تعهد ۴۰۰ میلیاردی به نظام بانکی
محمدحسین مقیسه در گفت‌وگو با ایسنا، در ارتباط با مسائل مختلفی از جمله فعالیت‌های صورت گرفته توسط صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک در سال ۱۳۹۵، برنامه‌های این صندوق در سال جاری، میزان مانده تعهدات به نظام بانکی براثر صدور ضمانت‌نامه‌های مربوطه، مزیت‌ها و مشکلات واحدهای صنعتی کوچک و متوسط و نیز تعداد واحدهای کوچک صنعتی در ایران صحبت کرد که در ادامه آورده شده است.
در ابتدای امر به ویژگی‌های مثبت بنگاه‌های کوچک و متوسط اشاره کرده و مزیت‌های این صنایع را عنوان کنید.
در صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک به واحدهای صنعتی با توجه به ویژگی‌ها و مشکلاتی که دارند سرویس‌هایی ارائه می‌شود. دلایل مختلفی وجود دارد که چرا صنایع کوچک از اهمیت بالایی برخوردارند که یکی از این علل انعطاف‌پذیری آنهاست و می‌توانند در بخش‌های مختلف به صنعت کشور کمک کنند. طبق آماری که در دنیا ارائه می‌شود بیش از ۵۰ درصد اختراعات و نوآوری‌ها توسط صنایع کوچک رخ می‌دهد. دومین مساله‌ای که موجب اهمیت صنایع کوچک می‌شود قدرت جذب بالای نیروی کار است. در برخی کشورها همچون آلمان ۸۰ درصد نیروهای کار جذب بنگاه‌های کوچک و متوسط می‌شوند. برهمین اساس بنگاه‌های کوچک و متوسط اهرم بسیار اثرگذاری در توزیع عادلانه ثروت در کشورها خواهند بود، چرا که موجب اشتغالزایی شده و در این راستا گام بر می‌دارند.
یکی‌دیگر از ویژگی‌های مهم صنایع کوچک و متوسط این است که این واحدها منبع قابل توجهی برای تولید نیروهای انسانی در واحدهای بزرگ صنعتی شده‌اند هرچند این مساله برای آنها به یک چالش تبدیل شده و نیروی کار وارد شده به بنگاه‌های کوچک و متوسط پس از طی دوره‌های آموزشی و کارآفرینی تجارت لازم را کسب کرده و پس از پیشرفت به دلایل مختلف جذب بنگاه‌های بزرگ می‌شوند. از دیگر ویژگی‌های بنگاه‌های کوچک و متوسط این است که هزینه خروج آنها از صنعت در مقایسه با صنایع بزرگ پایین است و با سقف هزینه کم می‌تواند تغییر در موضوعیت تولید خود دهند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های صنایع کوچک و متوسط این است که میزان ۲۰ درصد صادرات در دنیا توسط اینگونه بنگاه‌ها انجام می‌شود، هرچند در کشور ما این رقم حدود ۱۰ درصد است و ما باید تلاش کنیم که همزمان با رشد سایر جنبه‌های بنگاه‌های کوچک و متوسط در بخش صادرات نیز فعالیت خود را بیشتر کنیم. همچنین ۵۰ درصد نیروی کار در دنیا در واحدهای کوچک و متوسط مشغول به فعالیت هستند و بیش از ۹۰ درصد تعداد بنگاه‌های فعال در دنیا بنگاه‌های کوچک و متوسط هستند. هرچند تعداد صنایع کوچک در ایران رقمی معادل ۹۲ درصد است و در حوزه اشتغال نیز ۴۵ درصد نیروی کار در بخش صنعت در بنگاه‌های کوچک و متوسط فعالند.
در کنار ویژگی‌ها و کارکردهای مثبت صنایع کوچک و متوسط به مشکلات و گرفتاری‌های اینگونه بنگاه‌ها نیز اشاره کنید.
