برندگان و بازندگان اقتصادی نیمه اول 2017 / دلار دلخور و طلا در تقلا!

با پایان ماه ژوئن، بررسی روندهای بازاری نیمه نخست سال میلادی ممکن شده است. نگاه به روندهای شش ماه اول سال 2017 نشان می‌دهد که در این بازه زمانی، دلار آمریکا و نفت خام بازندگان بزرگ بوده‌اند بورس‌ها، هفته‌ها و ماه‌های خوبی را پشت‌سر گذاشته‌اند و طلا که از مهم‌ترین سرمایه‌های امن است با وجود فشارهای اخیر، رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است.در شش ماه گذشته، همزمان با ثبت بدترین فصل دلار در 7 سال گذشته، نفت خام حدود 14 درصد سقوط کرده است، بورس‌های جهانی با وجود موانع به رکوردزنی‌های تاریخی ادامه داده‌اند و طلا حدود 6 درصد رشد کرده است.

آیا این روندها در نیمه دوم سال نیز پی گرفته خواهند شد؟ دست‌کم در کوتاه‌مدت و با فرض ثبات عوامل موجود، دلار و نفت امیدی به تقویت قابل‌توجه ندارند، بورس‌ها همان مسیر رشد متعادل ماه‌های گذشته را طی می‌کنند و طلا با وجود رشد خوب شش ماهه، با ضعفی جدی وارد شش ماه دوم می‌شود.

سروری سهام

بازارهای سهام جهان، سال 2017 را با رشد ترامپی آغاز کردند، رشدی که ناشی از امید معامله‌گران بورس به خیز شاخص‌ها در پی اعلام برنامه‌های جاه‌طلبانه رئیس‌جمهوری جنجالی آمریکا بود. گرچه این روند پس از تنش‌آلود شدن فضای سیاسی آمریکا تعدیل شد،‌ حمایت فنی رکوردشکنی‌های بورسی و همچنین افزایش اعتماد به روند اقتصاد جهان، شاخص‌ها را مثبت نگه داشت تا شروع سال 2017 بهترین ماه‌های بورس‌ها از سال 2003 باشد. بیشتر بورس‌های آمریکا در ماه‌های گذشته بیشترین رشد خود در چند سال گذشته را ثبت کرده‌اند.

اما مهم‌ترین تحول این 6ماه احتمالا رویدادهای همین هفته گذشته، آخرین هفته ژوئن است. هفته گذشته سخنرانی‌های مقام‌های بانک‌های مرکزی عمده نشان داد که این نهادهای سیاست‌گذار احتمالا اندک‌اندک رو به انقباض پولی خواهند آورد. حدود دو سال گذشته، تنها فدرال‌رزرو، بانک مرکزی بزرگ‌ترین اقتصاد جهان بود که در میان همه بانک‌های عمده، دست به افزایش نرخ‌های بهره زد. اکنون به‌نظر می‌رسد که ادامه احیای اقتصادی، سیاست‌های تحریکی را پایان خواهد داد و حامی حدودا یک دهه‌ای بورس‌ها را حذف خواهد کرد. البته روشن شدن سیاست‌های پولی می‌تواند حامی روندهای بورسی باشد،‌ با این همه هنوز تا قطعیت در این موارد، راه درازی مانده است. بخشی از تحلیلگران معتقدند که در نیمه دوم سال باید در انتظار تعدیل روند رشد بورس‌ها بود. علاوه‌بر تعدیل فنی، موانع سیاسی-اقتصادی پیش‌روی رشد را نباید دست‌کم گرفت.

دلخوری دلار

دلار آمریکا پس از پیروزی ترامپ در نوامبر 2016، بر خلاف بیشتر پیش‌بینی‌ها به‌شدت تقویت شد تا یکی از مهم‌ترین پول‌های جهان، سال 2017 را با قدرت آغاز کند. با این حال، جنجال‌های وابسته به دولت ترامپ به‌خصوص احتمال ارتباط غیرقانونی اطرافیان او با مقام‌های روسیه و اخیرا ناکامی جمهوری‌خواهان در تصویب قوانین بیمه‌ای جایگزین «اوباماکر»، دلار را به‌شدت تضعیف کرده است.

