ورود سالانه ٩٠٠ میلیون برگ اسکناس به بازار
روزنامه اعتماد با این مقدمه نوشت: مغول‌ها ١٠ هزار را تومان می‌نامیدند. متداول شدن آن هم از زمان استفاده از این واحد برای لشکر ١٠ هزار نفری این امپراتوری اتفاق افتاد. بر این اساس مغول‌ها به امیر لشکر بزرگ ١٠ هزار نفری خود امیرتومان می‌گفتند. ورود مغول‌ها به ایران این واژه دیرآشنای امروز را هم وارد فرهنگ کشورمان کرد. روایت دیگر هم مربوط به آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران است. او می‌گوید نام «تومان» خیلی ریشه قدیمی ندارد. کمی بیشتر از یک قرن قدمت دارد. تومان یا «طومان» از نام یک تاجر ارمنی به نام «طومانیان» عاریت گرفته شده که نامش روی بسته‌های پول که به بانک می‌فرستاد، نوشته می‌شد و برای سهولت در شمارش هر بسته پول طومان نوشته شد و سپس تومان خوانده شد.
تومان اگرچه در آخرین مصوبه هیات دولت به عنوان واحد رسمی ایران مورد پذیرش هیات دولت قرار گرفت، اما تا تبدیل همه اسکناس‌ها به تومان راه درازی در پیش دارد. شاید چند سالی زمان نیاز داشته باشد تا بر دفاتر رسمی حسابداری شرکت‌ها، بودجه کل کشور و مراودات بانکی بنشیند. با توجه به اینکه عمر اسکناس در ایران ٥ سال است؛ دست کم برای تبدیل آخرین اسکناس‌ها به تومان همین مقدار زمان نیاز خواهد بود. آن هم در صورتی که طرح با تاخیر در اجرا مواجه نشود.
امحای ٦٠٠ میلیون برگ اسکناس در سال
هر سال عددی نزدیک به ۶۰۰ میلیون برگ اسکناس از چرخه استفاده خارج و امحا می‌شود و متقابلا سالانه بین ٦٠٠ تا ٩٠٠ میلیون برگ اسکناس جدید چاپ شده که این اسکناس‌ها به مرور وارد بازار می‌شوند. البته اسکناس‌های امحا شده با اسکناس‌های چاپ جدید یک تفاوت عمده دارد و آن اینکه اسکناس‌های کهنه عمدتا رقم‌های ریز را شامل می‌شود که دیگر کمتر مورد داد و ستد قرار می‌گیرد اما چاپ اسکناس‌های جدید از دستورالعمل دیگری پیروی می‌کند و اسکناس‌های متداول‌تری را به بازار وارد می‌کند.
با توجه به نحوه گردش پول‌های کاغذی تقریبا پنج سال زمان نیاز خواهد بود تمام اسکناس‌ها از ریال به تومان تبدیل شوند. بنابراین در طول این پنج سال رفته‌رفته اسکناس‌های کهنه ریالی امحا و اسکناس‌های تومانی به چرخه پولی وارد خواهد شد. با توجه به این روند هزینه جدیدی برای چاپ اسکناس به دولت تحمیل نمی‌شود.
مساله مورد اهمیتی که درباره پول‌های جدید و تومانی قابل طرح است ملاحظاتی خواهد بود که به گفته قائم‌مقام بانک مرکزی با اجرایی شدن مصوبه دولت وجود خواهد داشت. این گفته البته به معنای تحمیل هزینه سنگین برای تغییر اسکناس یا جمع‌آوری تمامی اسکناس‌های موجود نیست. ملاحظاتی که می‌تواند دفاتر حسابداری، بانکی کشور را با تحولات زیادی روبه‌رو کند که نیازمند انجام ساعت- کاری بالایی است.
مخالفان چه می‌گویند؟
حذف یک صفر از پول ملی و تغییر واحد پولی اگرچه به تدریج انجام می‌شود اما نیازمند تحولات گسترده‌ای است که باید انجام شود. برخی از تغییرات دفعتا و بلافاصله باید صورت گیرد و برخی در گذر زمان امکان انجام خواهد داشت. به طور مثال اضافه شدن واحد تومان به خودپردازها از جمله تغییراتی است که باید بلافاصله اجرا شود.