در کنار این مزیت‌ها و شاخص‌های مثبت صنایع کوچک و متوسط مشکلات و گرفتاری‌هایی وجود دارد که این مشکلات در جهان صنعت نیز وجود داشته و به میزان توسعه یافتگی کشورها متغیر است. اولین موضوعی که باید به آن اشاره کرد مشکلات مالی است و صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک نیز به همین دلیل شکل گرفته است تا بتواند بخشی از این مشکلات را در ارتباط با بنگاه‌های کوچک و متوسط حل کند.
مشکل بعدی که باید به آن اشاره کرد محدود بودن بازار محصولات صنایع کوچک و متوسط است و با توجه به کوچک بودن این صنعت بازار محصولات محلی و داخلی است که همین مساله گرفتاری‌هایی را برای اینگونه بنگاه‌ها ایجاد می‌کند. علاوه بر این بنگاه‌های کوچک و متوسط مشکلات مدیریتی و بازاریابی دارند و بخش تحقیق و توسعه آنها با مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست و عدم وجود این بخش توسعه کلی یک بنگاه را با مشکل مواجه کرده است. در کنار موارد عنوان شده رقابت با بنگاه‌های بزرگ صنعتی از دیگر مشکلات صنایع کوچک و متوسط است که با توجه به قدرت رقابت پایین آنها محدودیت‌هایی در این رابطه برایشان به وجود می‌آید.
این‌که دنیا برای حل مشکلات صنایع کوچک و متوسط چه راه‌حل هایی ارائه شده مساله‌ای است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم. نهادهای توسعه‌ای و حمایتی بسیار در دنیا شکل گرفته و به‌طور مثال در ایران برای تامین منابع مالی صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک شکل گرفته و در بخش تحقیق و توسعه، مباحث مدیریتی و مسائل سخت‌افزاری و نرم‌افزاری سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی تاسیس شده که هر دوی این سازمان‌ها زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت هستند.
به مشکلات بنگاه‌های کوچک و متوسط به عنوان مهم‌ترین مشکل قابل اشاره در این صنعت اشاره کنید.
موضوع مشکلات مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط در دنیا به این مساله باز می‌گردد که در ابتدای امر ملاحظه شد زمانی که این بنگاه‌ها وارد یک صنعت خاص می‌شوند اگر توان تامین مالی با هزینه‌های پایین‌تر فراهم بود تسهیلاتی با نرخ سود پایین‌تر پرداخت شود که این مساله کمک شایانی به آنها بود.
سالیان سال این نحوه حمایت ادامه یافت و برخی بانک‌ها مکلف شدند تسهیلاتی را با نرخ‌های پایین‌تر در اختیار بنگاه‌های کوچک و متوسط قرار دهند، اما این مساله مشکلی را در ادامه به وجود آورد که بنگاه‌های کوچک و متوسط به بدهکار شدن تمایل پیدا کردند. آنها تمایل داشتند از تسهیلات ارزان‌قیمت استفاده کنند و همواره به بانک‌ها بدهکار باشند که این مساله گرفتاری‌های متفاوتی را برای نظام بانکی ایجاد کرد. زمانی که نرخ بهره پایین است در بلندمدت سیگنال اشتباهی به اقتصاد وارد شد و بنگاهی که کارایی لازم را نداشت چند سال به کار خود ادامه می‌داد و زمانی که حمایت‌ها کمرنگ شد متوجه شدند تا چه میزان این واحدهای کوچک و متوسط تا چه حد آسیب‌پذیرند.