شاخص دلار که در مقطعی از روزهای پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به بالای 103 واحد رفته بود، این روزها نزدیک عدد 95 واحد نوسان می‌کند.کمیته بازار آزاد فدرال‌رزرو در نشست ژوئن خود برای چهارمین‌بار پس از پایان بحران مالی جهانی سال‌های 2007 تا 2009، نرخ‌های بهره را افزایش داد و حتی به احتمال افزایش دوباره نرخ‌ها در سال‌جاری میلادی اشاره کرد. ولی با آنکه دلار تحت‌حمایت تشدید انقباض پولی در آمریکا است، احتمال انقباضی شدن سیاست پولی دیگر بانک‌های مرکزی عمده، ارزهای رقیب دلار را گران‌تر و شاخص دلار را که این ارز را با 6 رقیب بین‌المللی‌اش مقایسه می‌کند، کاهشی کرده است.

به این ترتیب، دلار در سه ماه گذشته بدترین فصل خود در 7 سال گذشته را تجربه کرد. در بازه شش ماهه نیز شاخص دلار وضعیت بدی دارد. شاخص دلار که در آخرین روز کاری سال 2016 روی عدد 21/ 102 واحد قرار گرفته بود، در آخرین روز کاری ژوئن روی عدد 62/ 95 واحد ایستاد. معامله‌گران فارکس انتظار دارند که بانک مرکزی اروپا، بانک مرکزی انگلستان و بانک مرکزی کانادا کم‌کم سیاست پولی خود را انقباضی کنند. این امر از جذابیت دلار کاسته است. از سوی دیگر، تردیدهایی وجود دارد مبنی‌بر اینکه فدرال‌رزرو آمریکا با توجه به داده‌های ضعیف اقتصادی و دشوار بودن اجرایی شدن برنامه‌های ترامپ برای رشد اقتصادی، امسال نرخ‌های بهره را افزایش نخواهد داد.

تقلای طلا

فلز زرد با آنکه در فصل دوم سال نسبت به فصل نخست تحت فشارهای بیشتری بوده، در مجموع سال خوبی را پشت‌سر گذاشته است. اونس طلا در حالی روز جمعه در پایان فعالیت بازار نیویورک روی بهای 1241 دلار ایستاد که سال 2016 را با بهای 1261 دلار به پایان برده بود. اونس در فصل اول 2017 حدود 8 درصد رشد را تجربه کرد اما در فصل دوم با 6/ 0 درصد افت متوقف شد. ماه ژوئن نیز با افت بیش از 2 درصدی ماه خوبی برای طلا نبود. با این همه،‌ ماندن اونس در میانه‌های کانال 1200 دلار نشانه مقاومت فلز زرد برای افت بیشتر است.

اونس طلا در 6 ماه اول سال حدود 7 درصد رشد را برای خود ثبت کرده تا فصل جدید با بیم و امید فنی-بنیادی آغاز شود، گرچه فعلا ناامیدی بر بازار غالب است.در 6 ماه گذشته در حالی که افت دلار حامی طلا بوده، سقوط بهای نفت خام دشمن فلز زرد بوده است. شاخص‌های برنت و وست‌تگزاس اینترمدییت هر دو بیش از 14 درصد سقوط را در نیمه نخست سال میلادی به خود دیده‌اند (گزارش صفحه 11 را بخوانید). نفت خام کالای رهبر بازار کالاست و دیگر روندها را متاثر می‌کند. همزمان با اثرگذاری کاهشی نفت، تشدید انقباض پولی در آمریکا که نشانه اعتماد مقام‌های بانکی این کشور به ادامه رشد اقتصادی است، خرید طلا به‌عنوان سرمایه امن را کاهش داده است. با همه اینها، مقاومت طلا برابر افت بیشتر و همچنین داغ ماندن برخی از تنش‌های سیاست داخلی آمریکا و همچنین بحران‌های ژئوپلیتیک امید طلا را پابرجا نگه داشته است.

