راه‌حل مردمی چالش بنزین در ایران!

مساله بنزین در طول ۸ روز گذشته در حد یک مساله اقتصادی باقی نماند و ابعاد امنیتی پیدا کرد. البته که اعتراضات شکل گرفته از سوی مردم را نمی‌توان تنها به مساله بنزین محدود دانست، اما می‌شد تصمیم بنزینی را به شکلی دموکراتیک‌تر مطرح و اجرا کرد تا همراهی بیشتری برای اصلاحات اقتصادی خرید.

ایرادات طرح فعلی

نحوه فعلی اجرای افزایش قیمت بنزین دارای نواقصی است. می‌توان عمده‌ترین نواقص آن را ذیل عدم مشارکت مستقیم مردم در طرح، عایدی بیشتر خودروداران از افراد فاقد خودرو، تجربه ناکارآمد پرداخت یارانه نقدی و قیمت‌گذاری میخکوب دانست. عدم مشارکت مستقیم مردم: افزایش شبانه نرخ بنزین بیش از هر چیز مردم را با شوک مواجه کرد. علاوه بر نحوه اطلاع‌رسانی، نحوه قیمت‌گذاری هم هیچ توجهی به مردم نداشت، دولت نرخی را بدون هیچ توضیحی تعیین کرد. این دو عامل، در کنار عوامل دیگر نقشی مهم در شکل‌گیری اعتراضات مردمی داشتند. در این طرح، هیچ نوع مشارکت مستقیمی از سوی مردم دیده نشده است و طبعا، انتظار همراهی مردم در کوتاه‌مدت نیز نباید وجود می‌داشت. راه‌حل بهتر این بود که نرخ توسط خود مردم به شکل داوطلبانه تعیین شود.

نفع بیشتر خودروداران: طرح فعلی، منفعت بیشتری برای خودروداران خواهد داشت. فردی که خودرو دارد و جزو هفت دهک پایین درآمدی است، علاوه بر یارانه نقدی، حائز دریافت ماهانه ۶۰ لیتر برای خودرویش نیز خواهد بود. درحالی‌که فردی که در دهک‌های پایین درآمدی است اما خودرو ندارد، از ۶۰ لیتر یارانه بنزینی محروم خواهد ماند. بنزین یارانه‌ای نسبت به بنزین آزاد، ۱۵۰۰ تومان ارزان‌تر است، در نتیجه ۹۰ هزار تومان برای خودروداران یارانه در نظر گرفته شده است، درحالی‌که این یارانه به کسانی که خودرو ندارند، تعلق نمی‌گیرد. درحالی‌که، اگر بنزین به شکل سرانه به هر ایرانی تعلق می‌گرفت، این حس تبعیض را به‌وجود نمی‌آورد.

یارانه ثابت و نرخ میخکوب: هنگامی که نرخ بنزین همچون گذشته به شکلی میخکوب تعیین می‌شود، نمی‌توان اسم طرح را اصلاح یارانه انرژی نامید؛ چراکه سیاست نرخ ثابت، بی‌توجه به تغییرات نرخ ارز و قیمت نفت خواهد بود. درحالی‌که هرگاه هرکدام از این دو المان رشد کند، نرخ بنزین نیز افزایش می‌یابد، اما نرخ ثابت باعث تولید مجدد یارانه پنهان خواهد شد. از آن طرف، یارانه ثابت نیز تجربه ناکارآمدی است، چرا که با وجود موج‌های تورمی در ایران، ارزش قدرت خریدی که توسط یارانه نقدی خلق می‌شود، به مرور زمان کاهش خواهد یافت و بار دیگر، به اصلاحات دسته دومی نیاز خواهد بود.

طرح جایگزین

روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در نهم آبان سال ۱۳۸۵ و قبل از اعمال سهمیه‌بندی اول بنزین، در سرمقاله‌ای با عنوان «بهترین راه‌حل ممکن برای معضل بنزین» به قلم مهدی نصرتی، اقتصاددان جوان ایرانی پیشنهاد داد دولت از فرمولی استفاده کند که در آن، کشف قیمت بنزین از طریق مشارکت عمومی انجام شود و مردم به‌صورت مستقیم از مواهب آن برخوردار شوند. در قالب این طرح، سهمیه بنزین به‌جای خودروها، به فردفرد شهروندان ایرانی اختصاص می‌یابد. در این طرح خبری از قیمت‌گذاری دستوری از سوی دولت نیست، بلکه قیمت تحت مبادلات داوطلبانه بین خود مردم تعیین می‌شود. در حقیقت مردم، کمبود یا مازاد سهمیه بنزین خود را در یک بازار ثانویه تهیه یا عرضه می‌کنند و قیمت در بازار کشف خواهد شد. در این حالت، مردم به شکل کاملا مستقیم در طرح مشارکت خواهند داشت و حس نخواهند کرد که نرخی از بالا تحمیل شده است. همچنین به‌دلیل اینکه بنزین به شکل سرانه تقسیم می‌شود، حس تبعیض وجود نخواهد داشت؛ هر ایرانی فارغ از اینکه دارای خودرو باشد یا خیر، از این موهبت نفع خواهد برد. علاوه بر اینها، نرخ بنزین و یارانه ثابت نخواهد بود، این نرخ در بازار متناسب با تحولات جهانی و قیمت ارز در داخل و تحت مکانیزم عرضه و تقاضا تغییر می‌کند، در نتیجه نیاز نخواهد بود که در آینده، بار دیگر سیاست‌گذار دست به اصلاحات اقتصادی بزند. این اصلاحات یک بار برای همیشه است، درحالی‌که طرح اجرا شده فعلی، نمی‌تواند در اقتصادی که تورم میانگینش ۲۰ درصد است، عمر چندانی داشته باشد.  سال گذشته که بحث اصلاح قیمت بنزین مجددا مطرح شد، «دنیای‌اقتصاد» مجددا پیشنهاد مذکور را در تاریخ چهارم شهریور ۱۳۹۷ به سیاست‌گذار ارائه کرد. این بار پیشنهاد مطرح شده مورد استقبال ارگان‌های مهم پژوهشی از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی، جمعی از اقتصاددانان جوان و صاحب‌نظران طیف‌های مختلف قرار گرفت.  گروه رسانه‌ای «دنیای اقتصاد» در نظر دارد، در نشستی با حضور نویسنده سرمقاله مهم نهم آبان ۱۳۸۵ که نخستین بار در این مطلب پیشنهاد کشف مردمی قیمت بنزین در یک بازار متشکل با حضور عموم مردم ارائه شد، مبانی این پیشنهاد کارساز را به بحث بگذارد. این نشست فردا، دوشنبه چهارم آذر ۱۳۹۸ در محل روزنامه برگزار می‌شود.

*علاقه‌مندان حضور خود را می‌توانند از طریق شماره ۰۹۱۰۰۸۹۷۴۲۹ اطلاع دهند. شرکت در این جلسه رایگان اما مستلزم ثبت‌نام است.