بلایی که گرانی کاغذ بر سر مطبوعات آورد

به گزارش اقتصاد نیوز به نقل از تسنیم، در شبکه‌های اجتماعی جمله‌ای دست به دست می‌شد و آن این بود که «مواد غذایی که گران شد همه برایش صف کشیدند اما کتاب که گران شد کسی برایش صف نکشید» کتابی که گرانی‌اش ناشی از نبود پدیده‌ای ساده به نام کاغذ است، آن شخصی که این جمله را گفته یادش نبوده به مقوله دیگری به نام روزنامه نیز اشاره کند که سال‌های قبل دهه 60 برای خرید روزنامه مردم کنار دکه روزنامه فروشی صف می‌کشیدند.

اما حالا برای کاغذ ساده صف می‌کشند اگر چه ما تمرین صف کشیدن را این روزها در موارد بسیاری انجام داده‌ایم، صف کشیدن برای کاغذ هم مورد اولی نیست.

همین پدیده جدید کاغذ سبب شده از قد و قواره روزنامه‌ها هر روز کمتر و کمتر شود و برخی‌ها نیز کشش تاب نبود کاغذ را نداشتند در میانه راه تن به تعطیلی دادند. رسانه‌هایی که ذات فرهنگی و آگاهی بخشی را دارند و همیشه نخستین ضربه‌ها و شوک‌های اقتصادی به مقوله مهم فرهنگ و رسانه برخورد می‌کند.

اگر چه مشکل گران بودن کاغذ موضوع جدید و روز نیست و به گفته روزنامه‌داران نبود کاغذ مشکل دوم و یا بهتر است بگوییم فاز دوم این مسئله شده است، موضوعی که با زمزمه حذف ارز دولتی به کاغذ مطرح شد تا موج دیگری از امیدها به ناامیدی تبدیل شود و روزنامه‌ها هر روز لاغرتر از دیروز شوند و با خبرهایی مبتنی بر حذف ارز کاغذ ضربه دیگری به پیکر نحیف فرهنگ و رسانه‌های مکتوب که همیشه جزو آخرین اولویت‌های دولت هستند زده شد.

همه به صف برای کاغذ

کاغذ آنقدر نایاب و کیمیا شده که برای خریدش نه تنها باید بهای گزافی پرداخت شود بلکه باید در صف بایستید آن هم با قاعده و اسلوب خاص خودش، یکی از مزایای داشتن کارت ملی این است که با همراه داشتن آن و تحمل صف انتظار می‌توانید کیمیایی به نام کاغذ را دریافت کنید.

به گفته اهالی رسانه بحران کاغذ از تابستان سال گذشته دامنگیر مطبوعات و به ویژه روزنامه‌ها شد، افزایش نرخ برابری دلار و مشکلات جدی در واردات کاغذ موجب این رشد قیمت کاغذ و هزینه چاپ برای روزنامه‌ها و ناشران شده تا آنجا که عده‌ای از مدیر مسئولان روزنامه‌ها می‌گویند کاغذ با ارز 4200 تومانی وارد می‌شود اما معلوم نیست که این کاغذها کجا و به چه افرادی تعلق می‌گیرد، سلطان سکه و دلار کم بوده شاید سلطان کاغذ هم پیدا کردیم.

امیر اکبری سردبیر روزنامه اصفهان امروز در مورد کمبود کاغذ دردل‌هایی دارد. وی به تسنیم گفت: مشکل کاغذ از سال 96 شروع شد در این 2 سال اتفاقات زیادی بر روی کاغذ تاثیر منفی گذاشت، در این مدت که درآمدها کاهش پیدا کرده هزینه‌های افزایش پیدا کرده و درآمدها کاهش پیدا کرده مسائل متعدد وجود داشته است، عرضه کاغذ، افزایش قیمت جهانی کاغذ، بحث‌های مرتبط با دلار سهیمه‌ها و مسائلی که به وجود آمده و ارزهایی که برای کاغذ گرفته شده صرف واردات نشده است.

