آمار کار و بیکاری بهار 98 زیر ذره‌بین؛ آیا ارقام اعلامی امیدبخش است؟

از تعداد جمعیت موجود در بازار کار ایران در بهار ۹۸ نسبت به بهار ۹۷ کاسته شد. جمعیت موجود در بازار کار ایران شامل شاغلان و بیکاران می‌شود. مجموع تعداد شاغلان و بیکاران در فصل قبلی کاهش یافتند تا به جمعیتی که در بیرون گود بازار کار ایستاده‌اند و امیدی به دستیابی به شغل ندارند، افزوده شود. البته آخرین گزارش مرکز آمار حاوی نکات مثبتی نیز است؛ مهم‌ترین نکته این است که گروه سنی جوان در افت تعداد بیکاران نقش قابل توجهی داشته است هر چند از نرخ مشارکت نیروی کار جوان، اطلاعاتی در دست نیست.

نسبت شاغلان به جمعیت

مرکز آمار چکیده گزارش بازار کار ایران در فصل اول سال ۹۸ را منتشر کرد. آخرین آمار شاغلان حاکی از این است که از جمعیت حدود ۸۲ میلیون نفری ایران، تقریبا ۴/ ۲۴ میلیون نفر شاغل هستند. از این‌رو نسبت شاغلان به جمعیت کل کشور تقریبا معادل ۳۰ درصد است. به عبارت ملموس‌تر هر ۳ نفر ایرانی، علاوه بر مخارج خودشان، مخارج ۷ نفر دیگر را نیز می‌پردازند. اگر نسبت جمعیت شاغل به کل جمعیت در سن کار (۱۰ ساله یا بیشتر) محاسبه شود، شاخصی به نام «نسبت اشتغال» به‌دست می‌آید که نشان می‌دهد از جمعیت در سن کار، چه درصدی شانس اشتغال دارند. نسبت اشتغال در بهار امسال معادل ۲/ ۳۶ درصد بوده که نسبت به بهار سال قبل ۱/ ۰ درصد افزایش یافته است.

افت بیکاران

بیکار به افرادی اطلاق می‌شود که دارای ۳ ویژگی باشند: در طول هفته مرجع فاقد کار باشند، در هفته مرجع و سه هفته قبل از آن در جست‌وجوی کار باشند و در هفته مرجع یا هفته بعد از آن آماده برای کار باشند. هفته مرجع نیز زمان آماری برای تعیین وضع فعالیت است که دومین و سومین هفته تقویمی ماه میانی هر فصل است. بر اساس داده‌های مرکز آمار، نرخ بیکاری در فصل بهار به ۸/ ۱۰ درصد رسید. عددی که نسبت به بهار ۹۷ یک پیشرفت به حساب می‌آید، اما این یک بعد از ماجرا است. واقعیت دیگر آماری این است که نرخ مشارکت در این بازه یکساله با افت همراه شده است. نرخ مشارکت نشان می‌دهد که چه درصدی از جمعیت در سن کار، در جست‌وجوی شغل یا شاغل هستند. افت این نرخ، ناامیدی این جمعیت از دستیابی به شغل را بازگو می‌کند. نرخ مشارکت در بهار ۹۸ نسبت به فصل مشابه سال قبل با ۵/ ۰ درصد کاهش به ۶/ ۴۰ درصد رسیده است. در بهار سال قبل، جمعیت فعال کشور معادل ۲۷ میلیون و ۳۸۲ هزار نفر گزارش شده بود که از این تعداد در بهار امسال، بیش از ۴۳ هزار نفر کاسته شد. این در حالی است که به جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر کشور در این بازه زمانی، بیش از ۷۹۵ هزار نفر افزوده شده بود. در واقع اغلب کسانی که وارد سن کار شده‌اند، ترجیح داده‌اند در بهار به جست‌وجوی کار نروند. این در حالی بود که در بهار سال قبل، جمعیت فعال کشور بیش از ۷۹۰ هزار نفر در بازه سالانه افزایش یافته بود. در نتیجه یک سیگنال مشخص در بازار کار قابل رویت است: امید به کاریابی کاهش یافته است.  آمارهای اشتغال‌زایی نیز تایید می‌کنند که در فصل قبل، اشتغال‌زایی اقتصاد ایران رو به افول گذاشته است. در بهار ۹۸ میزان شاغلان کشور با ۳۲۱ هزار نفر افزایش از مرز ۲۴ میلیون و ۳۸۰ هزار نفر عبور کرد. اما نکته اینجاست که در بهار ۹۷، میزان اشتغال‌زایی در بازه سالانه بیش از ۷۸۶ هزار نفر بوده است. هر چند نرخ بیکاری در فصل بهار با همین اشتغال‌زایی ۳۲۱ هزار نفری افت کرد. نرخ بیکاری نسبت جمعیت بیکار به جمعیت فعال را نشان می‌دهد. با اینکه افت جمعیت بیکار در بهار سال جاری رخ داده، اما یک روی دیگر ماجرا افت جمعیت فعال، یعنی مخرج کسر نرخ بیکاری بوده است. در واقع علاوه بر اینکه از جمعیت بیکار در بهار امسال نسبت به بهار سال قبل به میزان ۳۶۴ هزار نفر کاسته شده، اما افت جمعیت فعال نشان می‌دهد که کم شدن مخرج کسر نیز در افت نرخ بیکاری سهیم بوده است.

