چه کشورهایی می‌خواهند به اینستکس بپیوندند؟

حاضران در بروکسل همچنین به همراه ۲ عضو دیگر توافق وین یعنی روسیه و چین در نشست کمیسیون مشترک برجام در ۱۵ تیر ماه بیانیه‌ای ۱۰ بندی صادر و بار دیگر بر تعهد خود برای اجرای کامل و مؤثر برجام تأکید کردند و تعهداتی ۱۱ گانه دادند از جمله حفظ و استمرار کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران؛ تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی و ...

و در نهایت سوم مهر ماه سال گذشته در حاشیه هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک وزرای خارجه ایران و ۱+۴ به همراه موگرینی نشستی را برگزار و در پایان بیانیه ای ۱۲ بندی صادر شد.

در این بیانیه اروپا ۱۱ تعهد قبلی خود و همچنین ایجاد کانالی برای ادامه صادرات نفتی ایران و تجارت با ایران را تکرار کرد و موگرینی هم گفت که کانال ویژه پرداخت برای انجام تجارت با ایران به صادرات نفت، مبادله بانکی و صادرات کمک خواهد کرد.

پس از آن بود که در ۱۱ بهمن سال گذشته (۱۳۹۷) سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس سازوکار مالی ویژه اروپا یا همان «اینستکس» را برای بهره‌مندی ایران از مزایای اقتصادی برجام رسما ثبت کردند. پاریس میزبان Instrument in Support of Trade Exchanges «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» شد و «پر فیشر» بانکدار آلمانی هم مسئولیت آن را بر عهده گرفت. انگلیس هم رئیس هیأت نظارت شد و مقرر شد از هر کدام از این کشورها یک نفر از وزارت امور خارجه حضور داشته باشند و گفته شد که دیگر کشورهای اروپایی هم می‌توانند به این سازوکار بپیوندند.

سه وزیر خارجه اروپایی در بیانیه مشترکی که همان روز صادر شد اعلام کردند: فرانسه، آلمان و انگلیس، در راستای تعهد راسخ و تلاش‌های ادامه‌دار خود برای حفظ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که به تأیید قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت رسیده، ایجاد «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» را اعلام می‌کنند. این ابزار، کانال ویژه‌ای برای تسهیل تجارت مشروع بین عاملان اقتصادی اروپا و ایران است.

براساس این بیانیه مشترک؛‌ «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» با تمرکز بر روی ضروری‌ترین بخش‌ها برای مردم ایران - از قبیل اقلام دارویی، کالاهای پزشکی و کالاهای کشاورزی و غذایی- از تجارت مشروع با ایران حمایت خواهد کرد. این سازوکار در درازمدت قصد دارد به روی فعالان اقتصادی از کشورهای ثالث که مایل به تجارت با ایران هستند گشوده شود و سه کشور اروپایی کماکان نحوه دستیابی به این هدف را بررسی می‌کنند.

پس از حدود ۳ ماه شرکت سهامی خاص Special Trade and Finance Institute «سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا» (STFI) نهاد متناظر اینستکس به مدیر عاملی «علی اصغر نوری» در تاریخ دوم اردیبهشت سال جاری در تهران به ثبت رسید و «حمید قنبری» هم رئیس هیأت مدیره آن شد.

اینستکس یا همان «ساحات» بین واردات و صادرات به اروپا یک تهاتر پولی ایجاد می‌کند و پول وارد کننده را به صادر کننده می‌دهد. در حقیقت اینستکس و شرکت متناظر ایرانی به عنوان نهادهای واسط برای تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار در دو طرف عمل خواهند کرد. بر این اساس، در ساختار اینستکس پولی جا به جا نمی‌شود.

*آمادگی هفت کشور اروپایی برای پیوستن به اینستکس

چندی بعد «فدریکا موگرینی» چهارم تیر ماه در نشست خبری مشترک به همراه «شاه محمود قریشی» وزیر خارجه پاکستان در بروکسل اعلام کرد که اینستکس به زودی عملیاتی خواهد شد، ولی جزئیات بیشتری ارائه نکرد.

سه روز بعد یعنی جمعه هفتم تیر ماه و پیش از شروع نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزرا و مدیران کل سیاسی ایران و ۱+۴، بیانیه‌ای از سوی هفت کشور اروپایی اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد منتشر و این کشورها ضمن حمایت از برجام آمادگی خود را برای پیوستن به اینستکس اعلام کردند. در این بیانیه آمده بود: «با آگاهی از اینکه اجرای بخش‌های اقتصادی این توافق با مشکلاتی روبرو شده است ما با فرانسه، آلمان و انگلیس و دیگر سازمان‌ها و کمیسیون اروپایی برای ایجاد کانالی که تبادلات مالی با ایران را تسهیل کند همکاری خواهیم کرد.»

