آیا بازهم دچار شوک ارزی خواهیم شد؟

۱-تحولات داخلی

قیمت دلار که تحت تأثیر بازیابی قیمتها در روز دوشنبه هفته گذشته به بالای مرز مقاومتی ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومانی رسیده بود، پس از یک کاهش، مجددا در روز چهارشنبه به بالای مرز ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان رسید. افت قیمتها در هفته گذشته به دلیل اخبار سیاسی، افزایش نرخ حواله درهم و بالا رفتن ارزش دلار در کشورهای همسایه بوده است. این در حالی است که در هفته گذشته قیمت سکه نیز به دلیل نوسانات قیمت طلای جهانی گاها خلاف جهت قیمت دلار حرکت کرده است. در آخرین روز هفته گذشته، با رشد نرخ حواله درهم و افزایش ارزش دلار در کشورهای همسایه قیمت دلار دومین افزایش متوالی را تجربه کرد و به ۱۱ هزار و ۵۵۰ تومان رسید. البته برخی از فعالان بازار، تقاضای مناسبتی و سفرهای زیارتی در آستانه اربعین در کنار متغیرهای سیاسی مانند افزایش تنش‌ها در عراق را در افزایش خریدها و در نتیجه افزایش قیمت دلار در این روز مؤثر دانستهاند. در مقابل سکه در روز پنجشنبه به دلیل کاهش بهای طلای جهانی کاهش قیمت را  تجربه کرده است.

در اولین روز هفته جاری، سکه و دلار کاهش قیمت را ثبت کردند؛ به طوری که دلار به واسطه‌ی کاهش ارزش آن در هرات افغانستان و پایین آمدن نرخ حواله درهم از مرز ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان پایین‌تر رفت و سکه بار دیگر به سطح ۴ میلیون تومانی نزدیک شده است. البته به نظر می‌رسد یکی از دلایل مهم کاهش قیمت دلار به زیر مرزی مقاومتی ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش عرضه ارز توسط بازارساز به منظور جلوگیری از وقوع سومین افزایش متوالی نرخ ارز و در نتیجه کنترل انتظارات افزایشی معامله‌گران بوده است. از طرفی دیگر،کاهش قیمت سکه در روز شنبه در حالی رخ داد که قیمت هر اونس طلا در بازارهای جهانی در روز پایانی هفته گذشته میلادی (جمعه) همچنان بالای ۱۵۰۰ دلار بوده است. عدم اثرگذاری قیمت جهانی طلا بر قیمت سکه، از ادامه تضعیف شدید تقاضا در بازار سکه حکایت دارد. روند قیمت دلار و سکه در این هفته برخلاف هفته قبل هم‌جهت بوده است. به طوری که قیمت دلار و سکه در روز یکشنبه کاهشی بوده است. در ادامه در روزهای دوشنبه و سه‌شنبه این بازارها افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند و در نهایت قیمت دلار در روز چهارشنبه (۱۷ مهر) ۱۱ هزار و ۴۸۰ تومان و قیمت سکه ۴ میلیون و ۱۲ هزار تومان را ثبت کرده‌اند. به نظر می‌رسد آنچه نوسانات قیمت دلار و سکه در این هفته را نیز رقم زده است، مانند هفته‌های قبل عوامل کلیشه‌ای مانند تغییرات نرخ حواله درهم، متغیرهای سیاسی،تصمیمات بازارساز و اثرگذاری این تصمیمات بر جهت‌دهی انتظارات فعالان بازار بوده است و تحول جدیدی در این بازارها رخ نداده است. در گزارشهای قبلی در مورد اثرات این عوامل توضیحات مفصلی ارائه شده است.

