3 سناریوی سیاسی پیش روی سهام/ هراس بورس‌بازان از کجا آب می خورد؟
به گزارش اقتصادنیوز ، روز گذشته ارزش معاملات خرد سهام و حق‌تقدم در نمادهای عادی بورسی به ۸۳ میلیارد تومان رسید. بخش قابل‌توجهی از خریدهای دیروز، درست مانند ابتدای هفته به اشخاص حقوقی تعلق داشت که بعضا با هدف حمایت از نمادها انجام گرفت. آنچه این روزها باعث رکود نسبتا عمیق بازار سهام شده است، هراس از ریسک‌های سیستماتیک سیاسی است که اگرچه ممکن است چندان هم اثرگذار نباشد، اما انتظارات فعالان بازار را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است.
حالا تنها چند روز به تصمیم‌گیری ترامپ درباره تایید پایبندی یا عدم پایبندی ایران به مفاد برجام باقی مانده است و بازار بیش از هر زمان دیگری در دو سال گذشته، به اخبار سیاسی چشم دوخته است. حالا به نظر می‌رسد که برجام پس از دو سال دوباره به تعیین‌کننده‌ترین پارامتر در تصمیمات سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. این موضوع فعالان بازار سهام را به دو دسته تقسیم کرده است؛ دسته اول اغلب سهامداران حقیقی هستند که ریسک‌های سیاسی را با اهمیت بالایی تلقی می‌کنند. بخشی از افراد حاضر در این گروه خود شروع‌کننده موج عرضه‌ها در روزهای اخیر بودند و برخی دیگر نیز ادامه‌دهنده این موج هیجانی بودند.دسته دوم فعالان بازار، گروهی هستند که محرک‌های بنیادین فعلی بازار از جمله قیمت‌های جهانی و افزایش نرخ ارز در روزهای اخیر را به اندازه کافی قدرتمند می‌دانند و با چاشنی خوشبینی اقدام به خرید سهام یا چشم‌پوشی از عرضه کرده‌اند. اشخاص حقوقی بیشتر در این گروه قرار می‌گیرند.
هراس بورس‌بازان از چه نشأت می‌گیرد؟
اظهارات شهریورماه ترامپ در سازمان ملل و جبهه‌گیری او علیه ایران، این احتمال را مطرح کرد که او در ۲۳ مهر ماه (ضرب‌الاجل تایید پایبندی ایران به مفاد برجام توسط رئیس‌جمهوری آمریکا) پایبندی ایران به برجام را تایید نخواهد کرد. رفته‌رفته با نشانه‌هایی که از سخنان اینجا و آنجای ترامپ بروز یافت، این احتمال تقویت شد. از ابتدای مهرماه در حالی که انتظار می‌رفت بورس در پاییز روند درخشانی را رقم بزند، واکنش احتیاطی بورس‌بازان در مواجهه با احتمال نقض برجام توسط ایالات‌متحده آمریکا، قوت گرفت.در این برهه از طرفی از ارزش معاملات روزانه بورس کاسته شد و آن معاملات پررونق مورد انتظار دور از دسترس به‌نظر رسید. از طرف دیگر قیمت‌ها و شاخص‌ها نیز آهنگی نزولی به خود گرفتند. بخشی از اشخاص حقیقی فعال در بازار در این مدت سهام خود را نقد کردند. از ابتدای مهرماه تا‌کنون در حالی که ارزش تجمیعی معاملات سهام و حق‌تقدم در نمادهای عادی به هزار و ۵۱۸ میلیارد تومان رسید، خالص خرید اشخاص حقوقی بالغ بر ۱۸۹ میلیارد تومان شد. به عبارت دقیق‌تر، سهامداران حقیقی به اندازه ۱۸۹ میلیارد تومان از سهام موجود در پرتفوهای خود را تنها در ۱۲ روز کاری، به سهامداران حقوقی واگذار کردند.
پیام این انتقال مالکیت قابل‌توجه، غلبه هیجان منفی به انگیزه‌های بنیادین رشد بورس در میان فعالان حقیقی و عمدتا خرد بازار است. تجربه نشان داده است که فعالان حقیقی بازار سهام ایران به‌طور سنتی هیجان‌زده‌تر از فعالان حقوقی بازار داد و ستد می‌کنند. فرار حقیقی‌ها می‌تواند به منزله کاهش قیمت‌ها و شاخص‌ها در کوتاه‌مدت و به‌صورت هیجانی تلقی شود. حمایت حقوقی‌ها در محدوده منفی از طرفی اعتقاد آنان به ارزندگی قیمت‌ها و از طرف دیگر خوشبینی آنها به تحولات سیاسی را نشان می‌دهد. در این میان تعدادی از اشخاص حقیقی که معمولا تحت‌تاثیر اخبار تصمیمات هیجانی قرار می‌گیرند، در ابتدای هفته‌جاری هراسان از تبعات خروج آمریکا از برجام اقدام به فروش سهام خود کردند. به‌نظر می‌رسد که این افراد سناریوی خروج آمریکا از برجام را به‌عنوان محتمل‌ترین سناریو در نظر گرفته‌اند.
