چرا بازار بدهی رونق نمی گیرد؟
دنیای اقتصاد- هدیه لطفی: روز گذشته پذیره‌نویسی اوراق مرابحه شرکت سایپا به‌عنوان بزرگترین صکوک بخش خصوصی در بورس تهران انجام شد. این پذیره نویسی 500 میلیارد تومانی، یکی از مهم‌ترین عرضه اوراق بخش خصوصی از طریق بازار سرمایه بود. این اوراق با هدف تامین مالی خرید قطعات از دو شرکت زیرمجموعه شرکت سایپا و با نرخ 18 درصدی منتشر شدند. هر چند این پذیره‌نویسی پس از حدود 8ماه انجام شد اما کل اوراق مزبور در چند ثانیه به فروش رفت. این موضوع از یکسو تمایل زیاد شرکت‌ها برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه و از سوی دیگر اشتیاق فعالان بازار به خرید و سرمایه‌گذاری در این اوراق را نشان می‌دهد. با این وجود همچنان پروسه زمان‌بر بودن از بزرگترین معضلات و مشکلات این نوع تامین مالی است.
«دنیای اقتصاد» در این گزارش در گفت‌وگو با دو مدیر فعال بازار سرمایه به بررسی موانع این نوع تامین مالی پرداخته است. عواملی همچون پذیرش ساده‌تر اوراق دولتی در مقایسه با اوراق بخش خصوصی، قوانین سختگیرانه سازمان بورس، مشکلات موجود در زمینه فقهی، تعیین رکن ضامن و نبود موسسات رتبه‌بندی 5 مانع موجود به موقع انجام شدن عرضه اوراق برای تامین مالی این شرکت‌ها عنوان شد. موانع مزبور نه تنها سرعت انجام تامین مالی شرکت‌های خصوصی از طریق عرضه اوراق در بازار سرمایه را کاهش می‌دهد بلکه موجب کاهش رغبت و افزایش هزینه فرصت شرکت‌ها می‌شود. این کارشناسان ضمن بیان معضلات و مشکلات بر سر راه این نوع تامین مالی، به ارائه پیشنهادهایی برای تسهیل شرایط عرضه اوراق از سوی شرکت‌ها (به منظور تامین مالی) پرداختند. ضرورت وجود موسسات رتبه‌بندی در بازار سرمایه کشور، مهم‌ترین پیشنهاد این دو مدیر فعال در بازار سرمایه برای این نوع تامین مالی بوده است.
فرصت مناسب برای استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه
مهدی جمالی، مدیرعامل شرکت سایپا، با اشاره به اینکه برای اولین بار 500 میلیارد تومان اوراق مرابحه توسط یک شرکت سرمایه‌گذاری منتشر شد، گفت: انتشار اوراق در بازار سرمایه فرصت خوبی برای صنعت کشور است، این امر فرصتی است تا به جای وابستگی به نظام پولی، از فرصت‌هایی که در بازار سرمایه کشور وجود دارد استفاده کنیم. وی در ادامه افزود: فرصت ایجاد شده در بازار سرمایه، فشار تامین مالی را از نظام بانکی کم می‌کند و باعث رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی کشور می‌شود. در این میان بخش خصوصی نیز می‌تواند بهترین استفاده را از این اوراق داشته باشد.
جمالی ادامه داد: علاوه بر این، بهترین کاری که هر اقتصادی می‌تواند انجام دهد، فعال کردن نقدینگی‌های کوچک در صنایع است که این امر نیز با انتشار این اوراق محقق می‌شود. به این ترتیب، نقدینگی‌های خرد به‌طور مستقیم به بخش تولید و صنعت تزریق شده و این آغازی برای ورود مستقیم سرمایه‌های کوچک مردم در رشد و توسعه اقتصادی کشور است. مدیرعامل «خساپا» در ادامه افزود: تامین‌مالی حاصل از انتشار 5 هزار میلیارد ریالی اوراق مرابحه سایپا بیشتر صرف تامین مالی زنجیره تولید شرکت و تامین‌کنندگان قطعات (دو شرکت مگا موتور و سازه گستر) می‌شود. به عبارت دیگر، این اوراق می‌تواند پشتیبان تامین‌کنندگان قطعات سایپا باشد.