به طور کلی، شاخص ارزی از ابتدای مهر تاکنون در بازه ۱۱ هزار و ۳۵۰ تا ۱۱ هزار و ۵۵۰ تومان در نوسان بوده است و این کم شدن دامنه تغییرات، ضمن کاهش تمایل سفته‌بازان و نوسان‌گیران برای حضور در بازار ارز، کاهش انتظارات برای وقوع شوک‌های ارزی در بازار را سبب شده است. در این مدت نقش بازارساز در مدیریت قیمتها در دامنه محدود و کاهش تقاضای سفتهبازی در بازار انکارناپذیر است. در این راستا، سناریوی محتمل در روزهای آتی در بازار ارز این خواهد بود که با نزدیک شدن قیمت دلار به کف قیمتی موجود (مانند۱۱ هزار و ۳۵۰ تومان) خریدها به منظور کسب سود افزایش و با افزایش اطمینان بازیگران از عدم توانایی عبور قیمت‌ها از مرزهای مقاومتی ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان و همچنین ۱۱ هزار و ۸۰۰ تومان، سطح فروش‌ها جهت جلوگیری از متضرر شدن و کسب سود هر چند اندک افزایش خواهد یافت. بنابراین، به نظر می‌رسد در صورت عدم اخلال در سمت عرضه ارز، قیمت دلار طی روزهای آینده همچنان نوسان خاصی را تجربه نخواهد کرد.

با رشد ۳.۷ درصدی شاخص کل سهام در هفته گذشته به دلیل تداوم جریان گسترده ورود نقدینگی و به واسطه انتشار گزارش‌های عملکرد شهریورماه، بازدهی بازار سرمایه در سال جاری به ۸۳ درصد رسید. این در حالی است که با ورود گسترده سهامداران تازه وارد و کم‌تجربه به معاملات سهام احتمال هیجانی شدن و معکوس شدن روند معاملات و متضرر شدن این افراد و در نتیجه خروج مجدد نقدینگی وجود دارد. نکته‌ای که در مطلب هفته گذشته بر آن تأکید شده بود. در این راستا، هیجان‌زدگی معامله‌گران افت بیش از ۷ هزار واحدی شاخص بورس در روز یکشنبه را رقم زده است. در واقع، پس از ۴ صعود متوالی شاخص بورس در روز یکشنبه به محدوده ۳۲۰ هزار واحدی برگشت. به اعتقاد تحلیلگران اثرات گزارش‌های مثبت عملکرد شهریورماه شرکتها بر ورود نقدینگی در این هفته اصلاح شده و برای مشخص شدن تأثیر واقعی باید منتظر گزارش‌های عملکرد شش ماهه بود. در ادامه شاخص سهام پس از رشد ۷۰۱ واحدی در روز دوشنبه، در پایان هفته به کانال ۳۱۳ هزار واحدی نزول کرد. بازار سهام در روزهای یکشنبه و سه‌شنبه در این هفته افت قابل توجهی را تجربه کرده است. به طوری که بازدهی بورس در هفته جاری ۴ درصد افت داشته است که از ابتدای سال ۹۸ تاکنون این درصد کاهش شاخص سابقه نداشته است. متوسط ارزش معاملات خرد در این هفته نیز نسبت به هفته قبل ۲۱ درصد کاهش داشته است. گفته میشود انگیزه بالای شناسایی سود، افزایش عرضه سهام، هراس از خروج نقدینگی و کاهش تمایل سرمایه‌گذاران حقوقی به خرید از مهم‌ترین عوامل اصلاح قیمتها در هفته جاری بوده است. همچنین کاهش حجم صف‌های فروش در پایان هفته از کاهش هیجان فروشندگان حکایت دارد. به اعتقاد کارشناسان، با ادامه ثبات  نرخ ارز و قیمت‌های جهانی انتظار میرود تثبیت و سهام بزرگ‌تر در روزهای آتی در مسیر تثبیت و متعادل شدن قرار بگیرند.