وی افزود: همه‌ موارد سبب شده کاغذ قیمتش به این سطح برسد و این اتفاق تاثیرش در رسانه‌های مکتوب روزانه سبب شده تعدادی تعطیل شوند و یا اغلب تعداد صفحات آن کم کردند و مجبور به تعدیل نیروی وسیع شدند حتی این ضربه به مجموعه‌های بزرگ مانند همشهری، ایران و جام جم که کاغذ دولتی داشتند نیز رسید این شرایط به روزنامه‌های خصوصی و استانی ضربه جدی‌تری وارد کرد، روزنامه ما در روز 24 صفحه مننتشر می‌شد اما الان تعداد صفحات آن را کم کرده‌ایم از لحاظ تیراژ هم همین طور با توجه به شرایطی که کاغذ دارد باید تا حد نیاز تیراژ را چاپ کرد.

اکبری با اشاره به نگه‌داری رسانه از طریق روش‌های مختلف بیان کرد: در این مدت برای نگه داشتن رسانه‌مان در بین مردم از روش‌های جایگزین تیراژ مانند حضور در فضای مجازی و عرضه نسخه پی دی اف استفاده کردیم، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که کار مکتوب یک سری الزامات دارد، چه یک نسخه و یا چه یک میلیون نسخه این کارها باید انجام شود.

وی تصریح کرد: عواملی مانند سیستم توزیع، صفحه آرایی، لیتوگرافی و امثال این‌ها هم‌چنان سرجای خودشان هستند و اگر تیراژ را کم کنیم این عوامل یکسان هستند و همه مشکل برطرف نمی‌شود. اصل مشکل پابرجا است و اخباری که منتشر شده مبنی بر برداشتن ارز کاغذ تصورم این است که با این روند تا 5 ماه دیگر نیمی از روزنامه‌ها و نشریات مکتوب منتشر نمی‌شود.

حمایت‌های قطره چکانی ارزش کمی دارد

سردبیر روزنامه اصفهان امروز در پاسخ به حمایت‌های وزارت ارشاد در این زمینه پاسخ داد: ارشاد از طریق کارگروه کاغذ سعی کرد در تسهیل کمک کند و پیرامون تقاضاهایی که برای کاغذ بود اقدام کرد اما در عمل فرایند واردات و عرضه به ارشاد ارتباطی ندارد، اکنون نیز از موضوعاتی به نام سلطان کاغذ صحبت می‌کنند در جریان مشخص به اسم کاغذ و مطبوعات گرفته شده اما عملا برای مطبوعات نبوده و اگر بوده بخش اندک تامین شده و مابقی را روزنامه‌دار مجبور شده از بازار آزاد به چند برابر قیمت مصوب خریداری کند. حمایت‌ها نیز با توجه به اینکه شرایط اقتصادی دولت خوب نیست توان دولت مانند قبل نیست که بتواند حمایت‌های قبل را انجام دهد.

اکبری اظهار کرد: حمایت‌های قطره چکانی ارزش کمی دارد و مشکلی را برطرف نمی‌کند. ما باید واقع‌گرایانه نگاه کنیم  در مجموعه ما برای زنده نگه داشتن رسانه آنچه از دستمان بر بیاد را انجام می‌دهیم که این حرکت تثبیت نشود با صرفه‌جویی‌ها و کم کردن هزینه‌های خودمان را نگه داشتیم.

وی ادامه داد: در این راستا تعدیل نیرو داشتیم بعضی از همکاران از وضعیتی که دیدند خودشان ترجیح دادند همکاری با ما را خاتمه بدهند. با حضور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی سعی کردیم مجموعه تعطیل نشود اما اگر این سیستم ادامه پیدا کند ممکن است تا چند ماه دیگر مجبور شویم تصمیمات تلخ‌تری بگیریم.

در آینده نزدیک شاهد تعطیلی رسانه‌های مکتوب هستیم

مظفر حاجیان حسین آبادی صاحب امتیاز و مدیرمسئول روزنامه کیمیای وطن از معضلات کاغذ و تاثیرش بر روزنامه‌ها گفت: از آذرماه که قیمت‌ها پروازی و نجومی شده ضربه سختی به فرهنگ و رسانه‌های مکتوب وارد کرده، در این مدت به دلیل هزینه‌های سنگین روزنامه‌ها سعی کرده‌اند خودشان را حفظ کنند تیراژی که قبل بود الان نیست، خرید روزنامه هم کم شده و کسی توان خرید روزنامه را ندارد.

