زنگ خطر رفتارهای هیجانی برجامی در بورس تهران

به گزارش اقتصادنیوز ، با نزدیک شدن به زمان اعلام موضع رئیس‌جمهوری آمریکا در مورد پایبندی ایران به برجام در یکشنبه هفته آینده (۲۳ مهر ماه) این احتیاط با عقب‌نشینی سهامداران تشدید شده است. این نوع نگرانی‌ها در مقاطع مختلفی در بازار سهام کشور تجربه شده است. هر بار قبل و بعد مذاکرات هسته‌ای بورس تهران از این فضا متاثر شده بود.

این تاثیر البته در بسیاری موارد چندان منطقی به نظر نمی‌رسید. بر همین اساس بعید نیست یک بار دیگر فضایی هیجانی و خارج از منطق در بورس تهران سایه افکند. رصد دقیق نتیجه جهت‌گیری آمریکا درقبال ایران مهمترین موضوعی است که در برهه کنونی باید به‌طور منطقی مورد توجه فعالان تالار شیشه‌ای قرار گیرد. توجه دقیق به این عامل ضمن ترسیم فضای واقعی معاملات بورس تهران و اثر‌پذیری آن در بازار سهام موضوعی است که می‌تواند مانعی جدی از ایجاد یک بازار هیجانی شود.

فرجام برجام و بورس

پس از صحبت‌های اخیر رئیس‌جمهوری آمریکا در مورد برجام، یک بار دیگر توجه فعالان تالار شیشه‌ای به توافقی که حالا دو سال از زمان آن می‌گذرد، جلب شد. این موضوع فضایی انتظاری و احتیاطی در بورس تهران به وجود آورد. رفته‌رفته اما با نزدیک شدن به زمان اعلام موضع رئیس‌جمهوری آمریکا درخصوص برجام در ۱۵ اکتبر (یکشنبه هفته آینده)،احتیاط مزبور تشدید شد.

غالب کارشناسان سیاسی با توجه به صحبت‌های اخیر ترامپ در قبال برجام معتقدند، رئیس‌جمهوری آمریکا تعهد ایران به برجام را تایید نخواهد کرد. اگر پایبندی ایران به برجام از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام نشود، این گزارش برای تایید شدن به کنگره می‌رود و پس از آن کنگره ۶۰ روز وقت دارد که گزارش رئیس‌جمهوری آمریکا را تایید یا رد کند. در این میان کارشناسان سه سناریو برای آینده برجام با فرض اعلام عدم پایبندی ایران به برجام عنوان می‌کنند (واضح است در صورت تایید پایبندی ایران به برجام از سوی ترامپ بورس از ریسک مزبور عبور خواهد کرد).

۱-تداوم برجام برخی کارشناسان معتقدند، این احتمال وجود دارد که کنگره موضوع بررسی برجام توسط ترامپ را از دستور خارج کند و در نتیجه برجام به مسیر عادی خود ادامه دهد. با وجود آنکه ترامپ بارها صحبت از خروج برجام کرده است، اما برخی از وزیران و مشاوران ارشد او علاوه بر تایید پایبندی ایران به برجام، مخالف خروج از این توافق بوده‌اند. بر همین اساس تحت تاثیر این موضوع ممکن است برجام به حیات کنونی خود ادامه دهد.

۲- خروج یکطرفه آمریکا از برجام. اگر کنگره نیز گزارش ترامپ را تایید کند، موضوع جهت‌گیری آمریکا برای خروج از برجام مطرح می‌شود امری که البته با توجه به اینکه ۵ کشور دیگر نیز درخصوص ایجاد این توافقنامه نقش داشته‌اند، می‌تواند به خروج یکطرفه آمریکا از برجام منجر شود. برجام توافقنامه‌ای است بین هفت کشور و قطعا خواست یک طرف برای خروج از آن لزوما نمی‌تواند موجب لغو آن شود. 

۳- لغو برجام. خروج یکطرفه آمریکا از برجام به رفتار اروپا و ایران وابسته است. در برخی مقاطع تحریم‌های یکجانبه‌ای از سوی آمریکا به ایران تحمیل شده است. با این حال فشار آمریکا با توجه به اینکه اقتصاد قدرتمند جهان است، می‌تواند موجب تضعیف برجام شود.این سه سناریو در حالی مطرح می‌شود که تحقق هر کدام می‌تواند فضای معاملات سهام را تحت تاثیر قرار دهد. اما موضوع نگران‌کننده جایی است که باز هم هیجانات سکان حرکت بورس را به دست گیرد.

