحله حساسی رسیده است.
در ۴ فوریه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با امضای یک یادداشت ریاست‌جمهوری، سیاست تحریم‌های پیشین خود را احیا کرد. هدف ادعایی، کاهش صادرات نفت ایران، به‌ویژه به چین و لغو برخی معافیت‌ها مانند معافیت بندر چابهار و صادرات انرژی ایران به عراق است.
در همین راستا، سخنگوی وزارت برق عراق اعلام کرد: معافیت تحریمی آمریکا برای واردات گاز ایران در ۸ مارس ۲۰۲۵ پایان می‌یابد، در حالی که عرضه گاز ایران به بغداد و مناطق مرکزی عملاً متوقف شده است و تاکنون ۸ هزار مگاوات برق از دست رفته است."با این حال، او تأکید کرد که وزارت برق این کشور هنوز اطلاع رسمی از توقف واردات گاز ایران دریافت نکرده است و احتمال دارد دولت عراق بتواند معافیت جدیدی دریافت کند. در غیر این صورت، ممکن است برنامه‌های جایگزینی در نظر گرفته شود.
راهبرد عراق برای کاهش وابستگی به ایران
عراق در همین حال چندین پروژه را برای متنوع‌سازی منابع انرژی و افزایش تولید داخلی آغاز کرده است. یکی از گام‌های مهم، تأمین گاز از ترکمنستان است. در اکتبر گذشته، عراق توافقی را برای واردات روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان امضا کرد.
همچنین، عراق در حال برنامه‌ریزی برای واردات گاز طبیعی مایع (LNG) است و یک پایانه واردات گاز طبیعی در بندر فاو بزرگ در جنوب با ظرفیت ذخیره‌سازی ۳۰۰ هزار متر مکعب احداث می‌کند. اگرچه جزئیات تأمین‌کنندگان گاز طبیعی هنوز اعلام نشده، انتظار می‌رود قطر یکی از تأمین‌کنندگان باشد، زیرا عراق پیش‌تر در سال ۲۰۲۲ واردات گاز طبیعی از قطر را بررسی کرده بود.
به ادعای این وبگاه، عراق در تلاش برای کاهش وابستگی به ایران، شبکه برق خود را به ترکیه متصل کرده است. در ۲۱ ژوئیه ۲۰۲۴، یک خط انتقال ۱۱۵ کیلومتری جدید افتتاح شد که ۳۰۰ مگاوات برق را به مناطق شمالی از جمله موصل، نینوا، صلاح‌الدین و کرکوک منتقل می‌کند.
همچنین عراق در حال همکاری با شورای همکاری خلیج فارس (GCC) برای اتصال شبکه برق خود است. این پروژه شامل یک خط انتقال از ایستگاه الوفرة در کویت به ایستگاه الفاو در بصره با یک خط ۷۷ کیلومتری از مرز صفوان است. عراق همچنین تولید گاز داخلی را افزایش داده است. این کشور میزان سوزاندن گاز همراه را از ۴۷ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۳۳ درصد در ۲۰۲۴ کاهش داده و قصد دارد تا سال ۲۰۲۵ این میزان را به ۲۰ درصد برساند.
قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری با توتال‌انرژیز انتظار می‌رود روزانه ۶۰۰ میلیون فوت مکعب (حدود ۱۷ میلیون متر مکعب) به تولید داخلی اضافه کند و سوزاندن گاز را کاهش دهد. علاوه بر این، عراق قصد دارد ظرفیت تولید برق خود را افزایش داده و ۳۵, هزار مگاوات برق جدید را با توسعه نیروگاه‌های بخار و گاز اضافه کند.
براساس این اقدامات، عراق قصد دارد تا سال ۲۰۲۸ واردات گاز از ایران را متوقف کند. نخست‌وزیر السودانی تأکید کرده که این تصمیم تحت تأثیر فشارهای خارجی نیست. او مدعی شد: ما تحت فشار هیچ کشوری نیستیم. با این حال، اگر عراق در این مسیر موفق شود، نه‌تنها ایران یکی از بازارهای اصلی صادراتی خود را از دست خواهد داد، بلکه بغداد به ترکیه و کشورهای عربی خلیج فارس نزدیک‌تر خواهد شد. هرچند چالش‌هایی وجود دارد، اما تلاش‌های عراق برای تأمین منابع جایگزین انرژی، تغییر مهمی در وابستگی منطقه‌ای آن ایجاد خواهد کرد. موفقیت این انتقال تعیین خواهد کرد که آیا عراق پس از دهه‌ها وابستگی به ایران، سرانجام می‌تواند به ثبات انرژی دست یابد یا خیر.
