شناسایی ریسک و فرصت صف‌نشینی دسته‌جمعی در بورس تهران

 اثر جاماندگی بر روند معاملات بورسی

یکی از موارد مشهود در خرید و فروش‌های روزانه سهام، میل سرمایه‌گذاران به سهام شرکت‌هایی است که رشدهای کمتری را در دوره‌های قبلی تجربه کرده‌اند. این میل خرید که در حجم تقاضای روزانه برای نمادهایی با این ویژگی خود را نشان می‌دهد، بیش از پیش جنس نقدینگی ورودی را نمایان می‌کند. سرمایه‌گذارانی که برای استفاده هرچه بیشتر از شکوفایی بورس، برای انتخاب سهم تکیه زیادی بر میزان بازدهی سهام از ابتدای سال دارند و بدون توجه به عوامل بنیادی و دلایل این عقب‌ماندگی، انتظار جبران این جاماندگی را در دوره‌های آتی داشته و در مرحله بعد اهداف قیمتی را متناسب با سودآوری شرکت‌هایی می‌دانند که از ابتدای سال رشدهای خیره‌کننده را به ثبت رسانده‌اند. این سرمایه‌ها البته در مرحله انتخاب سهم، از شرکت‌های بزرگ به‌دلیل آنچه از آن به‌عنوان سنگین بودن سهم یاد می‌کنند، فاصله گرفته و سهام خود را به نمادهای کمتر رشد کرده با هیجان بیشتر متمایل می‌کنند.

در همین راستا همانطور که اشاره شد روز گذشته شاهد شکسته شدن رکورد یک‌ساله خالص تغییر مالکیت روزانه سهام از حقوقی به حقیقی بودیم. خالص تغییر مالکیت ۳۸۸ میلیارد تومانی از سهامداران حقوقی به حقیقی نشان می‌دهد که سهامداران بزرگ‌تر بیش از هر زمان دیگری در این فضا در موقعیت فروش قرار گرفته‌اند و از سوی دیگر این حجم از عرضه با فشار نقدینگی ورودی از سوی سهامداران خرد کاملا بلعیده شده است و اثری از آن در روند معاملات و جهت‌گیری شاخص‌های کلان بورسی دیده نمی‌شود. با مختصات بیان شده، ورود سرمایه‌های بی‌تجربه امری اجتناب‌ناپذیر است. سرمایه‌گذارانی که با شروع و تداوم شوک‌های منفی به سرعت راه خروج از دروازه‌های بورس را در پیش می‌گیرند و مسیر معکوس خروج پول از بورس را استارت می‌زنند. امری که در سنوات گذشته به رکود عمیق پس از تجربه رشدهای سردرگم منجر شده‌ است.

 مسیریابی نسبت P/ E

نگاهی به روند ارزش معاملات روزانه به‌عنوان ابرمتغیر جهت‌دهنده به روند قیمت‌ها در بورس، حاکی از یک تغییر سطح معنادار نسبت به دوره‌های گذشته است. تغییر معناداری که در چند نوبت ارزش معاملات خرد را از دو سال گذشته تاکنون از محدوده ۱۰۰ میلیارد تومان به بالای ۲۵۰۰ میلیارد تومان رسانده ‌است و با توجه به ناتوانی سودسازی شرکت‌ها با چنین سرعتی، به رشد تدریجی نسبت P/ E بازار خواهد انجامید. هرچند تاکنون به دلیل عدم حرکت پرشتاب سهام بزرگ‌تر در قیاس با رشد سودآوری، شاهد اصلاح این نسبت در بورس بوده‌ایم اما رفته‌رفته با چرخش نقدینگی بزرگ وارد شده به تالار شیشه‌ای شاهد رشد تدریجی این نسبت خواهیم بود به نحوی که می‌تواند در مدت کوتاهی رشد معناداری را تجربه کند و به سطوح هشدار نزدیک شود. اما هنوز شرکت‌های بزرگ به‌دلیل پابرجا بودن جشن کوچک‌ترها مورد اقبال نقدینگی‌های سرگردان نیستند و به همین دلیل رشد نسبت P/ E کل بورس پرشتاب نیست و روند نزولی این نسبت به‌رغم رشد خیره‌کننده قیمت سهام صنایع کوچک و متوسط تحت‌تاثیر این عامل است. در گزارش‌های آماری که نسبت P/ E بورس تهران را با توجه به سهم ارزش بازار و دوره یک‌ساله (TTM)  مورد محاسبه قرار می‌دهد، این نسبت در پایان سال ۹۶ عدد ۸۸/ ۶ را نشان می‌دهد که در فروردین به ۱۱/ ۸، اردیبهشت ۷۱/ ۷، خرداد ۹۶/ ۷، تیر ۵۵/ ۶، مرداد ۰۵/ ۶ و شهریور ۵۶/ ۶ نوسان داشته‌ است. با توجه به رشد قیمت‌ها از ابتدای مهر، این نسبت در حال حاضر رقمی در حدود ۱/ ۷ واحد است. البته انتظار می‌رود با انتشار گزارش‌های مناسب نیمه نخست سال شرکت‌های بورسی، باز هم شاهد تعدیل این نسبت باشیم. اما نباید از این نکته غافل شد که در مراحل رشدهای پرقدرت بورسی و با شتاب‌گیری جریان ورود نقدینگی، به‌طور تدریجی سهام شرکت‌های بزرگ‌تر نیز تحت‌تاثیر موج افزایش قیمت قرار خواهد گرفت و همان‌طور که از ابتدای مهرماه تاکنون به مدد رشد قیمت سهام پتروشیمی و فلزات اساسی در بازه زمانی ۱۰ روزه به‌طور متوسط نیم واحد به این نسبت اضافه شده‌است، مسیر شتاب‌گیری آن کاملا هموار است. امری که می‌تواند بورس تهران را در یک بازه کوتاه به مرز هشدار سرمایه‌گذاری برساند.

