1403، سال استثنایی طلا در ایران؛ سکه صدرنشین بازارهای مالی شد/ چرا سرمایه‌گذاران به فلز زرد هجوم آوردند؟
عکس: اقتصادنیوز/ دانیال شایگان
به گزارش اقتصادنیوز، سال ۱۴۰۳ برای بازار طلا و سکه، سالی پرشتاب و پرریسک بود و در حالی که سیاست‌های انقباضی و کنترل تورم در اولویت قرار داشت، اما فشار تورم بالا و بی‌اعتمادی به ریال باعث شد طلا جایگاه خود را به‌عنوان پناهگاه امن سرمایه حفظ کند.
طلا و سکه با رشد بیش از دو برابری، در صدر پربازده‌ترین بازارها ایستادند؛ آن هم در شرایطی که اقتصاد با افت ارزش پول ملی و نرخ تورم حدود ۳۵ تا ۴۰ درصدی دست‌وپنجه نرم می‌کرد.
نوسانات سیاسی، سوخت جهش‌های قیمتی
کارشناسان معتقدند علت اصلی رشد سنگین بازار طلا، نه در عرضه و تقاضای واقعی، بلکه در انتظارات روانی و فضای نااطمینان سیاسی نهفته بود. مذاکرات فرسایشی هسته‌ای و بی‌نتیجه بودن گفت‌وگوها همگی نقشی مستقیم در افزایش تقاضا برای طلا داشتند.
کوچک‌ترین خبری از احتمال توافق، قیمت‌ها را کمی آرام می‌کرد و هر نشانه‌ای از توقف این موضوع، دوباره به افزایش قیمت دامن می‌زد. طلا در این فضای مه‌آلود به دارایی امنی تبدیل شد که سرمایه‌گذاران با چشم به اخبار وین و واشنگتن آن را خریداری می‌کردند.
منطقه پرتنش، جهان ناامن، بازار ملتهب
در سطح بین‌المللی هم بازار طلا بی‌تأثیر از تحولات ژئوپلیتیک نبود. ادامه جنگ در اوکراین، ناآرامی‌های خاورمیانه و بالا گرفتن تنش‌ها در خاورمیانه، نااطمینانی را به اوج رساند. این فضا باعث شد تقاضای جهانی برای طلا افزایش یابد. از سوی دیگر، کاهش تدریجی نرخ بهره توسط فدرال رزرو آمریکا به تضعیف دلار و رشد قیمت طلای جهانی منجر شد. همین روند در بازار داخلی اثر گذاشت و بر رشد قیمت‌ها در نیمه دوم سال مهر تأیید زد.
اقتصاد داخلی و بن‌بست بودجه
از داخل کشور هم عوامل زیادی به افزایش قیمت طلا کمک کردند. کسری بودجه دولت، کاهش درآمدهای ارزی و اتکای بیش از حد به منابع بانک مرکزی باعث رشد نقدینگی و تورم شد. هرچند دولت با ابزارهایی مانند افزایش نرخ بهره سعی در کنترل اوضاع داشت، اما در نهایت نرخ بهره واقعی منفی ماند و مردم برای حفظ ارزش پول خود به سمت طلا هجوم آوردند و در پی آن، تقاضا بالا رفت، بازار داغ شد و سفته‌بازی به آن دامن زد.
بانک مرکزی در طول سال اقدامات مختلفی انجام داد؛ از افزایش نرخ سود بانکی تا حراج و عرضه سکه‌های طرح جدید. این سیاست‌ها در کوتاه‌مدت اثرگذار بودند، اما در برابر موج انتظارات تورمی و تلاطم بازار، چندان دوام نیاوردند. در ماه‌های پایانی سال، حتی طلای آب‌شده که معمولاً بدون حباب معامله می‌شود، با اختلاف ۱۰ درصدی نسبت به ارزش ذاتی خرید و فروش شد. حباب سکه امامی هم از ۱۵ میلیون تومان عبور کرد؛ موضوعی که نشانه‌ای از بی‌ثباتی شدید بازار است.