در نیمه دوم سال، طلا بیش از هر چیزی به امید تحولات ژئوپلیتیک خواهد بود، گرچه از تشدید انقباض پولی در آمریکا هم در هراس خواهد بود. اگر روند تضعیف دلار مقابل ارزهای عمده ادامه داشته باشد، عامل افزایشی بسیار مهمی برای طلا فراهم خواهد بود که خرید آن را بالا نگه خواهد داشت. با آنکه امید طلا هنوز از دست نرفته است، ژوئن که اولین ماه افت طلا در سال 2017 بود، امید کوتاه‌مدت را مخدوش کرده است. نظرسنجی‌های تازه کیتکو نشان می‌دهد اکثر کارشناسان حرفه‌ای و سرمایه‌گذاران خرد انتظار افت قیمت طلا را در اولین هفته نیمه دوم سال دارند. کیتکو در گزارشی نوشته که سرمایه‌گذاران خرد هرگز در دو سال گذشته، به این میزان کاهشی نبوده‌اند.

دو تناقض کارنامه نفت در نیمه اول 

اوپک به همراه برخی کشورهای غیرعضو این سازمان، از ابتدای ژانویه 2017 طرح «کاهش تولید» را به منظور کاستن از حجم ذخایر جهانی آغاز کردند. با این حال عملکرد 6 ماهه بازار که با آغاز این طرح همزمان شده بود، نشان می‌دهد اوپک در دست یافتن به هدف خود چندان موفق نبوده است؛ هرچند افزایش درآمد اوپک در دوره کاهش عرضه به نوعی ناقض «شکست اوپک در طرح کاهش تولید» است. کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در نوامبر 2016 برای کاهش روزانه 8/ 1 میلیون بشکه نفت خام از تولیدات خود تعهد دادند و با اجرای این طرح از ابتدای سال 2017، به شکل بی‌سابقه‌ای نیز به آن پایبند بودند.

با این حال نه تنها سطح ذخایر جهانی با کاهش مورد انتظار همراه نبود بلکه تولیدکنندگان نفت‌ شیل در آمریکا با استفاده از فرصت «کاهش تولید» هر روز با قدرت بیشتری به استخراج نفت خام ادامه دادند. دو کشور لیبی و نیجریه نیز به‌عنوان دو عضو اوپک به کمک آمریکا آمده و عرضه جهانی نفت خام را افزایش دادند.

با این حال بازار جهانی نفت آخرین روز هفته کاری گذشته را مثبت به پایان رساند و بیشترین رشد هفتگی را از اواسط ماه مه ‌رقم زد. در واقع نفت در روز جمعه در پی انتشار آمار کاهش شمار دکل‌های حفاری نفت آمریکا و تقاضای قوی‌تر از سوی چین، برای هفتمین روز متوالی با رشد قیمت همراه بود با این حال این میزان رشد مانع از ثبت بیشترین کاهش قیمت 6 ماهه نفت از سال 1998 به این سو نبود. روز جمعه قیمت نفت برنت 14/ 1 دلار رشد قیمت داشت و به 77/ 48 دلار بر بشکه رسید که به معنای رشد بیش از 2 درصدی قیمت این نفت است.

همچنین نفت خام آمریکا نیز با 11/ 1 دلار رشد قیمت (47/ 2 درصد) به 04/ 46 دلار بر بشکه رسید. با تمام این تفاسیر برخی کارشناسان عقیده دارند نفت در حال نزدیک شدن به نقطه عطف تحولات خود است. از نگاه این کارشناسان «باوجود زمزمه‌های کم‌رنگ شدن نقش نفت در تامین انرژی، نیاز به نفت هیچ‌گاه از بین نخواهد رفت و عوامل بنیادین بازار در حال آماده شدن برای متعادل شدن بازار در نیمه دوم سال هستند.» از دیگر سو شروع روند کند شدن رشد تولید نفت خام در آمریکا و کسب درآمد بیشتر از سوی اوپک (پس از اجرای طرح کاهش تولید) از جمله عواملی هستند که احتمال تداوم پایبندی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به تعهد کاهش تولید تا ماه مارس 2018 را افزایش داده و چشم‌انداز نیمه دوم سال 2017 را برای نفت روشن‌تر می‌کند.

