هزینه های کوچ اجباری از دلار به یورو

با این حال مصوبه روز چهارشنبه دولت حذف دلار را تنها به گزارشگری بخش‌های دولتی محدود کرده و بانک مرکزی را موظف به مدیریت و اعلام مستمر نرخ برابری ریال و یورو کرده است. وظیفه‌ای که پیش از این نیز بانک مرکزی ایران به طور مستمر انجام می‌داده است.

جایگزینی یورو با دلار در گزارشگری نهادهای دولتی به این معنا خواهد بود که بخشی از آمار کلان کشور از جمله تولیدناخالص داخلی کشور، صادرات و واردات کشور بر مبنای ارز یورو اعلام خواهد شد. افزون بر مبنای تعهدات ارزی و مبادلات بین‌المللی دستگاه‌های دولتی نیز واحد پول اروپایی خواهد بود.

اقدامی که به اعتقاد برخی کارشناسان به دشوارتر شدن گزارشگری نهادهای دولتی و سخت تر شدن امکان مقایسه آمارهای سری زمانی اقتصاد ایران و نیز مقایسه آن با سایر اقتصادها و آمارهای سایر نهادهای بین المللی همانند اتحادیه کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) منجر خواهد شد.

پیگیری ایده‌ای ۲۳ ساله

ایده حذف دلار از سبد ارزی و مبادلات بین المللی ایران سابقه‌ای نزدیک به ۲۳ ساله دارد. این ایده اول بار زمانی طرح شد که بیل کلینتون، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۹۵ میلادی با صدور دو فرمان اجرایی متعاقب هم ابتدا تجارت این کشور با صنعت نفت ایران و سپس مجموعه تجارت با ایران را ممنوع اعلام کرد.

اولین اقدام اجرایی در این خصوص با کاهش سهم دلار در سبد ارزی ایران صورت گرفت. اما با تقویت دلار آمریکا در ماه‌های پایانی سال ۲۰۰۸ میلادی و افت ارزش یورو در بازارهای جهانی، رسانه‌های ایران از زیان ۵ میلیارد دلاری این کشور از اجرای این سیاست خبر دادند.

با این وجود محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری وقت، با رد این اخبار و همزمان با افزایش فشار تحریم‌های غرب علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران، در ماه سپتامبر سال ۲۰۰۹ میلادی در دستوری دیگر دولت را موظف کرد تا یورو را در حساب ذخیره ارزی کشور نیز جایگزین دلار آمریکا کند.

ریسک جایگزینی یورو با دلار

در پی استمرار چندین ساله کاهش سهم دلار در درآمدهای ارزی ایران، گذشته از بروز شوک قیمتی بازار ارز ایران در سال ۱۳۹۱، از ماه های پایانی سال ۱۳۹۶ بار دیگر نرخ ارز در بازار ایران روند صعودی به خود گرفت و ۱۰ روز پیش و در رکوردی تازه، نرخ دلار آمریکا به ۶هزارتومان رسید. در پی این رخداد، دولت بلافاصله با ادعای تک نرخی کردن ارز، نرخ رسمی دلار را با ۱۵ درصد افزایش۴۲۰۰ تومان اعلام کرد و خرید و فروش آزاد ارز توسط صرافی ها را ممنوع کرد. حال در اقدامی مکمل تصمیم گرفته تا دلار آمریکا را اساسا از گزارش‌های رسمی خود حذف کند.

نگرانی‌ کارشناسان اقتصادی از اتخاذ تصمیم‌های مطلق در خصوص جایگزینی یورو با دلار آن‌چنان که در سال ۱۳۸۷ نیز در پایان‌نامه دفاع شده در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران(بررسی آثار جایگزینی ذخایر ارزی از دلار به یورو) نیز به آن اشاره شده، معطوف به ریسک تحولات مستمر نرخ برابری ارزهای عمده جهان است.

اتخاذ سیاست درست در این خصوص نیازمند دستیابی به تصویری درست و روشن از آینده یورو و نیز پیش بینی دقیق دوره‌های رکود و رونق اقتصادهای صنعتی است.

اما در شرایط فعلی که تحریم معاملات بر پایه دلار از سوی ایالات متحده آمریکا علیه ایران همچنان ادامه دارد و به گفته مقامات ایرانی، بسیاری از بانک‌های خارجی به دلیل نگرانی از تحریم‌های آمریکا از مبادلات دلاری با ایران امتناع می کنند و در مجموع انتقال درآمدهای دلاری صادرات نفت برای ایران بسیار دشوار شده، معامله با یورو برای ایران بسیار ساده‌تر است.

بنابراین با خارج کردن دلار از پرداخت ها، آزادی عمل ایران در استفاده از درآمدهای حاصل از فروش نفت افزایش می یابد و امکان استفاده از دریافت‌ها و پرداخت‌ها و نیز خطوط اعتباری سیستم بانکداری بین المللی تسهیل خواهد شد.

اما در کوتاه‌مدت به دلیل قطعی شدن خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و نیز شرایط مالی اقتصادهای ضعیف‌تر این اتحادیه ریسک تکیه تمام قد بر یورو همچنان بالا خواهد بود.

اعتراف تلویحی به بن‌بست دیپلماتیک

گذشته از این نرخ‌گذاری بسیاری از اقلام در بازارهای جهانی از جمله نفت بر پایه دلار صورت می گیرد. بسیاری از کشورها نیز مبادلات بین‌المللی خود را بر اساس دلار آمریکا انجام می‌دهند. در چنین شرایطی اجرایی شدن مصوبه دولت ایران در مورد الزامی شدن گزارشگری آمار و اطلاعات نهادهای دولتی بر مبنای یورو به معنای افزوده شدن یک مرحله بیشتر تبدیل نرخ‌ها در محاسبات و تدوین گزارش‌ها محسوب می‌شود.

به باور برخی کارشناسان، صرف جابجایی ارز پایه در محاسبات و حتی مبادلات به منزله بهبود وضعیت و یا وخامت شرایط اقتصادی نیست چرا که یورو به طور لحظه‌ای و ۲۴ ساعته از تغییرات ارزش برابری دلار آمریکا متاثر است و بانک مرکزی ایران نیز ناگزیر از لحاظ آن در اعلام نرخ برابری یورو و ریال است.

با این وجود تصمیم اخیر دولت حسن روحانی در خصوص جایگزینی یورو با دلار در گزارشگری نهادهای دولتی گذشته از این که اعتراف تلویحی به افزایش فشارهای سیاسی ایالات متحده آمریکا بر اقتصاد ایران است، گامی محتاطانه و از سرناچاری برای ایجاد زمینه پرکردن جای خالی دلار در اقتصادایران است که ظاهرا دولت فعلا برای آن راه‌حل دیپلماتیکی متصور نیست.