نقش طلای جهانی و دلار در اوج‌گیری قیمت‌ها
در سال ۱۴۰۳ دو عامل خارجی نقشی کلیدی در جهش قیمت طلا داشتند؛ رشد قیمت طلای جهانی و افزایش نرخ ارز. طلای جهانی تحت تأثیر نااطمینانی‌های اقتصاد جهانی رشد کرد و به رکوردهای چندساله رسید. در ایران هم نرخ دلار از حدود ۶۰ هزار تومان به انتهای کریدور نهم رسید. ترکیب افزایش دلار و طلای جهانی باعث شد قیمت طلا در بازار داخلی با جهشی ترکیبی مواجه شود؛ جهشی که با انتظارات تورمی و کمبود عرضه سکه، به شکل حبابی و سریع‌تر از عوامل بنیادی پیش رفت.
بازار طلا و سکه ایران در سال ۱۴۰۳ یکی از پرنوسان‌ترین سال‌های خود را پشت سر گذاشت و نیمه اول سال با روندی آرام و افزایشی همراه بود؛ اما از میانه سال به بعد، تحت تأثیر عوامل سیاسی و اقتصادی، وارد فاز هیجانی شد و قیمت‌ها با جهش‌های ناگهانی مواجه شدند. در نهایت، در آخرین روز معاملاتی سال، انواع طلا و سکه با ثبت رکوردهای تاریخی، سال را به پایان رساندند.
براساس بررسی اقتصادنیوز، طلای آب‌شده که در آغاز سال 1403 با قیمت ۱۴ میلیون و ۱۵۰ هزار تومان معامله می‌شد، در روز هفتم فروردین به کمترین قیمت خود یعنی ۱۳ میلیون و ۸۶۰ هزار تومان رسید. طی شش ماه نخست سال، نوسانات این نوع طلا محدود به کانال ۱۴ و ۱۵ میلیون تومان بود. اما با ورود به نیمه دوم سال و تشدید نوسانات ارزی، افزایش انتظارات تورمی و نااطمینانی‌های سیاسی، قیمت‌ها روندی صعودی و هیجانی به خود گرفتند.
این رشد در روز ۲۸ اسفند به اوج خود رسید و طلای آب‌شده با ثبت قیمت ۳۴ میلیون و ۵۹۰ هزار تومان، رکورد تاریخی خود در سال ۱۴۰۳ را شکست.
طلای ۱۸ عیار هم از این موج افزایشی عقب نماند. قیمت این فلز گرانبها در ابتدای سال، حدود ۳ میلیون و ۲۶۶ هزار تومان بود و در کمترین حالت به ۳ میلیون و ۱۸۵ هزار تومان رسید. طلای 18 عیار با وجود ثبات نسبی در نیمه اول سال، در ماه‌های پایانی سال رشد شتاب‌گرفته‌ای را تجربه کرد و در آخرین روز سال، ارزش آن در هر گرم، به ۷ میلیون و ۹۸۵ هزار تومان رسید و حتی برای ساعاتی وارد کانال ۸ میلیون تومان شد.
سکه امامی هم مسیر مشابهی را پیمود و قیمت آن در فروردین 1403 حدود ۳۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان بود که کمترین سطح قیمتی سال محسوب می‌شود. قیمت این فلز داخلی، در نیمه اول سال نوسان زیادی نداشت، اما از نیمه دوم، همراه با افزایش قیمت دلار و التهاب‌های سیاسی، صعودی شد و در روز ۲۸ اسفند به بالاترین قیمت سال یعنی ۹۶ میلیون تومان رسید.
نیم‌سکه هم سال را با قیمت ۲۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان آغاز کرد و در ادامه، تا سطح ۲۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان افت داشت. با این حال، نیم‌سکه تحت تأثیر تقاضای بالا و جو روانی بازار در ماه‌های پایانی، به شکل چشم‌گیری رشد کرد و در آخرین روز سال با قیمت ۵۹ میلیون تومان معامله شد.