مشارکت دو تامین سرمایه در پذیره‌نویسی سایپا
همان‌طور که اشاره شد روز گذشته 5 هزار میلیارد ریال اوراق مرابحه سایپا در بورس تهران پذیره‌نویسی شد. حدود سه هزار میلیارد ریال از آن توسط تامین سرمایه امید و دو هزار میلیارد ریال دیگر توسط تامین سرمایه لوتوس پارسیان به‌عنوان متعهد پذیره‌نویسی خریداری شد. اوراق مرابحه تامین مالی شیوه‌ای برای تامین نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی بر پایه عقد اسلامی مرابحه است؛ در این شیوه، شرکت مورد نظر برای تامین مالی خود، اقدام به انتخاب یا تاسیس موسسه مالی به منظور خاص با عنوان واسط می‌کند؛ واسط با انتشار اوراق مرابحه از طریق شرکت تامین سرمایه، وجوه سرمایه‌گذاران مالی (مردم) را جمع‌آوری کرده و به وکالت از طرف آنان کالای مورد نیاز بانی را از تولیدکننده (فروشنده) به‌صورت نقد خریداری و به‌صورت بیع مرابحه نسیه به قیمت بالاتر به بانی می‌فروشد. بانی متعهد می‌شود که در سررسید مشخص، قیمت نسیه کالا را از طریق شرکت تامین سرمایه به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق می‌توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود مرابحه استفاده کنند یا قبل از سررسید، اوراق خود را در بازار ثانوی به فروش برسانند.
تضمین و انتخاب ضامن به‌عنوان بزرگترین معضل
حبیب رضا حدادی، مدیرعامل شرکت تامین سرمایه امید به‌عنوان خریدار 3هزار میلیارد ریال از اوراق مرابحه دیروز اظهار کرد: تامین سرمایه امید به‌عنوان مشاور عرضه، متعهد و بازارگردان اوراق بود. این اوراق با نرخ 18 درصد، معاف از مالیات است و پرداخت سود 3ماه یکبار دارد. وی ادامه داد: اوراق مزبور در راستای مقررات بانکی با نرخ متعادلی پذیره‌نویسی شد، اما تصمیم گرفتیم برای مشتریان خود یک امتیازی قائل شویم و با صرف‌نظر از دریافت کارمزد از ناشر این اوراق، به سود 18 درصدی حدود 2 تا 5/ 2 درصد سود مازاد اعطا کنیم. حدادی شرط این تعلق سود بیشتر را در نگهداری تا سررسید عنوان کرد و افزود: این امر برای تعلق درآمد بیشتر به سرمایه‌گذاران و تشویق به نگهداری اوراق تا سررسید بوده تا بتوانند سود 20درصدی را از این محل کسب کنند. وی با اشاره به این موضوع که فرآیند پذیره‌نویسی مزبور بسیار طولانی‌مدت بوده، گفت: این اوراق به‌عنوان بزرگترین اوراق مرابحه بورسی که ناشر خودرویی دارد شناخته شده است. آغاز به کار انتشار این اوراق از اسفند ماه سال 94 بود، اما متاسفانه به دلیل مشکلات عدیده که عمده آن تضمین و انتخاب ضامن بود، این امر حدود 9 ماه طول کشید. وی در ادامه توضیح داد: با توجه به مقررات بانک مرکزی و محدود شدن بانک‌های ضامن، چندین مرتبه ضامن‌ها از صلاحیت بانک مرکزی مردود شدند و مجدد این پروسه تکرار شد و ضامن جدیدی معرفی شد تا در نهایت این ضمانت با کنسرسیومی از سه بانک دی، رفاه و توسعه تعاون انجام شد. مدیرعامل شرکت تامین سرمایه امید تنها راهکار خروج از این معضل را آغاز به کار موسسات رتبه‌بندی عنوان کرد و افزود: با ورود موسسات رتبه‌بندی دیگر بحث ضمانت منتفی خواهد شد و بر این اساس ریسک اوراق در قیمت آن منعکس شده و دیگر نیازی به طی این مراحل پیچیده و زمان‌بر نخواهد بود.