طبیعتا این مساله باعث شد تا اهداف اولیه‌ای که دولت‌ها برای واحدهای کوچک و متوسط مدنظر قرار داده بودند نتیجه معکوس داشته باشد. در نهایت این جمع‌بندی حاصل شد که موسسات ضمانت اعتبار ایجاد شوند تا هم مشکلات بانک‌ها مرتفع شده و هم واحدهای صنعتی کوچک و متوسط از خدمات مناسب بانکی بهره‌مند شوند. در بخش تضمین اعتبار یا راه‌حل ضمانت اعتبار مثلثی شکل می‌گیرد که یک ضلع آن موسسات رتبه‌بندی و اعتباری هستند. این موسسات تقویت شده و قرار بر این شد تا شرکت‌های کوچک و متوسط را رتبه‌بندی کند. ضلع دوم این مثلث شرکت‌های ضمانت بودند که یکی از آنها صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک است که به پشتوانه اعتبارسنجی به عمل آمده مشتریان تضمین شوند. ضلع سوم نیز طبیعتا بانک‌ها هستند که قرار شد منابع بانکی را در اختیار بنگاه‌های کوچک و متوسط قرار دهند.
اگر بخواهیم خیلی خلاصه عنوان کنیم صندوق‌های ضمانت سرمایه‌گذاری تامین وثیقه می‌کنند و به پشتوانه ضمانت‌نامه‌ای که برای سیستم بانکی ارائه می‌دهند کسری وثیقه‌ای که همواره یکی از مشکلات اساسی بنگاه‌های کوچک و متوسط است برای نظام بانکی فراهم می‌شود و بانک‌ها با خیال راحت‌تری تسهیلات را در اختیار اینگونه بنگاه‌ها قرار می‌دهند و مشتریان نیز می‌توانند از تسهیلات پرداختی استفاده کنند تا نقاط ضعفی که پرداخت مستقیم تسهیلات با یارانه وجود داشت به شکل قابل توجهی عوارض منفی را کاهش داد.
هدف از ایجاد صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک در دنیا و ایران چه بود؟
در سال ۱۳۸۳ در ایران به جمع‌بندی رسیدند و مجلس شورای اسلامی با قانون تاسیس صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک به تصویب رسید و در آذرماه سال ۱۳۸۴ اساسنامه صندوق به تصویب هیات وزیران رسید و در سال ۱۳۸۵ صندوق آغاز به فعالیت کرد و دستورالعمل‌های مختلف نگاشته شد.
هدف از ایجاد صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک فراهم آوردن موجبات سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی در صنایع کوچک بود و صنایع متوسط از دامنه فعالیت‌های صندوق خارج شد و صرفا به صنایع کوچک سرویس داده می‌شود. دومین هدف کوتاه‌کردن زمان اجرای طرح‌هایی است که دارای توجیه اقتصادی هستند که اولویت در این زمینه با مناطق محروم است و در نهایت تضمین و تسهیل در توثیغ تسهیلات اعطایی به طرح‌هایی است که مدنظر قرار می‌گیرد.
صنایع کوچک به چه صنایعی اتلاق می‌شود.
صنایعی که صرفا اشتغال کمتر از ۵۰ نفر دارند تحت عنوان صنایع کوچک محسوب می‌شوند هرچند که در دنیا تعاریف متفاوتی برای صنایع کوچک و متوسط وجود دارد و شاخص‌های متفاوتی مطرح است. مساله منطقی این است که ما نیز قوانین خود را در دنیا بروز کنیم و به سمت و سوی کشورهای توسعه یافته برویم. میزان دارایی، گردش مالی، میزان سرمایه و اشتغال طبق یک ترکیب خاص کنار یکدیگر می‌شوند و مجموعه‌ای را تعریف می‌کند که شامل خرد، کوچک و متوسط می‌شود و اگر از یک عدد مورد نظر فراتر رود شامل بنگاه‌های بزرگ خواهد شد. صرفا در ایران براساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی واحدهای کمتر از ۵۰ نفر تحت عنوان صنایع کوچک در نظر گرفته می‌شوند.
عملکرد صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک در سال گذشته چگونه بود؟
در سال ۱۳۹۵، ۴۸۳ واحد صنعتی کوچک به صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک مراجعه و درخواست ضمانت‌نامه کردند که از این تعداد ۳۷۱ فقره مصوبه صدور گرفتند و طبیعتا بخشی از آنها به سال ۱۳۹۶ منتقل می‌شوند. مبلغ در نظر گرفته شده برای این تعداد واحد ۲۷۰۰ میلیارد ریال است.