وی افزود: کاغذ به اندازه نیاز است، اما کاغذ انبار شده تا بعد به قیمت بالاتر عرضه شود برای خرید کاغذ وقتی به کسی که یک سال است از او می‌خریدم می‌گوید نداریم یا به شرط اینکه فاکتور ندهد، کاغذ 4 هزار تومانی را 17 هزار تومان می‌دهد، در اینجا مشخص است دولت نظارت ندارد، ارز 4200 تومانی تحویل می‌دهد و کاری ندارد چه اتفاقی می‌افتد.

این روزنامه‌دار بیان کرد: کاغذ وارداتی توزیع نمی‌شود و روزنامه‌دار برای اینکه روزنامه‌اش تعطیل نشود مجبور است به قیمت بالاتر خرید کند با این شرایط در آینده نه چندان دور شاهد تعطیلی رسانه‌های مکتوب هستیم. رسانه‌هایی که پشتوانه دولتی دارند شاید بتوانند نفسی بکشند اما روزنامه‌های مستقل پشتوانه دولتی ندارند و در تنگنا هستند.

حمایت ارشاد ضعیف است

وی خاطرنشان کرد: روزنامه‌دار باید فکرش آسوده باشد تا به مسائل جامعه بپردازد و آنچه که حق مردم است را بررسی کند نه اینکه فکرش درگیر پیدا کردن کاغذ، هزینه‌های بالا و مسائلی از این قبیل باشد فرصت این‌گونه از آن گرفته می‌شود و این خودش به تنهایی هزینه است.

حاجیان به حمایت ارشاد نیز اشاره‌هایی داشت و تصریح کرد: حمایت ارشاد در این موضوع بسیار ضعیف بوده، نزدیک به 4 یا 5 ماه است که هیچ کاغذی بین نشریات توزیع نشده اگر شده ما خبر نداریم، در تنگنای شدید کاغذ هستیم. برای بهبود شرایط باید بحث دولت، قوه قضائیه و تعزیرات اقدام کنند، انبارهای کاغذ را کشف و برخورد کنند و در این راستا نیاز به یک کار انقلابی است.

اداره کل ارشاد اصفهان چه حمایتی از رسانه‌های مکتوب کرد؟

در مورد مشکلات و مسائلی که گریبان‌گیر رسانه‌های مکتوب و روزنامه‌داران اصفهانی شده از معاون امور فرهنگی و رسانه‌ای اداره کل ارشاد اصفهان سوالاتی را پرسیدیم که بنا به درخواست این اداره سوالات باید به صورت کتبی پرسیده می‌شد.

هر چند این کار برای دریافت جواب موثر از طرف خبرگزاری انجام شد اما این اداره کل پاسخ پرسش‌ها را به صورت کلی داد؛ پاسخ‌هایی که محتوایش عیناً از سایر مصاحبه‌های مقامات وزارت ارشاد دریافت و تحت عنوان پاسخ اداره کل ارشاد استان اصفهان به خبرگزاری تسنیم ارائه شد.

به نظر می رسد ارشاد اصفهان برای پاسخ به سوالات خبرنگار ما که بیشتر رویکرد استانی در قبال معضلی ملی را خواستار شده بود سعی بر آن داشته تا با استفاده از مواضع کلان وزارتخانه بی‌حاشیه از کنار موضوع گذر کند تا نه چیزی فراتر از مواضع بالادستی بیان شده باشد و نه انتظار زیادی برای مطبوعات اصفهان پدیدار شود.

اما سوالات خبرگزاری تسنیم از معاون امور فرهنگی و رسانه‌ای اداره کل ارشاد استان اصفهان در چند سوال زیر خلاصه می‌شد:

1.  گرانی کاغذ پیش از این مطبوعات را با مشکل روبه‌رو کرده بود اکنون که خبر از حذف ارز دولتی خرید کاغذ مطرح می‌شود ارشاد چه برنامه‌ حمایتی برای ادامه دادن حیات رسانه‌های مکتوب دارد؟

2.  وظیفه ارشاد در این باره چیست؟

3.  برخی از رسانه‌های مکتوب از عملکرد ارشاد در این مورد انتقاد دارند و گلایه‌هایی مبنی بر تصمیمات سلیقه‌ای مطرح می‌کنند، تصمیم‌گیری در این‌گونه موارد چگونه شکل می‌‌گیرد؟

4.  چقدر به مطبوعات اصفهان از سوی ارشاد کاغذ داده شده است؟ لطفا به صورت دقیق بیان بفرمایید.