براساس این عملیات گسترده اجرایی است که بسیاری از کارشناسان مخالف اجرای تنها تغییر واحد پولی بودند. آنها معتقد بودند حال که موظف به انجام تغییرات بزرگی در واحد پولی کشور هستیم بهتر است حذف سه صفر یا چهار صفر که چند سالی است در دستور بررسی قرار دارد، اجرا شود تا هزینه‌ها تکرار نشوند. با این وجود مسوولان پولی کشور معتقدند حذف صفرها از پول ملی موضوع دیگری است که نیازمند ایجاد زیرساخت‌های لازم است. این طرح همچنین هزینه‌های گزافی نیز به همراه خواهد داشت که در حال حاضر امکان این هزینه‌کرد برای دولت فراهم نیست. شرایط بد نظام بانکی و خزانه‌ای که چندان پر از پول نیست این امکان را در حال حاضر از دولت می‌گیرد. ضمن آنکه بانک مرکزی این روزها با چالش‌های بسیار بزرگی در نام بانکی مانند تعیین تکلیف غیرمجازها و جورکشی آنها، همچنین اصلاحات صورت‌های مالی بانک‌ها و... روبه‌روست و برای اجرای این طرح آمادگی کافی را ندارد.
اجرا پس از تصویب مجلس
در هر حال تغییر واحد پول ملی کشور از ریال به تومان که آذرماه سال گذشته در قالب لایحه به تصویب دولت رسید، برای اجرا نیاز به تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان دارد. یک مقام مسوول در بانک مرکزی در گفت‌وگو با مهر با تاکید بر اینکه تغییر واحد پول ملی نیازمند مصوبه مجلس است آنچه در جلسه روز گذشته هیات دولت مصوب شده، چیز جدیدی نیست و تغییر واحد پول ملی نیازمند تایید مجلس شورای اسلامی است.
در حال حاضر با نزدیک شدن به مراحل پایانی بررسی لوایح دوقلوی اصلاح نظام بانکی دولت که مدت‌هاست از سوی مقامات اقتصادی و بانکی وعده نهایی شدن آن داده شده بود، به نظر می‌رسد به زودی این لوایح به مجلس تقدیم شده و بررسی آن در آینده نزدیک به طور رسمی آغاز شود. در این شرایط در صورتی که مجلس در جریان بررسی‌های خود به پیشنهاد تبدیل واحد پول ملی از ریال به تومان رای مثبت دهد آنگاه در قالب مصوبه‌ای لازم‌الاجرا به بانک مرکزی ابلاغ شده و این بانک بعد از اینکه سازوکار لازم برای اجرایی شدن را تامین کرد، رسما در دستور کار قرار خواهد گرفت و آنگاه می‌توان گفت که تغییر واحد پول ملی ایران رسمیت یافته است. اما در صورتی که واحد پول ملی به تومان تبدیل شود، این سیاست بنابر آنچه مقامات بانک مرکزی مورد تاکید قرار دادند آثار اقتصادی از جمله تورم یا اثرگذاری بر سایر شاخص‌های کلان اقتصادی را به دنبال نخواهد داشت و تنها موجب تسهیل مبادلات و برگشت به فضای عرفی جامعه می‌شود، چرا که اکنون نیز مردم در امور روزانه خود و مبادلات به غیر از مسائل بانکی تمام امور مالی خود را بر واحد تومان انجام می‌دهند. گفتنی است هیات دولت ۱۷ آذرماه سال ۹۵ در بررسی لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور که از سوی بانک مرکزی ارایه شده بود، واحد پول کشور را «تومان» و معادل «۱۰ ریال» تصویب کرد. در جلسه عصر دیروز هیات دولت، گزارش کمیسیون اقتصادی دولت درباره جزییات این لایحه مورد بررسی قرار گرفت که در آن به مصوبه آذرماه گذشته درباره تغییر واحد پول اشاره شده بود و برخی رسانه‌ها به اشتباه تصور کردند این مصوبه جدیدی است! ضمن اینکه برخی نیز این‌گونه تلقی کردند که با این مصوبه، واحد پول ملی تغییر خواهد کرد؛ حال آنکه مصوبه دولت برای لازم‌الاجرا شدن نیاز به مصوبه مجلس و تایید شورای نگهبان دارد.