با این وجود تازه‌ترین پیش‌بینی‌ها از قیمت نفت خام در نیمه دوم سال 2017 (که همگی نسبت به پیش‌بینی قبلی کاهشی بوده است) چشم‌انداز 6 ماه باقی مانده از سال را برای نفت تامل‌برانگیز می‌کند. گزارش 6 ماهه بازار طلا و دیگر بازارهای جهانی در صفحه 12 آمده است.

کند شدن تیغ شیل؟

در شرایطی که رشد تولید نفت خام در آمریکا، به خصوص نفت شیل، از بزرگ‌ترین تهدیدهای توافق کاهش تولید کشورهای عضو و غیرعضو به شمار می‌رفت، تازه‌ترین آمارها از کند شدن سرعت رشد تولید از سوی این رقیب غیرمتعارف حکایت دارد. به گزارش بیکر هیوز، شرکت‌های حفاری در آمریکا در هفته منتهی به 30 ژوئن، تعداد دکل‌های حفاری نفت خام را 2 عدد کاهش دادند تا مجموع آنها به 756 حلقه برسد. هرچند شمار دکل‌های حفاری نفت خام در آمریکا همچنان بیش از دو برابر ۳۴۱ دکل در هفته مشابه سال گذشته است اما برخی کارشناسان عقیده دارند «کمبود سرمایه‌گذاری در تولید نفت خام در آمریکا می‌تواند منجر به کاهش عرضه نفت خام و بهبود قیمت‌ها شود.»

روند رشد دکل‌های حفاری نفت خام آمریکا برای 23 هفته متوالی که در نوع خود رکوردی بی‌سابقه است، در هفته گذشته دچار وقفه شد تا دومین کاهش هفتگی این آمار در سال جاری باشد. همچنین نگاهی به عملکرد 6 ماهه شرکت‌های حفاری نفت خام در آمریکا نشان می‌دهد سرعت رشد آنها در ماه‌های اخیر نسبت به سه ماه نخست سال جاری میلادی کندتر شده است. در واقع پس از اجرای توافق کاهش تولید از ژانویه 2017، قیمت نفت برنت برای حدود سه ماه در محدوده 55 دلار ثابت ماند و تبدیل به عاملی برای رشد سریع دکل‌های حفاری شد، حال آنکه با فشار عوامل منفی بر بازار نفت و ریزش قیمت‌ها، روند رشد تعداد دکل‌ها نیز کند شد.

بر اساس گزار‌ش‌های موجود، شرکت‌های حفاری نفت آمریکایی در سه ماهه دوم سال میلادی جاری ۹۴ حلقه دکل حفاری اضافه کردند که در مقایسه با ۱۳۷ دکل جدید در سه ماهه اول کمتر بوده است. با این حال از آنجا که تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا موفق به کاهش چشم‌گیر هزینه‌های تولید شده‌اند، اعلام کرده‌اند «با وجود کاهش شدید قیمت نفت در ماه ژوئن، قصد دارند به حفاری چاه‌های جدید ادامه دهند اما اگر قیمت‌ها برای چند ماه متوالی پایین‌تر از ۴۵ دلار در هر بشکه بماند، در میزان هزینه‌هایشان بازنگری خواهند کرد.» این اعلام نظر در حالی است که کارشناسان عقیده دارند با بازگشت قیمت نفت، تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف نیز به سرعت تولید خود را افزایش می‌دهند.

با این حال آستانه تحمل تولیدکنندگان سنتی نفت خام که عمدتا در خاورمیانه حضور دارند، در برابر کاهش قیمت نفت بیشتر از تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف مانند شیل است. اما نگاهی به روند تولید نفت خام آمریکا از ابتدای سال 2017 نشان می‌دهد تولید نفت خام این کشور در تمام هفته‌‌های 6 ماه گذشته مسیر رو به رشدی را تجربه کرده به‌طوری که از ابتدای ژانویه تا کنون رشد تولید 484 هزار بشکه‌ای را به ثبت رسانده است. با این حال بر اساس آمارهای موجود، تولید نفت خام آمریکا از 3/ 9 میلیون بشکه در سومین هفته ماه ژوئن به 2/ 9 میلیون بشکه در هفته چهارم ماه ژوئن رسیده است که بیشترین افت تولید در 6 ماه گذشته به شمار می‌رود. با ثبت کاهش 100 هزار بشکه‌ای تولید نفت خام آمریکا در هفته آخر ماه ژوئن، قیمت طلای سیاه در معاملات چهارشنبه گذشته با بهبود همراه شد. با این حال باید دید آیا این کاهش تولید که به مثابه جان گرفتن قیمت‌ها در بازار نفت است. آن‌طور که برخی کارشناسان عقیده دارند موقت است یا تداوم خواهد داشت؟