اوراق دیگر در دست انتشار است
حدادی در ادامه اظهاراتش به دیگر اوراق در دست انتشار اشاره کرد و گفت: قرار است بخش دیگری از تامین مالی شرکت سایپا با انتشار اوراق مرابحه، اجاره و سلف موازی صورت گیرد که مقدمات این امر انجام شده و در حال حاضر کنسرسیومی از تامین سرمایه‌ها برای نهایی کردن این موضوع تشکیل شده که به احتمال زیاد تا پایان سال جاری مبلغ یک هزار میلیارد تومان تامین مالی دیگر نیز از این راه برای «سایپا» محقق خواهد شد.
تسهیل شرایط و تنوع در اوراق
دکتر ابوالفضل شهرآبادی، معاون تامین مالی شرکت تامین سرمایه لوتوس پارسیان نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار کرد: تامین سرمایه لوتوس پارسیان متعهد پذیره‌نویسی 2 هزار میلیارد ریال از اوراق مرابحه سایپا بود که تمامی این اوراق را برای خود و به پشتوانه صندوق لوتوس خریداری کرد. وی درخصوص ارزنده بودن این اوراق گفت: هر چند سود 18درصدی این اوراق کمی بالا است، اما با توجه به دریافت کارمزد برای ما ارزنده بود. وی در ادامه با اشاره به در دست داشتن پذیره‌نویسی 7 شرکت جدید در دستور کار، فرآیند این امر را طولانی‌مدت عنوان کرد و گفت: این تاخیر چند ماهه منجر به دلسردی شرکت‌ها به تامین مالی از طریق بازار سرمایه خواهد شد. این در حالی است که انتشار اوراق دولتی از این بازار بسیار راحت بوده و در کمترین زمان ممکن و بدون هیج دغدغه‌ای انجام می‌شود. به گفته شهرآبادی این موضوع به تمایل بیشتر دیگر شرکت‌های تامین سرمایه به انتشار اوراق دولتی منجر شده است. وی دیگر معضل در طولانی شدن این پروسه را سختگیری‌های سازمان بورس عنوان کرد و گفت: سازمان بورس این پروسه را 4 ماهه درنظر گرفته، اما با توجه به قوانین سختگیرانه این فرآیند در کمتر از 6 ماه ممکن نخواهد بود. وی ادامه داد: مشکل بعدی در ارجاع چند مرتبه پرونده از سوی سازمان بورس است که البته هرچند این امر کاری درست و مطابق قوانین است، اما نتیجه آن طی کردن فرآیندی طولانی‌است. امری که در نهایت به عدم استقبال شرکت‌ها به‌رغم ظرفیت و پتانسیل بالای بورس در تامین مالی و جذب نقدینگی برای آنها منجر می‌شود. شهرآبادی دیگر مشکل موجود را تعیین رکن ضامن دانست و گفت: در حال حاضر عمده بانک‌ها با مشکلات متعدد از قبیل عدم کفایت سرمایه، نبود توان مالی کافی در اعطای تسهیلات زیاد و مقرون به‌صرفه نبودن اعطای وام روبه‌رو هستند و این موضوع با توجه به اجبار در تعیین ضامن، پروسه را به معضل می‌کشاند. وی در ادامه خاطرنشان کرد: از سوی دیگر بازار سرمایه می‌تواند با تامین مالی مناسب در کوتاه‌ترین زمان ممکن نقدینگی مورد نظر را در چرخه صنعت، تولید و اشتغال شرکت به کار گیرد اما این امر تنها در تسهیل شرایط و در گام اول ورود موسسات رتبه‌سنجی و در مرحله بعد با تنوع در اوراق میسر خواهد بود.