بورس در سناریوی سوم

همان‌طور که اشاره شد فضای کنونی بورس تهران متاثر از جهت‌گیری‌های اخیر رئیس‌جمهوری آمریکا درخصوص برجام بوده است و حالا فعالان تالار شیشه‌ای در انتظار یکشنبه هفته آینده و اعلام نظر نهایی ترامپ در مورد برجام هستند. این فضا مطابق با آنچه در برهه‌های مختلفی در دوران مذاکرات هسته‌ای تجربه شده است، می‌تواند فضای بورس تهران را هیجانی و از مدار منطق خارج کند. برای ترسیم واقعی آنچه بورس تهران پس از اعلام موضوع نهایی آمریکا در قبال برجام با آن مواجه می‌شود، بدبینانه‌ترین سناریو را در نظر می‌گیریم. لغو برجام! این موضوع که البته به دلیل آنکه یک توافقنامه بین‌المللی است و کشورهای دیگری به جز آمریکا در حیات و ممات آن درگیر هستند، بعید به نظر می‌رسد. با این حال نگارنده به این دلیل، این فرضیه را مد‌نظر قرار داده است که همواره در فضاهایی از این دست نگاه‌ها به تحلیل کم می‌شود. معاملات از منطق خارج می‌شود. بازار تکنیکالیست‌ها داغ می‌شود. سفته‌بازان جو عمومی بازار را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند. منطق و تحلیل از معاملات سهام رخت بر می‌بندد و در مجموع بورس از واقعیت خود دور می‌شود. در چنین فضایی است که نقش تحلیلگران، رسانه‌ها و مقامات مسوول بازار در شفاف کردن فضای واقعی بازار نمایان می‌شود. فارغ از این بررسی این موضوع در ادامه این گزارش به بررسی وضعیت معاملات گروه‌های بورسی در زمان اجرای برجام پرداخته شده است. ضمن آنکه آینده این گروه‌ها در بدبینانه‌ترین سناریو (سناریوی سوم) نیز به‌طور مختصر بررسی شده است.

اثرات واقعی لغو برجام در بورس؟

لغو برجام با ریزش قیمت‌ها به‌طور حتم منجر به تعدیل نسبت قیمت بر درآمد بازار می‌شود. اما قطعا میزان این ریزش در گروه‌های مختلف یکسان نخواهد بود. همان‌طور که پس از برجام تمامی گروه‌های فعال در بورس از این عامل به یک اندازه منتفع نشدند و حتی این موضوع در وضعیت بسیاری از گروه‌ها تاثیر خاصی نداشت، لغو آن نیز در گروه‌های مختلف به یک اندازه اثر نخواهد داشت. در این میان به بررسی میزان اثرگذاری این موضوع در صنایع مختلف بورسی پرداخته می‌شود. با توجه به ماهیت اثرگذاری برجام در صنایع، چهار گروه تفکیک شده است.

گروه اول. صنایعی که از خوش‌بینی‌های برجامی به‌طور مستقیم اثر گرفتند. خودرویی‌ها، بانک‌ها و حمل‌ونقل‌ مهم‌ترین‌ صنایعی بودند که در دوران مذاکرات هسته‌ای تحت تاثیر این موضوع تحرکاتی تجربه می‌کردند. با به سرانجام رسیدن برجام قیمت سهام زیر‌مجموعه گروه خودرویی رشد چشمگیر ۲۰۰ درصدی را در زمستان ۹۴ تجربه کردند( البته در ادامه حدود ۴۰ درصد از این رشد اصلاح شد). بانکی‌ها به دلایل متعدد دیگری وضعیت نامناسبی را شاهد بودند. قیمت سهام گروه حمل‌ونقل‌ در این بازه نیز تحول خاصی را شاهد نبود. در این میان برخی تک‌سهم‌ها نیز تحرکاتی را شاهد بودند. با این حال در مجموع سهم صنایع تحت تاثیر مثبت از این موضوع در بازار سهام چندان زیاد نبود.  گروه دوم. شاید بتوان اسم گروه خدماتی را به این صنایع اطلاق کرد. صنایعی مثل رایانه‌ای‌ها و مخابرات همان‌طور که چندان از موضوع برجام تحت تاثیر مثبت قرار نگرفتند، از ریسک لغو آن نیز به مقدار زیادی در امان خواهند بود. وضعیت این گروه‌ها بیشتر تحت‌تاثیر وضعیت داخلی کشور ارزیابی می‌شود.