6 ماهی که بر بازار نفت گذشت

هردو نفت شاخص بازار در حالی 6 ماه نخست سال 2017 را با افتی بیش از 14 درصد به پایان بردند که به گزارش خبرگزاری رویترز، این میزان کاهش پس از افت حدود 19 درصدی‌ قیمت‌ نفت خام در نیمه نخست 1998، بزرگ‌ترین‌ ریزش 6ماهه قیمت در نیمه اول سال به‌شمار می‌رود. عملکرد منفی 6 ماه نخست بازار نفت در حالی است که این بازه زمانی با اجرای طرح کاهش تولید نفت مقارن بوده و از سویی تجربه ثابت کرده است که قیمت نفت خام معمولا در نیمه نخست اکثر سال‌ها معمولا با رشد همراه بوده است. به گزارش خبرگزاری رویترز، نفت خام آمریکا در نیمه نخست سال 2017 حدود 3/ 14 درصد کاهش داشته است. نفت برنت نیز از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا کنون حدود 2/ 14 درصد کاهش قیمت داشته است.

نفت خام دو هفته قبل، تحت تاثیر افزایش تولید آمریکا که نگرانی‌ها را نسبت به اشباع عرضه در بازار جهانی تشدید کرد، به پایین‌ترین قیمت ۱۰ ماه اخیر سقوط کرده بود. اما قیمت‌های طلای سیاه از 21 ژوئن یعنی برای 7 روز کاری متوالی افزایش یافته است، با این‌ وجود برخی از تحلیلگران بر این باورند که کاهش تولید آمریکا در هفته گذشته که رشد قیمت‌ها را تشدید کرد موقتی و به دلیل توفانی بوده که از خلیج مکزیک عبور کرده است. اما تحلیلگرانی نیز هستند که عقیده دارند «روند رو به رشد تولید ممکن است به‌زودی کند شود» و به کاهش دکل‌های حفاری آمریکا به‌عنوان شاهد مدعای خود اشاره می‌کنند.

با این حال نظرسنجی ماهانه خبرگزاری رویترز نشان می‌دهد که تحلیلگران پیش‌بینی‌های خود از قیمت نفت را کاهش داده‌اند و میانگین قیمت نفت خام برنت و نفت خام آمریکا را نسبت به پیش‌بینی ماه قبل 2 دلار کاهش داده‌اند. تحلیلگران بانک آمریکایی مریل لینچ نیز پیش‌بینی خود از میانگین قیمت نفت خام برنت در سال 2017 را از 54 دلار به 50 دلار کاهش داده‌اند. آنها پیش‌بینی قیمت نفت خام آمریکا را نیز از 52 دلار به 47 دلار بر بشکه تغییر داده‌اند. موسسه گلدمن ساکس نیز پیش‌بینی خود از قیمت نفت خام آمریکا در سه ماه آینده را 50/ 7 دلار بر بشکه کاهش داده است و به 50/ 47 دلار بر بشکه رسانده است.