مرکز آمار ایران در گزارش جدید خود با تغییر تعریف سن نیروی کار از ۱۰ سال به ۱۵ سال، نرخ بیکاری در تابستان ۱۳۹۸ را ۱۰.۵ درصد اعلام نموده است که نسبت به تابستان ۱۳۹۷، ۱.۸ درصد کاهش داشته است. این میزان از نرخ بیکاری کمترین میزان در ۵ سال اخیر بوده است. همچنین داده‌ها از رشد ۰.۲ درصدی میزان نرخ مشارکت و در نتیجه بهبود چشم‌انداز شغلی افراد جامعه حکایت دارد. میزان رشد جمعیت شاغل یا همان اشتغال‌زایی اقتصاد ایران نیز در یک سال منتهی به تابستان  ۱۳۹۸ نسبت به تابستان ۱۳۹۷ برابر با ۸۴۴ هزار نفر اعلام شده است. علاوه بر این، سهم صنعت از کل اشتغال ۰.۵ درصد افزایش داشته است. آمارهای رسمی منتشر شده از سوی گمرک ایران نیز حاکی از آن است که تراز تجاری کشور در شش ماهه اول سال ۱۳۹۸ منفی ۲۷۳ میلیون دلار بوده است. همچنین آمار نشان میدهد که صادرات و واردات نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته است. حجم تجارت خارجی در شهریور امسال نیز ۶ میلیارد و ۶۳۰ میلیون دلار و تراز تجاری منفی ۳۳۴ میلیون دلار و به نفع واردات است. بیشترین میزان صادرات بر حسب ارزش به ترتیب به کشورهای چین، عراق، ترکیه، امارت و افغانستان بوده است. علاوه بر این، چین سهمی در حدود ۲۵ درصد از کل ارزش واردات کشور را به خود اختصاص داده است.

شاخص مدیران خرید (PMI) در شهریور ماه ۱۳۹۸، ۵۰.۴۳ واحد محاسبه شده است که نسبت به ماه قبل ۴.۶۴ واحد معادل ۱۰.۱۳ درصد بهبود یافته است. معیار انتظارات تولید با ۶۵.۲۳  واحد در مهر ماه نسبت به شهریور ماه توسط مدیران خوشبینانه اعلام شده است. براساس گزارش منتشرشده شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش با ۵۹.۳۰  واحد در شهریور، بیشترین میزان شاخص در بین ۵ مولفه اصلی این شاخص بوده است. داده‌ها همچنین بیانگر آن است که شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان ۴۵.۰۸ واحد، کمترین مقدار شاخص در بین ۵ مولفه اصلی را داشته است.

تولید خودرو در نیمه اول سال ۹۸ نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت ۳۰ درصدی داشته است. این در حالی است که وزارت صنعت، معدن و تجارت با تأکید برکاهش تعطیلات در نیمه دوم سال و بهبود روند تأمین قطعات به خطوط تولید از طریق اتکا به تولید قطعات داخلی، علاوه بر جبران این ۳۰ درصد کاهش تولید، رشد ۲۰ درصدی تولید خودرو در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ و رسیدن به تولید ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه در ادامه سال جاری را به عنوان هدف خود اعلام نموده است. اما برخلاف این ادعا، کارشناسان معتقدند که به دلیل ادامه اثرات گسترده تحریم‌های بین‌المللی بر افت تیراژ خودروها و وجود سیاست‌های متعدد دستوری در این صنعت دستیابی به چنین هدفی عملا امکانپذیر نیست. در واقع، با توجه به کمبود نقدینگی و همچنین محدودیت در ظرفیت خطوط تولید به دلیل کمبود قطعه و خروج شرکتهای بین‌المللی از خطوط تولید شرکتهای خودروساز داخلی و تداوم حضور سیاست‌گذاران در روند قیمت‌گذاری و در نتیجه کاهش حاشیه سود مطمئن خودروسازان برنامهریزی صحیح برای افزایش تیراژ تولید با مشکلات زیادی مواجه خواهد بود. کارشناسان خروج دولت از پروسه قیمت‌گذاری و روی آوردن به عرضه و تقاضای بازار برای تعیین قیمت محصولات و کاهش فشار تحریمها از طریق دیپلماسی فعال را به عنوان بهترین راهکار برای خروج از شرایط فعلی پیشنهاد میدهند.

