پیدا و پنهان طرح اوراسیای بزرگ روسیه؛ جنگ اوکراین استراتژی مسکو در قفقاز و قلب آسیا را تغییر داد/ پوتین می‌تواند حیاط خلوتش را مهار کند؟

به گزارش اقتصادنیوز، والدیا دیسکاشن کلاب با انتشار یادداشتی مدعی شد: اوراسیا به طور جدایی‌ناپذیری با فرآیندهای کلیدی تأثیرگذار بر جهان پیوند خورده است. سیاست کنونی روسیه در "اوراسیای بزرگ" حاصل تعامل دو فرآیند اساسی است که بر اقتصاد ملی و جایگاه بین‌المللی این کشور اثرگذارند.

نخست، راهبرد مسکو بخشی از سیاست "نگاه به شرق" است که در اوایل دهه ۲۰۱۰ در چارچوب سیاست خارجی و استراتژی اقتصادی روسیه تدوین شد. هدف اصلی این رویکرد، توسعه روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای آسیایی بود، به‌ویژه در شرایطی که اتحادیه اروپا، همچنان مهم‌ترین شریک خارجی روسیه محسوب می‌شد. تنش‌های سیاسی با اروپا و فشار بروکسل در جریان مذاکرات عضویت روسیه در سازمان تجارت جهانی، آسیب‌پذیری مسکو را در برابر غرب آشکارتر کرد.

ریشه‌های "نگاه به شرق" در سیاست روسیه

در اواخر دهه ۲۰۰۰، کشورهای آسیایی توانستند در برابر تحولات اقتصاد جهانی عملکرد بهتری نسبت به اروپا از خود نشان دهند. طی بحران مالی ۲۰۰۸-۲۰۱۱، بسیاری از کشورهای آسیایی از موقعیت اقتصادی مستحکمی برخوردار شدند و تقاضای بالایی برای کالاهای صادراتی روسیه داشتند.

رشد طبقه متوسط و افزایش مصرف در آسیا، افق جدیدی برای مسکو گشود و این منطقه را به عنوان بازاری کلیدی در بلندمدت مطرح کرد. این تغییر نگرش، سیاست خارجی روسیه را به‌طور اساسی متحول ساخت و به‌عنوان نشانه‌ای از توانایی کرملین در اتخاذ تصمیمات استراتژیک غیرمنتظره تلقی شد. افزایش تعامل با چین و توسعه اقتصادی خاور دور روسیه، به مقابله با تحریم‌های اقتصادی غرب کمک کرد و "نگاه به شرق" را از یک گزینه جایگزین به یک راهبرد کلیدی برای مسکو تبدیل ساخت.

پشت پرده خیز مسکو برای "اوراسیای بزرگ"

سیاست روسیه در قبال اوراسیا، بازتابی از وضعیت تنش‌آلود روابط این کشور با غرب است که پس از فوریه ۲۰۲۲ به یک تقابل ترکیبی نظامی و اقتصادی بدل شد. به استثنای اروپا، دیگر کشورهای اوراسیا رویکردی دوستانه یا خنثی نسبت به روسیه دارند و مقابله با مسکو بخشی از سیاست خارجی آن‌ها محسوب نمی‌شود. حتی در شرق آسیا، ژاپن و کره جنوبی اگرچه تحت فشار آمریکا قرار دارند، اما به‌صورت عملی در تقابل با مسکو گام‌های جدی برنداشته‌اند. در مجموع، پس از آغاز جنگ اوکراین، تنها ژاپن و سنگاپور تحریم‌هایی علیه روسیه اعمال کردند، در حالی که سایر کشورهای منطقه سیاستی بی‌طرف یا حتی همراه با مسکو اتخاذ کردند.

در چنین شرایطی، آسیای مرکزی می‌تواند به یکی از مهم‌ترین مناطق برای منافع اقتصادی روسیه تبدیل شود. با این حال، درگیری‌های روسیه و غرب بر سیاست‌های مسکو در اوراسیای بزرگ اثر دوچندان داشته است. از یک سو، کرملین به‌دنبال گسترش همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با بازیگران منطقه است و این روند در سال‌های اخیر شتاب بیشتری گرفته است. از سوی دیگر، این تقابل، شرکای روسیه را به تجدیدنظر در روابط خود و ایجاد موازنه‌ای ظریف میان مسکو و غرب سوق داده است.

آیا آسیای مرکزی آماده پذیرش نفوذ آمریکا است؟

در فضای پرتنش ژئوپلیتیک، کشورهای اوراسیای بزرگ هم با چالش‌های متعددی مواجه‌اند. این کشورها که اغلب در زمره "اکثریت جهانی" قرار می‌گیرند، آینده خود را با فرصت‌های توسعه‌ای که از دل جهانی‌سازی مدرن نشأت می‌گیرد، گره زده‌اند. در آسیای مرکزی و جنوب شرقی آسیا، رقابت میان قدرت‌های جهانی مانند روسیه، چین، آمریکا و اروپا، وضعیت مبهمی ایجاد کرده است.

در این میان، بسیاری از کشورهای اوراسیا نگران تضعیف احتمالی موقعیت روسیه هستند، اما در عین حال تمایلی به میزبانی از نفوذ آمریکا به عنوان یک نیروی موازنه‌ساز ندارند. علاوه بر این، تشدید رقابت میان چین و آمریکا می‌تواند غرب را به سمت اقدامات بی‌ثبات‌کننده در منطقه سوق دهد. این نگرانی به‌ویژه در آسیای مرکزی محسوس است؛ چرا که بروز ناآرامی‌های داخلی در این منطقه، تهدیدی جدی برای امنیت روسیه و چین خواهد بود.

اولویت‌های سیاست خارجی روسیه در ۲۰۲۴

در چنین فضایی، روسیه در سال ۲۰۲۴ بر تقویت روابط با کشورهای کلیدی اوراسیای بزرگ، از جمله اعضای بریکس، متمرکز شده است. در این چارچوب، مسکو ضمن تعمیق همکاری با چین و هند، ابتکارات منطقه‌ای متعددی را دنبال کرده است. نزدیکی روسیه به کشورهای آسیای مرکزی، ازبکستان و قزاقستان، به‌ویژه در قالب همکاری‌های تجاری و سرمایه‌گذاری، به تقویت پیوندهای اقتصادی این کشور با منطقه کمک کرده است.

علاوه بر این، ریاست روسیه بر گروه بریکس در سال ۲۰۲۴ فرصت جدیدی برای توسعه استراتژی‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی در راستای نظم جهانی جدید فراهم کرده است. اجلاس بریکس در کازان، به دلیل موقعیت جغرافیایی اوراسیا، به بستری مهم برای تقویت این سیاست تبدیل شد.

در این چارچوب، روسیه تلاش دارد تا جایگاه خود را در معماری نوین جهانی تثبیت کند؛ ساختاری که در آن، تسلط یکجانبه غرب بر نظام بین‌المللی به حداقل خواهد رسید و فرصت‌های بیشتری برای قدرت‌های نوظهور فراهم خواهد شد. به این ترتیب، سیاست جهانی روسیه در سال ۲۰۲۴، در راستای تقویت و تحقق "اوراسیای بزرگ" تعریف شده است.