سوابق حذف صفر پول در ایران

 یعنی یک یا چند صفر از پول حذف می شود و اسم جدیدی برای پول انتخاب می شود که در این مورد خاص، چون واژه تومان بین مردم مصطلح بود دولت ترجیح داد همین واژه را به رسمیت بشناسد.

در ترکیه حدود ١٠ سال پیش ٦ صفر لیر قدیم را حذف کردند و یک لیر جدید را معادل یک میلیون لیر قدیم منتشر کردند. تصمیم اخیر دولت ایران مثل این است که یک صفر ریال حذف و ریال جدید به اسم تومان به ارزش ١٠ ریال جایگزین واحد قبلی پول شود. درباره اینکه آیا این تصمیم درستی است یا نه، بعدا سخن خواهیم گفت اما مختصر اینکه چنین تغییری در واحد پول، هیچ اثری روی تورم و قیمتها ندارد و فقط باعث تسهیل مبادلات و عملیات حسابداری می شود؛ اگرچه تصمیمات بهتری می شد گرفت که بعدا به آن خواهیم پرداخت.

ظاهرا واحد پولی رایج در ایران پس از اسلام، دینار بوده است که در خلافت بنی امیه به تقلید از رومی ها یا بنا بر قولی به تقلید از ساسانیان ضرب می شد. این واحد پولی در عصر سلسله های مختلف پادشاهی به دلیل تقلب حکام در کاستن از ارزش ذاتی سکه (جایگزین کردن طلای موجود در سکه با فلزات بی ارزش) مرتبا در حال بی ارزش شدن بوده است تا زمانی که در اوایل دوره قاجار ترجیح دادند به جای سکه های یک دیناری سکه های هزار دیناری به اسم قران ضرب کنند ( حذف سه صفر از واحد پول قبلی). ناصرالدین شاه کار را تمام کرد و اسکناس ١٠ هزار دیناری به اسم تومان منتشر کرد که به معنای حذف چهار صفر از واحد پول قبلی یا همان دینار بود. (معنای لغوی واژه مغولی تومان همین ١٠ هزار است و منظور از یک تومان ١٠ هزار دینار معادل ١٠ قران بود). اصطلاحاتی شبیه پنج زاری یا دوزاری یادگار آن ایام است که پنج زاری (پنج هزاری به معنای پنج هزار دینار) معادل نیم تومان ارزش داشته است.

پادشاهان قبل از قاجار هم تلاشهایی در جهت حذف صفرهای پول کرده بودند. به عنوان مثال، قدیمی ها شاید اسم ١٠ شاهی را شنیده باشند که به معادل نیم قران یا نیم ریال اطلاق می شد یعنی ٥٠٠ دینار. شاهی را سامانیان ضرب کرده بودند معادل ٥٠ دینار تا اینکه نادرشاه سکه نادری را ضرب کرد به ارزش ١٠ شاهی یا همان ٥٠٠ دینار که با تداوم بی ارزش شدن شاهی و نادری در دوران قاجار، قران و تومان ضرب شد. ( هنوز بین آذری زبان ها وقتی به چیز بی ارزشی می خواهند اشاره کنند می گویند به اندازه اُن شاهی یا ١٠ شاهی ارزش ندارد).

دینار هنوز طبق قانون پولی و بانکی واحد فرعی پول ایران است و ارزش آن معادل یک صدم ریال ( واحد اصلی) تعریف شده است  واژه ریال تقریبا معنی همان واژه شاهی را می دهد که ریشه پرتغالی دارد. اما اینکه چرا باز هم به جایی رسیدیم که نه یک صفر که باید چهار صفر از اسکناسهای رایج را کم کنیم و اتفاقا در شرایط مناسب، سیاست لازمی هم هست سوالی است که بعدا به آن خواهیم پرداخت.

کانال تلگرام علی میرزاخانی سردبیر روزنامه دنیای اقتصاد