۲- تحولات بین‌المللی

قیمت نفت که هفته گذشته بیشترین افت هفتگی از ماه جولای را تجربه کرد، در حال‌حاضر نیز همچنان در سطوحی پایین‌تر از پیش از حمله به تاسیسات نفتی عربستان قرار دارد. در این هفته قیمت نفت تحت تأثیر مجموعه‌ای از اخبار که دارای علامت‌های مختلف نزولی و صعودی برای تعیین روند قیمتی بودند، شامل بازگشت تولید نفت‌خام عربستان به سطح قبل از حملات ۱۴ سپتامبر، امکان اختلال عرضه نفت عراق در صورت بالا گرفتن اعتراضات و همچنین اختلال عرضه نفت‌خام اکوادور، انتشار گزارش هفتگی EIA و مذاکرات تجاری آمریکا و چین قرار گرفته است. بر اساس گزارش EIA ، ذخایر تجاری نفت‌خام آمریکا در هفته منتهی به ۴ اکتبر ۷۳.۲ میلیون بشکه افزایش یافته و به ۵۷.۴۲۵ میلیون بشکه رسیده است. بر این اساس، چشم‌انداز بازار نفت بیشتر تحت تأثیر خوش‌بینی معامله‌گران به از سرگیری مذاکرات چین و آمریکا برای حل اختلافات تجاری و ادامه اعتراضات مردم در عراق و افزایش احتمال کاهش عرضه نفت قرار دارد. در مجموع، انواع نفت از جمله قیمت نفت‌خام برنت و نفت‌خام سبک آمریکا در نتیجه افزایش نگرانی از بروز رکود به دلیل پایینتر بودن دادههای شاخص مدیران خرید (PMI) از پیشبینیها، در این هفته نیز رشد قیمتی قابل ملاحظه‌ای را ثبت نکرده‌اند و همچنان روند نزولی را طی میکنند.

بهای اونس طلا در بازار جهانی که در روزهای پایانی هفته گذشته میلادی روند صعودی را طی کرده بود، در روز دوشنبه ۶ دلار کاهش یافته است اما در روز سه‌شنبه با افزایش بدبینی‌ها به روابط چین و آمریکا و تغییر سیاست‌های پولی فدرال‌رزرو مانند خرید بیشتر اوراق قرضه، تقاضا برای طلا افزایش یافت و قیمت طلا در این روز افزایش یافته است. نتیجه نشست مقامات آمریکا و چین در آینده قیمت طلا بسیار مهم خواهد بود. همچنین انتشار آمار ضعیف‌تر از انتظار بخش تولید و اشتغال آمریکا علاوه بر افزایش قیمت طلا احتمال تصویب کاهش نرخ بهره در نشست ۳۰ اکتبر فدرال‌رزرو را بیش از پیش تقویت کرده است. انتظار می‌رود کاهش نرخ بهره باعث تضعیف دلار و افزایش قیمت جهانی طلا شود. بر این اساس، بیشتر تحلیلگران وال‌استریت و سرمایه‌گذاران خرد مین‌استریت با تأکید بر افزایش نگرانیها نسبت به رکود اقتصادی و نااطمینانی در بازارهای مالی به روند صعودی بازار طلا در هفته پیش رو خوش‌بین هستند.

مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی به شناسایی ریسک‌های منطقه‌ای کسب‌وکارها در سال ۲۰۱۹ پرداخته است. این مجمع، بر مبنای نظرسنجی از بیش از ۱۲ هزار فعال اقتصادی ۱۰ ریسک عمده برای کسب و کار جهانی را بحران‌های مالی، حملات سایبری، بیکاری یا اشتغال کمتر از حد، شوک قیمت انرژی، شکست حکمرانی ملی، بی‌ثباتی‌های اجتماعی گسترده‌، دزدی یا سوءاستفاده از اطلاعات، منازعات سیاسی، شکست زیرساخت‌های حیاتی و حباب دارایی‌ها معرفی کرده است. همچنین، تورم بالا، بحران‌های مالی، درگیری بین دولتی، بحران‌های آبی، حباب دارایی و بیکاری و اشتغال کمتر از حد به عنوان ریسکهای عمده کسب و کارها در ایران برشمرده شده است. در این گزارش، ضمن اشاره به پیچیدهتر شدن شرایط جهانی و اثرگذاری گسترده این وضعیت پیچیده بر فرآیندهای توسعه در هر دو سطح منطقه‌ای و جهانی، بر افزایش همکاری‌های منطقهای و جهانی به منظور کاهش اثرات این چالشها بر عملکرد کسب و کارهای جهانی و مقابله با رکود اقتصادی که در حال وقوع است، تأکید شده است.