دوگانه اوپک در نیمه دوم 2017

بیم و امیدها نسبت به نیمه باقیمانده از عمر بازار نفت در سال 2017 در حالی از سوی کارشناسان و موسسات وجود دارد که به نظر می‌رسد اوپک و طرحی که برای کاهش تولید دارد، نقش اثرگذاری بر چگونگی چشم‌انداز 6 ماه آینده بازار نفت داشته باشد. براین اساس در شرایطی که فعالان بازار با توجه به روند کند خروج مازاد عرضه، تردید فراوانی نسبت به تداوم پایبندی اعضای اوپک به طرح کاهش تولید تا ماه مارس 2018 دارند، افزایش درآمدهای اوپک این تردید را تا حدود زیادی بی‌اثر ساخته است. به گزارش خبرگزاری رویترز «اعضای اوپک امسال بیشتر از سال گذشته درآمد کسب کرده‌اند و چشم‌انداز درآمدهای بیشتر، احتمالا این سازمان را مجاب خواهد کرد تا کاهش تولید را ادامه دهد یا حتی کاهش بیشتری را در دستور کار خود قرار دهد.»

این افزایش درآمد در حالی بوده است که تحقیقات رویترز نشان می‌دهد تولیدات اوپک در ماه ژوئن روزانه 280 هزار بشکه رشد داشته است؛ چراکه لیبی و نیجریه تولیدات خود را افزایش داده‌اند. این دو کشور عضو اوپک که به علت مشکلات داخلی از کاهش تولید مستثنی شده‌اند، برای افزایش تولید خیز برداشته‌اند. با این حال پایبندی عربستان سعودی و متحدانش در حوزه خلیج فارس موجب شده است به تعهد کاهش تولید، در ماه ژوئن به سطح 92 درصد برسد.

همچنین آمارهای خبرگزاری رویترز از متوسط میزان تولید و همچنین قیمت سبد نفتی اوپک تا 20 ژوئن، نشان می‌دهد اولین کاهش تولید اوپک در 8 سال اخیر، تاکنون روزانه 64/ 1 میلیارد دلار درآمد نصیب اعضای این سازمان کرده که بیش از 10 درصد بالاتر از درآمد نیمه دوم سال 2016 است. در مقایسه با نیمه نخست سال 2016، یعنی زمانی که قیمت نفت به حدود 27 دلار کاهش یافته بود، افزایش درآمد اوپک حدود 43 درصد بوده و این در حالی است که میزان تولید این سازمان تغییری اندک داشته است.

در واقع اولین علت افزایش درآمد 43 درصدی اوپک در نیمه نخست سال جاری این بوده است که قیمت نفت نسبت به 6 ماه اول سال گذشته میلادی 14 دلار رشد داشته است؛ یعنی 38 درصد بیشتر از سال گذشته. اما دلیل افزایش درآمد اوپک تا 43 درصد این بوده که کشورهای عضو این سازمان، تولیداتشان در 6 ماه نخست سال 2017 را نسبت به پیک تولید در نوامبر سال 2016 کاهش داده‌اند که با توجه به بالا بودن بی‌سابقه سطح تولید در ماه یاد‌شده، عملا کاهش تولید اوپک چشم‌گیر نبوده است.

به این ترتیب در کنار شوک مثبتی که طرح کاهش تولید به قیمت‌ها وارد کرد، درآمد بیشتری در 6 ماه نخست سال 2017 به جیب کشورهای عضو اوپک رفته است. در عین حال سطح تولید نفت خام لیبی، نیجریه و ایران در 6 ماه زمانی یاد شده با رشد چشمگیری همراه بوده که میانگین سطح تولیدات اوپک را افزایش داده است. به این ترتیب افزایش میانگین تولید نفت خام اوپک در کنار رشد نسبی قیمت‌ها به خصوص در سه ماه نخست سال جاری میلادی، باعث افزایش درآمدهای اوپک در نیمه نخست 2017 شد.

به این ترتیب اگر آن‌طور که اوپک انتظار دارد، مازاد عرضه از بازار حذف شود، میزان درآمد نفتی این سازمان ممکن است در بقیه ایام سال افزایش بیشتری بیابد و در پی این اتفاق، پایبندی به تمدید طرح کاهش نیز با افزایش و اثرگذاری بیشتری همراه خواهد بود. با این حال افزایش تولید از سوی آمریکا در شرایط بهبود قیمت‌ها، همچنان تهدیدی است که باید دید اوپک در نیمه دوم سال برای مقابله با آن و جلوگیری از ثبت عقبگردی دیگر در قیمت‌ها، چه تدبیری برای آن خواهد اندیشید.