زمانی که برخی واحدهای صنعتی به بانک مراجعه می‌کنند تا تسهیلات دریافت کند اعتبارنامه و منابع مالی لازم را ندارند و با مشکلاتی روبه‌رو هستند. بنابراین پس از آنکه طرح آنها مدنظر قرار می‌گیرد یا توسط بانک به صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک معرفی می‌شوند یا خودشان با بانک عامل صحبت کرده و برای دریافت ضمانت‌نامه به صندوق مراجعه می‌کنند. طبیعتا بعد از این‌که تفاهم مشتری و بانک رخ داد بانک نامه‌ای را تحت عنوان درخواست ضمانت‌نامه به صندوق ارسال و شرایط تسهیلات را ارائه می‌کند و در نهایت صندوق نیز پس از بررسی‌های انجام شده مصوبه لازم را اخذ می‌کند. اگر درخواست در مورد برخی موارد بیش از اعداد تعیین شده باشد این موضوع به هیات مدیره رفته تا در این محل به تصویب برسد.
در سال گذشته در مجموع ۳۵۲ فقره ضمانت‌نامه صادر و تمدید شد که رقمی معادل ۱۸۰۰ میلیارد ریال است که نسبت به سال ۱۳۹۴ از لحاظ ارزشی با ۶۶ درصد رشد مواجه شد و از نظر تعداد نیز ۲۵ درصد رشد روبه‌رو شد. در سال ۱۳۹۴ برای ۲۸۱ فقره ضمانت‌نامه صادر شد که رقمی معادل ۱۱۱۴ میلیارد ریال بود.
در کشور چه تعداد واحد صنعتی کوچک وجود دارد؟
در مجموع ۸۰ هزار واحد صنعتی کوچک در کشور وجود دارد که درون شهرهای صنعتی و بیرون از آن با ظرفیت کامل یا نیمه‌کامل مشغول به فعالیت هستند و برخی از این واحدها نیز متوقف شده‌اند، اما آمار کلی حاکی از تعدادی معادل ۸۰ هزار واحد است.
علت این‌که تعداد واحدهای متقاضی درخواست‌کننده ضمانت‌نامه از صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک نسبت به تعداد واحدهای موجود بسیار کم بوده، چیست؟
این مساله دو دلیل عمده دارد. در سال ۱۳۸۶ اولین ضمانت‌نامه صادر شده و عملا طی چند سال اول مشغول نگاشتن دستورالعمل بوده است و فعالیت اصلی و یا اساسی نداشته است. در چهار ساله دولت تدبیر و امید به نسبت چهار سال قبل از آن تعداد کل ضمانت‌نامه‌هایی که از سال ۱۳۸۹ تا پایان سال ۱۳۹۲ در صندوق صادر شده است حدود ۴۰۴ فقره به ارزش ۱۸۰۰ میلیارد ریال بوده است. این عدد در مدت مشابه یعنی از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵، ۷۲۷ فقره به ارزش ۳۳۷۰ میلیارد ریال بوده است. یعنی از لحاظ تعداد با ۸۰ درصد رشد و از لحاظ ارزشی با ۸۵ درصد رشد مواجه بوده‌ایم.
بخشی از کم‌بودن تعداد واحدهای متقاضی به این بر می‌گردد که صندوق آنگونه که باید و شاید خود را در حوزه صنایع کوچک معرفی نکرده است. مساله دیگری که دراین رابطه دارای طرح است میزان سرمایه صندوق بوده است. تا پایان سال ۱۳۹۴ سرمایه صندوق معادل ۵۰ میلیارد تومان بوده است که از این ۵۰ میلیارد تومان عملا ۳۵ میلیارد تومان به صندوق پرداخت شده است. با این میزان تخصیص در آن مقطع زمانی همکاران ما در صندوق حتی در بعد تبلیغاتی هم نگاهشان این بوده که نمی‌توانند در حجم گسترده‌ای وارد شوند، چرا که ممکن بود با حجم متقاضیان زیادی روبه‌رو شوند و در عمل نتوانند پاسخگوی این تعداد واحد باشند.
