5 مانع توسعه بازار بدهی در ایران

به گزارش اقتصادنیوز ، در ایران انتشار اوراق سهم پایینی در تامین مالی اقتصاد کشور دارد.هر چند در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای افزایش نقش این بازار صورت گرفته است اما تامین مالی از طریق انتشار اوراق (بازار بدهی) همچنان در سطوح پایینی قرار دارد. کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران در یک پژوهش به بررسی چرایی نقش اندک تامین مالی از طریق بازار بدهی در ایران پرداخته و راهکارها و پیشنهادهایی به منظور مرتفع کردن این مشکلات ارائه کرده است.بحث تضامین، سازوکارها و قوانین سختگیرانه (سازمان بورس، کارشناس رسمی دادگستری و موسسات حسابرسی)، نبود موسسات رتبه‌بندی، تنوع پایین ابزارهای مالی موجود و فقدان فرهنگ استفاده از روش‌های صحیح تامین مالی از جمله مهم‌ترین موانع بر سر راه رونق بازار بدهی است. در ادامه خلاصه‌ای از این پژوهش را می‌خوانیم.

وضعیت تامین مالی در جهان

براساس گزارش سالانه بانک تسویه بین‌المللی (BIS) در پایان سال ۲۰۱۶ ارزش انتشار اوراق تامین مالی توسط موسسات غیربانکی بیش از وام‌ها و تسهیلات اعطایی بانک‌ها به موسسات غیربانکی بوده است.بر‌اساس گزارش‌های منتشره بانک تسویه بین‌المللی (BIS) رابطه مثبتی میان رشد اقتصادی کشورهای نوظهور و توسعه بازار بدهی این کشورها وجود دارد. به عبارت دیگر، بخش‌های عمومی و خصوصی در این کشورها همزمان با افزایش تولیدات خود تمایل بیشتری به فعالیت در بازار بدهی محلی برای تامین مالی مورد نیاز خود می‌یابند. از سوی دیگر، یک بازار بدهی توسعه‌یافته ضمن افزایش کارآیی اقتصادی، آسیب‌پذیری کشورها به بحران‌های مالی را کاهش می‌دهد و موجب تخفیف در اثرات این نوع بحران‌ها می‌شود؛ زیرا این بازارها به هنگام کمبود منابع بانکی در واقع یک بازار جایگزین برای تامین مالی شرکت‌ها محسوب می‌شوند.  تجربه آمریکا نیز نشان می‌دهد بازار بدهی در این کشور در طول سه بحران بانکی، یکی بحران بدهی آمریکای لاتین در دهه ۱۹۸۰ و دیگری بحران بانکی مرتبط با رکود در بازار مستغلات در دهه ۱۹۹۰ و بحران مالی ۲۰۰۸، به خوبی از عهده پاسخگویی به نیاز مالی شرکت‌های این کشور برآمد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بحران مالی سال‌های ۱۹۹۸-۱۹۹۷ کشورهای آسیایی موجب شد که توسعه بازارهای بدهی در دستور کار کشورها قرار گیرد. در کره جنوبی، بازار بدهی بیشترین سهم را از بازارهای مالی این کشور دارد و بعد از آن بازارهای سهام و پول در مراتب بعدی قرار می‌گیرند. حدود یک‌سوم از بازار بدهی این کشور برای تامین مالی شرکتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کشورهای مالزی و کره جنوبی تقریبا یک‌سوم بازار بدهی محلی به تامین مالی شرکت‌ها اختصاص دارد. این عدد برای چین ۲۲درصد است.

وضعیت تامین مالی در ایران

تامین مالی یکی از مهم‌ترین وظایف بازارهای سرمایه در سراسر دنیا است که طی سال‌های گذشته در ایران رونق بیشتری یافته است. با توجه به روند‌های کلان حوزه تامین مالی کشور، نظام مالی ایران بانک‌محور است و بخش عمده‌ای از تامین مالی از سوی بانک‌ها به‌صورت تسهیلات در قالب عقود مبادله‌ای و مشارکتی صورت گرفته است. طی ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۵، بر مبنای آخرین گزارش‌های منتشره از سوی بانک مرکزی، ۲/ ۳۸۱۴ هزار میلیارد ریال تسهیلات در قالب وام به بخش‌های مختلف اقتصادی داده شده است. لازم به ذکر است که بیشترین سهم در سبد وام‌های پرداختی بانک‌ها متعلق به بخش خدمات بوده است که طی بازه زمانی مورد بررسی موفق به دریافت ۳/ ۱۵۲۵ هزار میلیارد ریال تسهیلات از بانک‌ها و موسسات اعتباری شده است. انتشار انواع اوراق بدهی و تامین مالی در بازار سرمایه، طی ۱۰‌ماه نخست سال ۱۳۹۵ بیش از ۴۰ درصد نسبت به کل سال ۱۳۹۴ افزایش یافته و به ۲۰۷ هزار و ۲۸۸ میلیارد ریال رسیده است.همچنین مجموع تامین مالی صورت گرفته از طریق بازار سرمایه طی ۱۰ ماه نخست سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۴۱۹ هزار و ۹۷۶ میلیارد ریال بوده است. عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در بورس و فرابورس در ۱۰ ماه سال ۱۳۹۵ نسبت به کل سال ۱۳۹۴ حدود ۲۵ درصد بوده است.

آمار‌ها به وضوح نشان می‌دهد در ایران سهم تامین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه نسبت به سیستم بانکی بسیار پایین است. این در حالی است که در ایالات متحده آمریکا سهم انتشار اوراق بدهی از تامین مالی از طریق سیستم بانکی بیشتر است. از سال ۱۳۸۶ تاکنون بیش از ۸۶۰ هزار میلیارد ریال اوراق بدهی در کشور منتشرشده که در برابر ۴۶۰۰۰ هزار میلیارد ریال تامین مالی از طریق سیستم بانکی بسیار ناچیز است. از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۴ در ایالات متحده بیش از ۱۷۱۱ هزار میلیارد دلار اوراق بدهی منتشر شده و سهم تامین مالی از سیستم بانکی طی این دوره ۱۱۷۷ هزار میلیارد دلار است.اما چرا تامین مالی در اقتصاد ایران از طریق انتشار اوراق تا این سطوح پایین است. پژوهش کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی به بررسی موانعی می‌پردازد که مانع از توسعه تامین مالی از طریق انتشار اوراق شده است.

مشکلات تامین مالی از طریق انتشار اوراق

در بازار سرمایه موانع تامین مالی و انتشار اوراق مشارکت را می‌توان شامل عواملی همچون پذیرش دشوار اوراق بخش خصوصی، قوانین سختگیرانه سازمان بورس، مشکلات موجود در زمینه فقهی، تعیین رکن ضامن و نبود موسسات رتبه‌بندی عنوان کرد. موانع مزبور نه تنها سرعت انجام تامین مالی شرکت‌های از طریق عرضه اوراق در بازار سرمایه را کاهش می‌دهند بلکه موجب کاهش رغبت و افزایش هزینه فرصت شرکت‌ها می‌شوند. در مجموع مشکلات موجود در فرآیند انتشار اوراق را می‌توان به‌ترتیب زیر بیان کرد:

- ضامن

- ساز‌و‌کارهای سازمان بورس و اوراق بهادار، موسسات حسابرسی و کارشناس رسمی دادگستری

- نبود موسسات رتبه‌بندی

- تنوع پایین ابزارهای مالی موجود

- نبود فرهنگ استفاده از روش‌های جدید تامین مالی در شرکت‌های بانی