وضعیت اشتغال ناقص

بر اساس تعریف، افراد دارای اشتغال ناقص شامل تمام شاغلانی است که در هفته مرجع، حاضر در سرکار یا غایب موقت از محل کار بوده و به دلایل اقتصادی نظیر رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت کار بیشتر، قرار داشتن در فصل غیرکاری و... کمتر از ۴۴ساعت کار کرده و خواهان و آماده برای انجام کار اضافی در هفته مرجع بوده‌اند. آخرین داده‌ها نشان می‌دهند که در بهار ۹۸، سهم اشتغال ناقص در بازار کار به میزان ۲/ ۰ درصد افت کرده و از تعداد این شاغلان، حدود ۲۱ هزار نفر کاسته شده است. با این حال همچنان به ازای هر ۱۰ نفر شاغل، یک نفر از آنها دارای اشتغال ناقص است. در بازار کار ایران در فصل گذشته حدود ۲ میلیون و ۴۳۶ هزار نفر کمتر از ۴۴ ساعت در هفته کار کرده‌اند.

وضعیت چالش سه ضلعی

اقتصاددانان برای بازار کار ایران، سه ضلعی جوانان، فارغ‌التحصیلان و زنان را سه چالش اصلی این بازار می‌دانند. آخرین داده‌های بازار کار نشان می‌دهند که وضعیت زنان در بهار ۹۸ نسبت به بهار ۹۷ وخیم‌تر شده است. در بهار امسال به جمعیت فعال مرداننسبت به بهار قبلی افزوده شد، اما ۱۷۰ هزار نفر از جمعیت فعال زنان کاسته شد. بدتر اینکه در بهار سال جاری، تعداد شاغلان زن نیز دچار ۳۲ هزار نفر عقبگرد شد. این در حالی بود که در بهار سال قبل، تعداد شاغلان زن بیش از ۲۷۵ هزار نفر افزایش یافته بود.  نکته مثبت آمار بیکاری، مربوط به تحولات جمعیت جوان است. از کل تعداد بیکاران ۳۶۴ هزار نفر کاسته شده که بخش اعظم آن مربوط به جمعیت جوان است چراکه مطابق داده‌های مرکز آمار از تعداد بیکاران جوان ۲۹-۱۵ ساله در بهار امسال، حدود ۲۵۰ هزار نفر نسبت به بهار سال قبل کم شده است یعنی حدود ۶۸ درصد از افت تعداد بیکاران، در جمعیت جوان رخ داده است. نکته جالب‌تر اینکه عمده این افت نیز در بین زنان جوان بوده است. با همه اینها سهم جوانان زیر ۲۹ سال از کل بیکاران همچنان بالاتر از ۵۰ درصد است.  اما در مورد فارغ‌التحصیلان، همچنان بازار کار محیط موردقبولی را عرضه نمی‌کند. نرخ بیکاری جمعیت فارغ‌التحصیل آموزش‌عالی از ۸/ ۱۷ درصد در بهار سال قبل به ۶/ ۱۶ درصد در بهار امسال رسیده است. اما کاهش تعداد بیکاران تحصیلکرده در طول یک سال، تنها معادل ۵/ ۱۹ هزار نفر بوده است که نشان می‌دهد در کاهش ۳۶۴ هزار نفری تعداد بیکاران، سهم چندانی متعلق به فارغ‌التحصیلان نبوده است. این تحولات باعث شده تا سهم فارغ‌التحصیلان بیکار نسبت به سال گذشته با رشد۹/ ۳ درصدی همراه شود و به ۳/ ۴۰ درصد برسد. در واقع با اینکه از سهم بیکاران جوان از کل بیکاران کاسته شد اما به سهم بیکاران فارغ‌التحصیل افزوده شد.

وضعیت استان‌ها

نرخ بیکاری در استان‌های مختلف کشور بین ۱/ ۶ درصد تا ۷/ ۱۶ درصد در حال تغییر بوده است. مطابق داده‌های مرکز آمار نرخ بیکاری در ۱۳ استان کشور در فصل بهار تک‌رقمی بوده است. کمترین نرخ بیکاری مربوط به استان همدان است که با نرخ ۱/ ۶ درصدی، بهترین وضعیت را برای نیروی کار مهیا کرده است. نکته جالب اینکه در این استان نرخ مشارکت اقتصادی نیز نسبت به بهار قبلی افزایش یافته و به ۱/ ۴۴ درصد رسیده است. در استان فارس نیز نرخ بیکاری به ۷ درصد نزول کرده است، اما در این استان نرخ مشارکت اقتصادی با افت قابل‌ملاحظه‌ای به ۹/ ۳۸ درصد رسیده است.

نرخ بیکاری در پرجمعیت‌ترین استان کشور، از میانگین کل کشور مطلوب‌تر است. در استان تهران نرخ بیکاری معادل ۱/ ۱۰ درصد گزارش شده که نسبت به میانگین کشوری، ۷/ ۰ درصد بهتر است. بدترین وضعیت نیروی کار نیز در استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان گزارش شده است. جالب اینجاست که استان خوزستان با وجود چاه‌های نفت، پالایشگاه و سد از نرخ بیکاری ۲/ ۱۶ درصدی رنج می‌برد.