برای صدور ضمانت‌نامه استانداردهای جهانی وجود دارد و در بهترین حالت تا هفت برابر سرمایه صندوق‌ها می‌توان ضمانت‌نامه صادر کرد، بنابراین با سرمایه ۳۵ میلیارد تومانی نهایتا تا ۳۰۰ میلیارد تومان امکان صدور ضمانت‌نامه وجود داشته باشد. بنابراین برنامه‌ریزی براین اساس بوده به گونه‌ای پیش برویم که بتوانیم پاسخگوی متقاضیان باشیم.
در بودجه سال ۱۳۹۴ به پیشنهاد وزارت صنعت، معدن و تجارت و موافقت دولت و مجلس شورای اسلامی نهایتا ۲۵ میلیون دلار که معادل ۷۰ میلیارد تومان می‌شود به سرمایه صندوق اضافه شد که سرمایه صندوق در حال حاضر چیزی معادل ۱۱۰ میلیارد تومان است، بنابراین اگر بخواهیم این ۱۱۰ میلیارد تومان را با همان هدف‌گذاری هفت برابری مدنظر قرار دهیم حدود ۸۰۰ میلیارد تومان ضمانت‌نامه می‌شود که ما در حال حاضر ۴۰۰ میلیارد تومان روی ریسک قرار داریم و با همین میزان اندک ضمانت‌نامه‌ای که صادر شده است و بخشی از تسویه نگردیده حدود ۴۰۰ میلیارد تومان ریسک کرده‌ایم.
ریسک مربوطه مانده تعهدات صندوق به نظام بانکی است یعنی از ابتدای فعالیت صندوق ضمانت‌نامه‌های مختلف توسط صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک صادر شده و این ضمانت‌نامه‌ها دچار سه سرنوشت مختلف شده‌اند. در مورد ضمانت‌نامه‌های اول تسویه صورت گرفته و تعهد صندوق به بانک منتفی شده است. در بخش دوم ضمانت‌نامه‌ها خسارتی شده‌اند و به عبارتی واحد صنعتی تعهدات خود را در قبال بانک عامل انجام نداده است و بانک عامل از صندوق درخواست وجه کرده و وجه مورد نظر توسط صندوق به بانک پرداخت شده است، اما در مورد بخش سوم ضمانت‌نامه‌ها هنوز پرونده‌های مربوطه باز است و ضمانت‌نامه چهارساله‌آی برای ایجاد یک طرح صنعتی صادر شده که هنوز سررسید نشده‌اند.
اگر بتوانیم در برنامه سال ۱۳۹۶ کار خود را عملیاتی کنیم و صدور دو برابر ضمانت‌نامه را مدنظر قرار دهیم تا پایان این سال با محدودیت‌هایی روبه‌رو خواهیم شد و با توجه به مشکلات موجود باید مسائل دیگر را در نظر بگیریم و نسبت به منابع و سرمایه خود حساس باشند.
در مورد خدمات ارائه شده توسط صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک توضیح دهید.
صندوق‌های ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک یک محصول سنتی دارند که تحت عنوان ضمانت‌نامه اعتباری آن را می‌شناسند. ضمانت‌نامه اعتباری مربوط به تامین وثیقه واحد صنعتی به منظور دریافت تسهیلات است. در بخش اجرای فعالیت مشکلاتی وجود دارد که در مورد ضمانت‌نامه شرکت در مزایده و مناقصه، ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت، ضمانت‌نامه حسن اجرای تعهدات و سایر ضمانت‌نامه‌های مورد نیاز است. از سال ۱۳۹۴ صندوق به صدور انواع ضمانت‌نامه‌های پیمانکاری ورود کرد و در حال حاضر این مدل ضمانت‌نامه در سبد محصولات صندوق وجود دارد و واحدهای کوچکی که قصد دارند از این ضمانت‌نامه‌ها استفاده کنند می‌توانند در این جهت گام بردارند.