سازمان توسعه صنعتی ملل متحد پیش‌بینی کرده است رشد تولیدات صنعتی جهان به دلیل تنش‌های تجاری میان اقتصادهای بزرگ مانند آمریکا و چین در نیمه دوم سال ۲۰۱۹ کاهش یابد. پیش‌بینی رشد کمتر از یک درصد تولیدات بخش صنعتی اروپا و کاهش ۰.۸ درصدی رشد اقتصادهای صنعتی در نیمه دوم سال ۲۰۱۹، افزایش ۰.۳ درصدی رشد اقتصادهای صنعتی در حال ‌توسعه و نوظهور نسبت به سال گذشته و بهبود عملکرد ۱.۲ درصدی بخش تولیدی اقتصادهای کمتر توسعه یافته نسبت به سال گذشته از نتایج این گزارش است. کاهش رشد ارزش افزوده بخش تولیدی آمریکا از ۳ به ۱.۹ درصد نسبت به سال گذشته و کاهش رشد تولیدات صنعتی چین از ۶.۱ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۵.۶ درصد در سال جاری از دیگر پیش‌بینی‌های این سازمان است. همچنین پیش‌بینی شده است رشد ارزش افزوده تجارت کالایی جهان در سال ۲۰۱۹ به سطح ۲.۷ درصد کاهش یابد، رشدی که در ۲۰۱۸ ۳.۲ درصد بوده است.

در نهایت با نگاه به آنچه در اقتصاد دنیا رخ داده است می توان گفت:

با کم شدن دامنه تغییرات قیمتی در بازار ارز به واسطه دست بالای بازارساز در مدیریت قیمتها و کاهش تقاضای سفته‌بازی در بازار، تمایل سفته‌بازان و نوسان‌گیران برای حضور در بازار ارز کاهش یافته است که این مسئله منجر به کاهش انتظارات برای وقوع شوک‌های ارزی در بازار شده است. در این هفته نیز سه عامل وتصمیمات بازارساز، متغیرهای سیاسی و نرخ حواله درهم بیشترین نقش را در تعیین قیمت ارز در بازار داشته است. با ادامه ورود گسترده سهامداران تازه وارد و کم‌تجربه به معاملات سهام و افزایش هیجانات، روند معاملات معکوس و با تشکیل جو منفی در بورس بازدهی بورس در هفته جاری ۴ درصد افت را تجربه کرده است که از ابتدای سال ۹۸ تاکنون این میزان کاهش در شاخص کل بی‌سابقه بوده است. داده‌ها و اطلاعات آماری منتشر شده در این هفته از کاهش نرخ بیکاری، کاهش ارزش صادرات و واردات و افزایش کسری تجاری در نیمه نخست سال ۹۸ نسبت به مدت مشابه سال گذشته حکایت دارد. علاوه بر این، انتظارات تولید در مهر ماه نسبت به شهریور ماه توسط مدیران مثبت اعلام شده است. قیمت نفت در این هفته تحت تأثیر مجموعه‌ای از اخبار با علامت‌های مختلف نزولی و صعودی در مجموع روند نزولی را طی کرده است که این مسئله نگرانی‌های در مورد عمیقتر شدن رکود در بازارهای جهانی را افزایش داده است.کاهش رشد تولیدات صنعتی جهان و افزایش ریسک‌های منطقه‌ای کسب‌وکارها نیز به دلیل تنش‌های تجاری میان اقتصادهای بزرگ مانند آمریکا و چین از نکات مورد تأکید گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی در این هفته بوده است.