همان روز و بعد از نشست کمیسیون مشترک برجام «سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران در جمع خبرنگاران از عملیاتی شدن سازوکار مالی «اینستکس» خبر داد و مهمترین موضوع مطرح شده در جلسه روز جمعه در وین را «اینستکس» و کانال مالی که اروپایی‌ها درست کردند، برشمرد و در عین حال گفت: «اینستکس الان دیگر عملیاتی شده و ۲ سه تا کیس (مورد) کاری هم الان در حال انجام شدن است و به زودی ظرف روزهای آینده تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد.»

«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز نهم تیر ماه در پایگاه اینترنتی شخصی خود نوشت: «روز جمعه ما بیانیه‌ مهمی در زمینه حفاظت از توافق هسته‌ای با ایران صادر کردیم؛ مبنی بر اینکه سازو کار اینستکس اجرایی شده و اولین معاملات در آن در حال پردازش است. هفت کشور اروپایی به ما و سه کشور که این سازو کار را ایجاد کرده‌اند، یعنی آلمان، فرانسه و انگلیس خواهند پیوست.»

«هلگا اشمید» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز ۲۰ تیر گفت که روند اجرایی شدن اینستکس، پیشرفت‌هایی کرده و علاوه بر ۱۰ کشور اتحادیه اروپا که پیش از این برای استفاده از این ساز و کار اعلام آمادگی کرده بودند، «اکنون ما هفت دولت عضو دیگر داریم که اعلام کرده‌اند که یا به عنوان سهامدار به اینستکس می‌پیوندند، یا از آن استفاده می‌کنند.بر اساس مشورت‌هایی که هفته گذشته داشته‌ام، می‌توانم این را به شما بگویم که دولت‌های غیر عضو اتحادیه اروپا هم (به اینستکس) ملحق خواهند شد.»

موگرینی مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین ۲۶ تیر ماه نیز در نشستی با موضوع وضعیت خلیج فارس در پارلمان اروپا در استراتسبورگ گفت: «اینستکس» عملیاتی شده و اکنون اولین تراکنش‌های آن در حال انجام است. وی گفت: علاوه بر هفت کشوری که در روز عملیاتی شدن اینستکس پیوستن به آن را اعلام کرده‌اند، در نشست روز دوشنبه نیز تعداد دیگری از اعضای اتحادیه اروپا برای پیوستن به این ساز و کار اعلام تمایل کرده‌اند و «ما همچنین با کشورهای غیراروپایی که ممکن است [به این ساز و کار] بپیوندند، گفت‌وگوهایی داریم.»

*آمادگی هلند برای پیوستن به اینستکس/فنلاند هم در نظر دارد ملحق شود

البته پیش از بیانیه هفت کشور، دولت هلند خرداد ماه اعلام کرده بود که قصد دارد با سرمایه‌گذاری در اینستکس به این سازوکار مالی بپیوندد.

منابع مطلع همچنین می‌گویند که بلژیک هم از کشورهایی است که قرار است به زودی به این سازوکار بپیوندد.

دولت فنلاند نیز دوشنبه ۱۷ تیر ماه اعلام کرد که در نظر دارد به اینستکس ملحق شود و سخنگوی دولت فنلاند در بیانیه‌ای‌ گفت: « فنلاند از اینستکس حمایت می‌کند و در حال ارزیابی شرایط لازم برای پیوستن به آن است.» پس از آن «پکا هاویستو» وزیر خارجه فنلاند نیز روز دوشنبه ۲۴ تیر ماه گفت این کشور از تسهیل تجارت با ایران از طریق ساز و کار موسوم به «اینستکس» حمایت می‌کند.

«خوزه بورل» وزیر خارجه اسپانیا (+) هم ۲۴ تیر ماه با اشاره به تلاش‌های خود و دیگر همتایان اروپایی‌اش برای حفظ برجام و تعامل تجاری با ایران، از پیوستن کشورش به ساز و کار مالی اروپا (اینستکس) خبر داد.

«میرو سرار» وزیر خارجه اسلوونی ۱۵ جولای در بروکسل اعلام کرد که این کشور علیرغم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، به این سازوکار (اینستکس) خواهد پیوست.

*دانمارک هم در حال ارزیابی است

در همین خصوص «مرتضی مرادیان» سفیر ایران در کپنهاگ ۳۱ تیر ماه در صفحه اینستاگرامش به نقل از رسانه‌های دانمارک نوشت که دولت کپنهاگ در حال بررسی پیوستن به اینستکس است. وی در این باره نوشت: «یپه کوفود» وزیر خارجه دانمارک، بعد از ملاقات روز جمعه ۲۸ تیر با «ژان ایو لودریان» همتای فرانسوی خود گفت: دولت دانمارک در حال ارزیابی جزییات فنی پیوستن به اینستکس است.