گروه سوم. گروه‌های کالا‌محور که وضعیت سود‌آوری آنها به‌شدت تحت تاثیر وضعیت بازارهای جهانی است. انعقاد قرار‌داد با خارجی‌ها در برخی از شرکت‌های زیر‌مجموعه گروه کالایی‌ها از جمله پتروشیمی‌ها از جمله خوش‌بینی‌های برجامی در این گروه‌ها به شمار می‌رفت. برای اثر‌گذاری میزان این خوش‌بینی‌ها باید به تغییرات قیمت سهام زیر‌مجموعه پتروشیمی توجه کرد. رصد نمادهای زیر‌مجموعه این گروه نشان می‌دهد در این بازه (پسابرجام) تغییرات خاصی در قیمت سهام این شرکت‌ها رخ نداده است. عدم تاثیر‌گذاری چشمگیر خوش‌بینی‌های برجامی در گروهی مثل پتروشیمی در حالی مطرح می‌شود که لغو برجام همزمان اثرات متفاوتی در وضعیت این شرکت‌ها و به تبع آن قیمت سهام آنها خواهد داشت. اثرات دوگانه که اتفاقا برآیند آن از منظر کارشناسان به نفع گروه پتروشیمی و فلز- معدنی‌ها ارزیابی می‌شود. در صورت عدم پایداری برجام واکنش احتمالی در بازار ارز رخ خواهد داد. افزایش نرخ دلار عامل حمایتی مهمی برای سهام این گروه به شمار می‌رود. به عبارتی افزایش نرخ ارز در شرکت‌های کالایی اثر مثبت بیشتری در وضعیت سودآوری آنها در مقایسه با تهدید خوش‌بینی‌های برجامی یعنی انعقاد قرار‌داد با خارجی‌ها خواهد داشت.

گروه چهارم. گروه‌های دیگری نیز هستند که شاید خیلی به برجام وابسته نباشند اما به دلیل عدم رشد چشمگیر نرخ دلار پس از برجام اثر منفی نپذیرفتند. سهام شرکت‌های این گروه درصورت عدم پایداری برجام و افزایش نرخ ارز ریسک‌هایی را متحمل خواهند شد. گروه‌هایی مثل قندی، غذایی و دارویی در زمره این گروه قرار دارند. ریسک افزایش نرخ دلار برای این گروه‌ها موضوعی است که می‌تواند به دلیل افزایش هزینه واردات مواد اولیه، سودآوری این شرکت‌ها را کاهش دهد. هرچند اثر این موضوع در بسیاری از سهام محدود است و در نتیجه مشابه گروه دوم، چندان از حذف برجام متضرر نمی‌شوند.

و اما نتیجه؟

بررسی وضعیت چهار گروهی که در بالا ذکر شد، نکات قابل تعمقی برای فعالان تالار شیشه‌ای دارد. توجه به این موضوعات در شرایط کنونی برای اجتناب از هیجانات نیازی مبرم است. انتظار می‌رود تحلیلگران بازار سهام در این فضا به دور از هیجانات با ترسیم تحلیل‌های منطقی از وارد شدن بورس به یک دوران هیجانی دیگر که تبعات آن در سال‌های اخیر در چند برهه تجربه شد، جلوگیری کنند. به عبارت دقیق‌تر، نه تنها بازگشت به دوران پیش از برجام از نگاه بسیاری از کارشناسان احتمال کمی دارد، بلکه عمده شرکت‌های بورسی نیز چندان تحت تاثیر این موضوع قرار نداشته بنابراین در بدترین سناریو نیز شرایط با گذشته تغییر محسوسی نخواهد کرد و واکنش‌های منفی فعلی هیجانی قلمداد می‌شود.

گزارش از زهرا رحیمی