5.  میزان سوبسید ارائه شده به مطبوعات اصفهان در سال گذشته چقدر است؟

6.  برنامه‌ها برای سال 1398 و میزان کاغذ و سوبسید ارائه شده در این زمینه چیست؟

اما پاسخ ارشاد اصفهان به تسنیم چه بود؟

هر چند سوالات اولیه با هدف تبیین رویکرد کلان نسبت به موضوع مطرح شده بود ولی انتظار این بود در قبال سوالات استانی پاسخ صریح و چاره گشای اصفهانی دریافت کنیم.

مجموع پاسخ ها به سوالات تسنیم به نقل از معاونت امور فرهنگی و رسانه‌ای اداره کل ارشاد استان اصفهان به شرح زیر است:

در تیرماه 1397 در پنجمین جلسه کمیته ساماندهی کاغذ مطبوعات با حضور نماینده وزیر صنعت، معدن و تجارت و با تشکیل کارگروه تخصصی تعیین قیمت و حجم وارداتی درخواست‌های واردات کاغذ برگزار شد.

نامه وزیر ارشاد خطاب به وزیر صنعت، معدن و تجارت در مورد اعلام مرجعیت معاونت مطبوعاتی در رابطه با تائید ثبت سفارش متقاضیان ارز دولتی برای واردات کاغذ مطبوعات عنوان شد و در برنامه مذکور قید شده که هیچ ثبت سفارشی بدون هماهنگی با معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد نشود و مقرر شد که وزارت صنعت، معدن و تجارت در نخستین فرصت فهرست کامل متقاضیان واردات کاغذ که سفارش خود را ثبت کرده‌اند به تفکیک میزان و نوع کاغذ وارداتی، تعداد درخواست‌های گشایش اعتبار شده و درخواست‌های در صف انتظار را برای بررسی آماده و در اختیار کمیته قرار دهد.

در مرداد 1397 طبق تصمیم اعضای کمیته کاغذ هم‌چنین مقرر شد فهرست واردکنندگان (حقوقی و حقیقی) کاغذ که مورد تائید معاونت مطبوعاتی هستند، به صورت کلی به وزارت صمت ارسال شود.

بررسی مشکات مروبط به زینک و مرکب نیز پیگیری شد وزارت صمت تمهیدات لازم برای قراردادن این دو کالا در اولویت یک قرار داده است و کارگروه «پیگیری تخصیص ارز» و کارگروه «نظارت بر قیمت‌گذاری و توزیع» با حضور برخی اعضای کمیته ساماندهی کاغذ و با هدف تسریع در مورد درخواست‌های تائید شده تشکیل و مقرر شد با هماهنگی با وزارت صمت، بانک مرکزی و گمرک موانع ورود کاغذ به بازار و کنترل قیمت را برطرف کنند.

در بهمن 1397 و در پی هماهنگی‌های صورت گرفته اداره کل مطبوعات داخلی با بانک مرکزی، شرکت‌های متقاضی ورود کاغذ با ارز دولتی که پروفرمای آن‌ها در بانک مرکزی مانده، می‌توانند با تغییر نوع ارز درخواستی خود به «یوان»، «درهم» و «روبل» معادل یورویی آن را در کمترین زمان ممکن دریافت کنند. در اسفند 1397 کارگروه ساماندهی کاغذ قیمت انواع کاغذ مصرفی حوزه نشر و مطبوعات تعیین و مقرر شد که با حواله وزارت ارشاد توزیع شود.

بر این اساس قیمت انواع کاغذ روزنامه‌ای روسی 5100 تومان، اروپایی 4950 تومان، هندی 4800 تومان، و کاغذ LWC به قیمت 6225 تومان تعیین شد. هم‌چنین کاغذ تحریر مورد استفاده حوزه نشر، اندونزی 6200 تومان، چینی 6100 تومان ،، هندی 5750 تومان و کاغذ بالکی اروپایی 60 گرمی 6680 تومان تعیین قیمت شد.

ضمن اینکه جدول واردات کاغذ که با ارز دولتی وارد می‌شوند روی سایت وزارت ارشاد قابل مشاهده است و این جدول به تفکیک هر پرونده ثبت سفارش، تنظیم شده و با توجه به درج تاریخ مراحل مختلف پیشرفت کار، به راحتی می‌توان هر محموله از لحظه ثبت سفارش تا ترخیص از گمرک ردگیری کرد.