ربع‌سکه هم در ابتدای سال در محدوده ۱۴ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان قرار داشت و کمترین ارزش ثبت‌شده برای آن در همین سطح بود، که در چند مقطع از سال تکرار شد. اما ربع‌سکه از رشد سایر قطعات عقب نماند و در پایان سال، به رکورد ۳۳ میلیون تومان دست یافت.
سکه گرمی، کوچک‌ترین قطعه سکه هم در آغاز سال با قیمت ۷ میلیون تومان معامله شد و در نیمه اول سال، قیمت آن تا محدوده ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان هم کاهش یافت. اما این سکه در روز ۲۸ اسفند و همگام با اوج‌گیری بازار، به بیشترین قیمت سال یعنی ۱۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان رسید.
ادامه نااطمینانی‌ها، تداوم رشد یا اصلاح؟
با این همه، با توجه به رکوردشکنی بازار طلا و سکه در پایان سال ۱۴۰۳، انتظار می‌رود سال ۱۴۰۴ با فضای پرریسک و احتیاط بیشتری آغاز شود. اگر تنش‌های سیاسی و منطقه‌ای کاهش پیدا نکند و مذاکرات هسته‌ای همچنان در بلاتکلیفی باقی بماند، طلا و سکه همچنان به‌عنوان دارایی امن مورد توجه خواهند بود.
با این حال، در صورت گشایش‌های دیپلماتیک یا کنترل انتظارات تورمی، ممکن است بخشی از حباب قیمتی تخلیه شود و بازار وارد فاز اصلاح شود، هرچند نه لزوماً نزولی، بلکه با نوسانات کوتاه‌مدت.
نرخ ارز و طلای جهانی همچنان تعیین‌کننده‌اند
در سال ۱۴۰۴ نرخ ارز و قیمت جهانی طلا دو فاکتور کلیدی تعیین‌کننده مسیر بازار خواهند بود. اگر روند کاهش نرخ بهره در آمریکا ادامه پیدا کند و دلار جهانی تضعیف شود، احتمال رشد بیشتر قیمت طلای جهانی وجود دارد. از سوی دیگر، در داخل، اگر نرخ دلار به مسیر صعودی ادامه دهد یا حتی در سطوح بالای فعلی تثبیت شود، قیمت طلا و سکه در ایران از آن پیروی خواهد کرد. در سناریوی ثبات نسبی ارزی، نوسانات بازار بیشتر تابع سیاست‌های داخلی و تحولات روانی خواهد بود.
سیاست‌های دولت و بانک مرکزی در تقابل با جریان بازار
تحلیلگران معتقدند بانک مرکزی احتمالاً در سال ۱۴۰۴ هم سیاست‌هایی برای کنترل هیجانات بازار طلا در پیش خواهد گرفت؛ از جمله ادامه عرضه سکه، افزایش سود بانکی و کنترل بازار ارز. اما موفقیت این سیاست‌ها به عوامل دیگری مانند میزان درآمد ارزی دولت، سطح تورم و اعتماد عمومی به ریال بستگی دارد. اگر دولت در کاهش کسری بودجه و مهار رشد نقدینگی موفق نباشد، سرمایه‌گذاران همچنان به بازار طلا پناه خواهند برد و احتمال جهش مجدد قیمت‌ها وجود دارد.
با این همه، در شرایط کنونی، پیش‌بینی دقیق آینده قیمت طلا و سکه دشوار است، زیرا روند بازار بیش از آنکه بر مبنای شاخص‌های اقتصادی شکل بگیرد، تحت تأثیر اخبار سیاسی قرار دارد. تا زمانی که جهت‌گیری قطعی تصمیمات بین‌المللی مشخص نشود، بازار در وضعیت ناپایدار و مبتنی بر گمانه‌زنی باقی خواهد ماند و معامله‌گران باید با دقت بیشتری تحولات را رصد کنند.