 فرصت‌های ایده‌آل برای بورس

هجوم سرمایه‌های بلاتکلیف به بورس منجر به تشکیل صف‌های خرید می‌شود و هیجان کسب سودهای روزانه و عقب‌نماندن از جریان عمومی بازار و بازدهی‌های رشک‌برانگیز برخی سهام به تشکیل صف‌های خرید در نمادهایی با بیم حباب می‌انجامد. ارزش معاملات روزانه، مجموع ارزش متقاضیان ناکام سهام در صف‌های خرید و تلاش نافرجام برخی سهامداران حقوقی برای پاسخگویی به تقاضای سهامداری، علامت سوال بزرگی را در ذهن کارشناسان بورسی ایجاد می‌کند که چه زمانی برای اقدام به عرضه‌های اولیه بزرگ در بورس بهتر از این دوران طلایی ا‌ست؟ از سویی تقاضا برای سهام رشد کرده، در صورت سهامداری سرمایه‌گذاران خرد می‌تواند ریسک ناآشنای بزرگی را برای سرمایه‌هایشان در پی داشته باشد. با توجه به درگیری روزافزون سرمایه آحاد جامعه در بورس، در صورت بازگشت قیمت‌ها و ورود به فاز اصلاحی یا ریزشی، بدبینی عمومی به بازار سهام به‌وجود خواهد آمد که بزرگ‌ترین ریسک داخلی برای هر نوع بازار مالی به‌شمار می‌آید و می‌تواند این بازار را تا مدت‌ها از چشم مردم بیندازد. اتفاقی که مشابه آن را در ماه‌های ابتدایی سال ۸۲ شاهد بودیم. از سوی دیگر با از کار افتادن بازار سرمایه به‌عنوان پایگاه جذب نقدینگی سرگردان، ریسک‌های جولان نقدینگی در بازارهای موازی می‌تواند ضربه‌های سنگینی را به بدنه اقتصاد وارد آورد. پس از برشمردن ریسک‌های تداوم چنین وضعیتی و با توجه به لیست شرکت‌های بزرگ در صف عرضه اولیه، یکی از بهترین اقدام‌های ممکن، سرعت بخشیدن به فرآیند عرضه این شرکت‌ها در بورس است که اولا بستر جذب نقدینگی بدون تشکیل حباب را در بورس گسترده می‌کند و ثانیا با هدایت نقدینگی به سهام شرکت‌هایی که بیم ورود به محدوده‌ حبابی ندارند، سایه ریسک سلب اعتماد عمومی را در میان‌مدت از بورس برمی‌دارد. در همین راستا و وقتی صحبت از رشد بستر بورس می‌کنیم، باید از رشد و قوت‌گیری ابزارهای معامله برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاران نیز سخن گفته شود. علاوه بر موارد آموزشی، محدودیت‌های زیادی برای خرید اوراق اختیار معاملات در بورس تهران با ارائه شرایط محدود و قوانین آسان نشده، هم از جهت مشارکت بازار را در مضیقه قرار می‌دهد و هم پویایی بازار را در شرایط خاص به‌شدت محدود خواهد کرد. امری که اگر در شرایط فعلی رونق بورس به آن پرداخته نشود، امکان جان گرفتن آن در دوره‌های دیگر بسیار دور از ذهن است.

 همگام با بازیگران

همان‌طور که اشاره شد دیروز خالص خرید سهامداران خرد بازار به بیشترین مقدار از ۸ مهر سال ۹۷ رسید. روز گذشته برای هشتمین روز متوالی شاهد غلبه معامله‌گران خرد در سمت خرید سهام بودیم. به این ترتیب در پایان معاملات روز دوشنبه در مجموع حدود یک میلیارد و ۶۰۴ میلیون سهم به ارزش تقریبی ۳۸۸ میلیارد تومان به پرتفوی حقیقی‌ها افزوده شد. در میان ۴۰ صنعت بورسی نیز دیروز بیشترین خالص خرید بازیگران حقیقی در سهام زیرمجموعه گروه‌های بانک‌ها و موسسات اعتباری رقم خورد. از این‌رو بانکی‌ها شاهد جابه‌جایی ۳/ ۹۶  میلیارد تومانی در مسیر پرتفوی حقوقی به حقیقی بودند. پس از آن نیز دو گروه حمل و نقل و پتروشیمی‌ها مورد توجه معامله‌گران خرد بازار قرار گرفتند و به ترتیب خالص خرید ۴۷ و ۴۶ میلیارد تومانی را رقم زدند.در میان شرکت‌های بورسی نیز نماد معاملاتی گروه پتروشیمی سرمایه‌گذاری ایرانیان در اولویت خرید معامله‌گران حقیقی بازار قرار گرفت. دیروز ۱۶۸ میلیون سهم «پترول» به ارزش ۵/ ۴۶ میلیارد تومان در سمت حقوقی به حقیقی جابه‌جا شد. سهام شرکت حمل و نقل بین‌المللی خلیج فارس نیز دیروز مورد توجه بازیگران حقیقی بازار قرار گرفت. در این نماد معاملاتی روز گذشته بیش از ۱۰ میلیون سهم به ارزش ۴۰ میلیارد تومان از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران خرد افزوده شد. سهام بانک تجارت نیز در این روز با خالص خرید حدود ۴۰ میلیارد تومانی به سمت حقیقی‌ها همراه شد.