ضمانت‌نامه دیگری نیز که طراحی شده و از سال گذشته مورد استفاده قرار گرفته ضمانت‌نامه اعتبار خرید است و در فرآیند اجرایی بانک‌ها حذف می‌شوند و خریدار که واحد صنعتی کوچک است با یک تولیدکننده بزرگ‌تر قرارداد منعقد کرده و با مراجعه به صندوق ضمانت‌نامه مربوطه صادر می‌شود.
در مورد تفاهم‌نامه‌های صورت گرفته با بانک‌ها نیز توضیح دهید؟
به دلایل مختلفی صندوق تنها با چهار تا پنج بانک همکاری می‌کرد و از این تعداد نیز دو تا سه مورد فعالیت‌ها جدی بود. اما یکی از کارهایی که باید در سال ۱۳۹۵ مدنظر قرار می‌گرفت توسعه روابط صندوق با نظام بانکی بود و براساس برنامه‌های تدوین شده قصد کردیم با کلیه بانک‌های مهم کشور و در گام دوم بانک‌هایی که با رسالت صندوق سازگار هستند یادداشت همکاری امضاء کنیم. خوشبختانه تا پایان سال گذشته به این هدف نائل شدیم و تنها یک بانک باقی مانده که از جمله بانک‌های بزرگ کشور است و درخواست خاصی از ضمانت‌نامه‌های صندوق دارد که فعلا در دستور کار قرار نگرفته است.
برنامه‌های مدنظر صندوق به منظور صدور ضمانت‌نامه در سال ۱۳۹۶ به چه صورت است؟
دو برنامه عمده در این راستا طراحی شده که امیدواریم بتوانیم حداقل ۱۰۰ درصد نسبت به سال ۱۳۹۵ در سال جاری رشد داشته باشیم و امیدواریم بتوانیم حدود ۳۶۰۰ میلیارد ریال ضمانت‌نامه صادر کنیم.
دو برنامه اصلی در سال ۱۳۹۶ طراحی شده که هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی به اهداف آماری خود برسیم و مسائل اساسی را در صندوق حل کنیم، باید بدانیم که حتی برخی مسوولان صنعتی در کشور نیز صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک را نمی‌شناسند و بخش عمده‌ای از این مساله به ما باز می‌گردد و آن را می‌پذیریم و در سال جاری قصد داریم نسبت به این مساله به صورت جدی اقدام کنیم.
در برنامه ششم توسعه وزارت صنعت، معدن و تجارت پیگیری کرده و دولت موظف است که کمک و حمایت‌های لازم به کلیه صندوق‌های حمایتی صنعتی را در دستور کار قرار دهد و یکی از صندوق‌های مهم در این راستا صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک است و امیدواریم در سال جاری با توجه به لایحه‌ای که وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال تکمیل آن است حتی موضوع افزایش سرمایه خود را نیز داشته باشیم.
اما برنامه دوم که مدنظر صندوق قرار گرفته الکترونیکی شدن صدور ضمانت‌نامه است و این کار عملیاتی شده که در سه ماهه پایانی سال گذشته فرآیند درخواست تا مراحل صدور الکترونیکی شد و از روز گذشته نیازی به مراجعه حضوری ارباب رجوع به صندوق وجود ندارد و سامانه مذکور راه‌اندازی شده است. طبیعتا با توجه به این‌که بخش عمده‌ای از مشتریان ما در استان‌ها قرار دارند با توجه به اتفاقی که در زمینه الکترونیکی شدن رخ داده واحدهای مربوطه نیازی به مراجعه حضوری ندارند و طی فرآیند غیرحضوری درخواست خود را دنبال می‌کنند.