از سوی دیگر، «دیمیتری پسکوف» سخنگوی ریاست جمهوری روسیه هم پنجشنبه ۲۷ تیر ماه اعلام کرد که ممکن است شرکت‌های روسی نیز از کانال تبادلات مالی ویژه اروپا با ایران موسوم به «اینستکس» استفاده کنند و افزود: «اینکه شاید روسیه هم از اینستکس برای تعاملات با ایران استفاده کند را رد نمی‌کنیم».

یک مقام چینی نیز هفتم تیر ماه در این خصوص عنوان کرد که پکن علاقه‌مند به مشارکت در آن به عنوان طرف ثالث است.

اعلام آمادگی‌ها در حالی مطرح شده است که علی‌اصغر نوری مدیر عامل شرکت متناظر اینستکس ۱۵ تیر ماه در پاسخ به سؤالی درباره اعلام آمادگی روسیه و چین برای پیوستن به اینستکس و اعلام آمادگی دولت هلند برای سهامداری در این شرکت، گفت: این‌ موارد هنوز رسمی نشده است؛ چه آنهایی که دولتشان اعلام آمادگی کرده و چه آنهایی که بیانیه داده‌اند. در حال حاضر مؤسس و سهامدار اینستکس به‌ عنوان یک شرکت تجاری آلمان، فرانسه و انگلیس هستند که قوانین تجاری مختص به خود را هم دارند. اگر کشورهای دیگر بخواهند به این شرکت بپیوندند باید دید که این امر بر اساس مقررات تجاری فرانسه امکان‌پذیر هست یا خیر.

در همین زمینه نیز «مارکوس ادرر» سفیر اتحادیه اروپا در روسیه اول مرداد ماه سال جاری با این ادعا که رایزنی‌هایی بین سهام‌داران اینستکس برای تسهیل مبادلات نفتی با ایران در جریان است، گفت که در خصوص مشارکت کشورهای ثالث در اینستکس هیچ تحول جدیدی اتفاق نیفتاده است.

مقامات ایرانی همواره گفته‌اند که به اینستکس امید نبسته‌اند و در کنار آن راهکارهای دیگر را برای تأمین منافع اقتصادی ملت ایران دنبال می‌کنند. در همین خصوص سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه ۱۲ تیر ماه در صفحه توئیترش نوشت: «کسی در دولت به اینستکس اروپا امید نبسته، اما راهش را هم نبستیم؛ نه تنها آن را کافی نمی‌دانیم، بلکه این سازوکار را مقدمه اجرای تعهدات ۱۱ گانه اروپایی‌ها می‌دانیم که تاکنون به آنها عمل نکرده‌اند.هنوز در برجام هستیم و فعلا حقوق و مطالبات‌مان را از طریق همین توافق دنبال می‌کنیم.»

در همین راستا و در شرایطی که تهران همواره از کندی اروپایی‌ها در راه‌اندازی اینستکس که بخشی بسیار کوچک از تعهدات اروپا را شامل می‌شود ابراز ناخرسندی کرده، «دیویدگاردنر» تحلیلگر در مقاله‌ای در «فایننشال‌تایمز» اینستکس را یک «ژست توخالی» توصیف کرد و نوشت: «اروپایی‌ها یک نظام تهاتری برای تسهیل تجارت با ایران راه‌اندازی کرده‌اند، اما هراس کشورهای اروپایی برای اخراج از سیستم دلاری آمریکا این ساز و کار را به یک ژست تو خالی تبدیل کرده و تهران هم این را می‌داند.»

موسوی سخنگوی وزارت خارجه ایران اخیرا هم در گفت‌وگویی با روزنامه الاخبار عنوان کرد: «در وضعیت کنونی، مکانیسم اینستکس برای حمایت از تبادل تجاری و مالی است و اروپایی‌ها باید بتوانند شروط ما برای فروش نفت را برآورده سازند. از کشورهای اروپایی انتظار داریم که موضوع فروش نفت را با جدیت بررسی کنند؛ اما طبیعی است که ما موضوع فروش نفت را از طرق دیگر نیز بررسی کنیم.»

در همین خصوص حسن روحانی ۲۷ تیر ماه در تماس تلفنی امانوئل ماکرون همتای فرانسوی تبادل از طریق اینستکس همزمان با ورود پول فروش نفت از این طریق را در راستای استمرار تلاش‌ها برای حفظ برجام مهم خواند و خاطرنشان کرد: گذشت زمان و از دست رفتن فرصت ها ایران را مجبور به اجرای گام سوم خود خواهد کرد.