طبق اعلام اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌ها داخلی از ابتدای سال 97 پایان سال 1397، منهای کاغذهای چاپ کتب درسی، 37354 تن کاغذ روزنامه‌ای و 218623 تن انواع کاغذ تحریر وارد کشور شده است اما فقط 6915 تن روزنامه‌ای  و 13649 تن تحریر با حواله معاونت‌های فرهنگی و مطبوعاتی وزارت فرهنگ توزیع شده است و فهرست این واردکنندگان پایان اسفند 97 به سازمان تعزیرات ارائه شد تا اقدامات قانونی معمول شود.

کارگروه ساماندهی کاغذ با مصوبه ستاد تنظیم بازار به منظور ثبت سفارش و نظارت بر فرایند تخصیص ارز دولتی و و توزیع انواع کاغذهای روزنامه‌ای و تحریر تشکیل شده است. این کارگروه به ریاست دستیار ارشد وزیر ارشاد و عضویت نمایندگان وزارتخانه‌های ارشاد و صمت، بانک مرکزی، گمرک، سازمان حمایت از مصرف کننده، سازمان تعزیرات حکومتی، و نمایندگان تشکل‌های نشر و مطبوعات تشکیل می‌شود.

جدول واردات 5 نوع کاغذ از ابتدای سال 97 تاکنون در اطلاعیه‌ای از سوی دبیرخانه کارگروه ساماندهی کاغذ منتشر شد. هم‌چنین از مجموع 262 هزار تن واردات کاغذ که با ارز دولتی صورت گرفته فقط 23 هزار تن با تائید معاونت‌های فرهنگی و مطبوعاتی وزارت  ارشاد توزیع و باقی آن به تفکیک وارد کننده به سازمان تعزیرات حکومتی ارجاع شده تا اقدامات قانونی صورت گیرد.

طبق اطلاعیه اداره کل مطبوعات داخلی وزارت ارشاد به واردکنندگان کاغذ اعلام شده است چنانچه مصرف کنندگان و میزان مصرف را به تایید معاونت‌های ذی‌ربط وزارت ارشاد یا کارگروه ساماندهی کاغذ برسانند مراتب به سازمان به سازمان تعزیرات حکومتی اعلام می‌شود تا مشکلی برای آن‌های به وجود نیاید.

در این اطلاعیه گفته شده کارگروه ساماندهی کاغذ متشکل از کلیه دستگاه‌های مسئول در امر واردات و توزیع پنج‌گونه کاغذ (روزنامه‌ای، تحریر، تحریر رول ، بالکی و LWC) بر اساس مصوبه 16/5/1397 ستاد تنظیم بازار تشکیل شده است. هم‌چنین به اطلاع کلیه مصرف کنندگان رسانده شده کاغذهایی که با ارز دولتی وارد شده و یا در فرایند واردات هستند هم‌چنان بر اساس قیمت‌گذاری قبلی و با حواله‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توزیع شود تا اختلالی در مصرف مورد نیاز ناشران و مطبوعات ایجاد نشود. جدیدترین جدول واردات کاغذ که از ابتدای سال 97 تا به امروز را دربرمی‌گیرد، از لینک زیر قابل دسترسی است:

https://www.farhang.gov.ir/ershad_content/media/image/2019/04/745457_orig.pdf

در این راستا طبق اعلام رئیس کارگروه ساماندهی کاغذ با اشاره به جلسه خود با معاون اول رئیس جمهور گفته شده که ارز تخصیصی به کاغذ نشر و مطبوعات 4200 تومانی باقی می‌ماند و مقرر گردیده کاغذهای موجود در گمرک، ظرف دو هفته ترخیص و توزیع شوند.

سیاست وزارت ارشاد بر برطرف شدن موانع و افزایش میزان تولید کاغذ توسط کارخانجات داخلی تاکید شد.

و اما

درست است که مسئله کاغذ یک موضوع ملی و کلان کشور است اما حداقل انتظار این بود که در قبال دغدغه اصحاب رسانه پاسخی کاربردی‌تر و مستند به آمار استانی ارائه می‌شد. به نظر می‌رسد نماینده عالی وزارت ارشاد در استان اصفهان در حد و توان خود می‌تواند پاسخگوی این مسئله باشد.