سه سناریوی سیاسی محتمل
به‌نظر می‌رسد سه حالت اساسی برای تحلیل رفتار ایالات‌متحده درباره برجام قابل تصور است. واکنش احتمالی فعالان بازار سهام ایران به هریک از این سه حالت اساسی متفاوت خواهد بود. این سه سناریو روز گذشته در کارگاهی تحت عنوان «مقصد سرمایه‌گذاران ایرانی» در نمایشگاه کار دانشگاه شریف از سوی تیم تحلیلی سایت «دنیای بورس» مورد تحلیل قرار گرفت که خلاصه‌ای از آن در ادامه گزارش مورد اشاره قرار می‌گیرد.سناریوی اول، بلوف سیاسی: این احتمال که ترامپ صرفا به دنبال بلوف زدن و کسب امتیاز بیشتر از ایران است چندان کم نیست اما به‌نظر می‌رسد کلیت فعالان بازار، فعلا این احتمال را کمتر در‌نظر دارند. در واقع چنانچه فعالان بازار اظهارات ترامپ را صرفا یک بلوف سیاسی و برجام را مصون در‌نظر می‌گرفتند، احتمالا معاملات سهام در مهرماه رونق قابل‌توجهی داشت. دست‌کم بخشی از فعالان بازار هستند که وقوع این سناریو را چندان محتمل نمی‌دانند.
سناریوی اول خود به دو زیرسناریو تقسیم می‌شود. اول آنکه ممکن است ترامپ پایبندی ایران را شخصا تایید کند. چنانچه این سناریو محقق شود، احتمالا در آینده نزدیک باید شاهد خیز بورس و واکنش فعالان بازار به محرک‌های مثبت بنیادین باشیم.دوم آنکه ممکن است ترامپ در گام اول تعهد ایران به مفاد برجام را تأیید نکند و در گام دوم، دو ماه بعد کنگره تصمیم ترامپ را برگرداند. در این صورت احتمالا بازار در کوتاه‌مدت و از هفته آینده دچار تکانه‌ای منفی خواهد شد و بورس برای دو ماه تحت‌تاثیر تصمیم کنگره آمریکا روندی رکودی و رخوت‌انگیز را تجربه خواهد کرد. سناریوی دوم، شکست ناقص برجام: در سناریوی دوم فرض می‌شود آمریکا تا دو ماه دیگر به‌صورت یکطرفه از برجام خارج خواهد شد و اروپا و چین در کنار تهران باقی خواهند ماند. به نظر می‌رسد در هفته‌های اخیر فعالان بازار سهام این سناریو را محتمل‌ترین سناریو برای آینده برجام در نظر گرفته‌اند.
اگرچه فعالان بازار در نظر دارند که احتمالا برجام به کلی شکست نخواهد خورد اما عمدتا خروج یکطرفه آمریکا از برجام را شروعی از یک روند مقابله جدید آمریکا در برابر ایران می‌دانند. این موضوع است که می‌تواند احتمال شکل‌گیری تحریم‌های جدید را تقویت کند. علاوه بر آن، این امکان وجود دارد که التهاب‌های سیاسی داخلی (که می‌تواند از تبعات نقض برجام از سوی آمریکا باشد) نیز بر روند سرمایه‌گذاری موثر باشد.سناریوی سوم، شکست کامل برجام: در سناریوی سوم چنانچه فرض شود با خروج آمریکا از برجام، اروپا و چین نیز در کنار تهران باقی نمانند، به نظر می‌رسد که پارادایم سیاسی و اقتصادی به کلی دچار تغییر شود. تبعات این موضوع که از کمترین احتمال برخوردار است، هنوز قابل تحلیل نیست.
آرامش شکننده بورس
بخشی از فعالان بازار از ابتدای هفته سناریوی دوم ریسک سیاسی را مورد نظر قرار دادند و اقدام به عرضه سهام کردند. با توجه به ثبات قیمت‌های جهانی در محدوده‌های مطلوب، گروه دوم فعالان بازار (عموما اشخاص حقوقی و معامله‌گران بنیادی‌کار) اقدام به خرید سهام در محدوده‌های منفی یا دست‌کم عدم عرضه اضافی کردند. روز گذشته نیز شاهد برگشت نسبی قیمت‌ها و بهبود معاملات در محدوده مثبت بودیم. به نظر می‌رسد موج اول عرضه سرمایه‌گذاران بدبین‌تر به اتمام رسیده است. از طرف دیگر اظهارات مسوولان کشور از جمله محمدجواد ظریف درباره اثر ناچیز خروج آمریکا از برجام و تحلیلگرانی از جمله حسین عبده‌تبریزی درباره برجام و اثر آن بر بورس به نظر می‌رسد فضای عمومی بازار آرام‌تر شده است. باید توجه داشت که ضرب‌الاجل اعلام تصمیم ترامپ روز یکشنبه است. با توجه به تعطیلات آخر هفته ایالات متحده، انتظار می‌رود تا روز جمعه هفته جاری تصمیم نهایی ترامپ اعلام شود. احتمالا امروز فعالان بازار بیشترین احتیاط را در معاملات خود رعایت خواهند کرد و ارزش معاملات امروز احتمالا مقدار نازلی خواهد بود. واکنش بازار احتمالا در هفته آینده شکل خواهد گرفت و انتظار می‌رود چنانچه ترامپ تعهد ایران را تایید نکند، به شمار بدبینان ریسک سیاسی در بورس تهران افزوده شود.
گزارش از هاشم آردم
