تأملاتی درباره کتاب «شدن» اثر میشل رابینسون اوباما
کتاب بهواقع بیان تجربه شخصی عمیق نویسنده آن است، تجربهای که به قول نویسنده از بزرگ شدن «با پدری علیل در خانهای محقر ... در محلهای فقیر ... با عشق و موسیقی در شهری با تنوع نژادی» شروع میشود و به آخرین روز ریاست جمهوری باراک اوباما و خروج از کاخ سفید ختم میشود.
آمریکا کشوری با 372 میلیون نفر جمعیت است و در مقایسه با جمعیت 80 میلیون نفری ایران، 4.65 برابر جمعیت بیشتری دارد. درست است که زندگینامه همسر سیاهپوست اولین رئیسجمهور سیاهپوست آمریکا، با قلمی توانمند، فارغالتحصیل جامعهشناسی و حقوق از یکی از معتبرترین دانشگاههای آمریکا، که خودش معتقد است «اگر تنها یک چیز در زندگی آموخته باشم، قدرت استفاده از کلام است» جذابیتهای خاص خودش را دارد، اما «شدن» ابداً کتابی زرد و عوامانه نیست که بتوان اقبال به آنرا محصول چنین خصیصهای دانست.
کتابی جدی درباره تجربه زیسته انسانی است که روایتی جذاب از سیاهپوست بودن، مبارزه کردن با دشواریها و نهایتاً صعود بر قله منزلت اجتماعی را روایت میکند. این پرسش را میتوان مطرح کرد که آیا جامعه ایران امروز این ظرفیت را دارد که با توجه به جمعیتی که تقریباً یکپنجم جمعیت آمریکاست، پذیرای انتشار کتابی باشد که به اندازه یکپنجم کتاب میشل اوباما فروش برود؟ بگذارید سؤال را بیشتر باز کنم.
خلق شخصیتها محصولی اجتماعی و در ترکیب با توان شخصی آنهاست. فرایندهای چندگانه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است که به افراد اجازه میدهند به چهرههایی دوستداشتنی یا جالب توجه تبدیل شوند. آیا جامعه ایرانی تاکنون توانسته سیاستمداری خلق کند که در آن جایگاهی قرار گیرد که اثر قلمیاش برای میلیونها ایرانی جذابیت خریداری شدن داشته باشد؟
اگر صرفاً جمعیت را مبنای مقایسه قرار دهیم و بر مبنای آن درباره ظرفیت اجتماعی مواجهه مردم و سیاسیون قضاوت کنیم، باید پرسید آیا سیاستمداری یا در حاشیه سیاستی (نظیر همسر یک رئیسجمهور) در جامعه ایرانی وجود دارد که کتابی بنویسد که در ماه اول انتشارش قریب به 700 هزار نسخه از آن فروش برود؟
بخشی از جذابیت کتاب «شدن» از دو سه خصیصه زبانی و گفتمانی برمیخیزد. میشل اوباما، فرزند خانوادهای سیاهپوست، نسبتاً فقیر، ساکن در محلهای فقیرنشین و دارای تجربهای غنی از زیست فقیرانه تا رسیدن به برترین دانشگاه آمریکا و پس از آن زندگی مجلل در کاخ سفید و مواجهه با موقعیتهایی است که صرفاً برای شخصی در این جایگاه فراهم میشود.
اینها جذاب هستند و نوشتار کتاب که حتی در ترجمه فارسی نیز قوت خود را نشان میدهد، بر جذابیتها میافزاید، اما چند چیز را نباید فراموش کرد.
اثر دانشگاه آمریکایی برتر را میتوان در این کتاب مشاهده کرد. توانش زبانی میشل اوباما - فارغالتحصیل جامعهشناسی و حقوق از پرینستون و هاروارد – قابلیت نوشتاری فوقالعادهای بروز داده که حتماً برای نویسندهای در سطح او و در صنعت نشر آمریکا، ویراستاران خوبی را هم در کنار داشته است.
سؤال این است که آیا دانشگاههای ما نیز قادرند نویسندگانی در این سطح که قادر باشند این گونه تجربه زیسته خود را به نوشتار بدل کنند تربیت کنند؟ نوشتارهای سیاستمداران ما اغلب بر قوت و غنای زبان فارسی میافزاید یا گاه و در بیشتر موارد اسباب طنز و تمسخر میشود؟
منبع: کانال نویسنده