رشد کند ایران در تجارت الکترونیک

ندا لهردی: بررسی‌ها و مطالعات مختلفی در زمینه روند رشد و توسعه تکنولوژی و ابزارهایش در کشورهای دنیا انجام می‌شود، اما شاید نتایج کنفرانس زمینه تجارت و توسعه سازمان ملل یا UNCTAD یکی از مهم‌ترین و جامع‌ترین این مطالعات باشد. در این بررسی اما ایران نتوانسته نمره چندان قابل قبولی بگیرد و از میان 137 کشور، رتبه 77 را در زمینه تجارت الکترونیک به‌دست آورده است. بد نیست بدانید که UNCTAD یکی از نهادهای اصلی مجمع عمومی سازمان ملل متحد است که در زمینه تجارت، سرمایه‌گذاری و مسائل مربوط به توسعه کشورها فعالیت می‌کند. درست به همین دلیل هم هدف اصلی این نهاد افزایش حداکثری توسعه فرصت‌های تجاری برای کشورهای در حال توسعه و کمک به آنها برای همراهی با فرآیند جهانی شدن است.

کنفرانس UNCTAD هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود تا با حضور فعالان و بزرگان دنیای تجارت مسائل مختلف و مهمی از جمله تجارت الکترونیک که در سال‌های اخیر رشد زیادی کرده و به تدریج به عامل تاثیرگذاری برای توسعه اقتصادی کشورها تبدیل شده است، مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرد. جدیدترین کنفرانس UNCTAD در ماه جولای سال جاری میلادی در شهر نایروبی پایتخت کنیا برگزار شد و نتایج بررسی‌ها و مطالعات آن اخیرا منتشر شده است. مهم‌ترین بخش گزارش جدید UNCTAD مربوط به بررسی شاخص تجارت الکترونیک بنگاه‌های تجاری با مشتریان (B2C) است. تجارت الکترونیک بنگاه‌های تجاری با مشتریان در واقع به عبارت ساده‌تر همان فروش محصولات یا ارائه خدمات به مشتریان نهایی است که هم به‌صورت آنلاین و هم به‌صورت فیزیکی انجام می‌شود. اما به‌طور کلی عبارت B2C معمولا برای توضیح فروش آنلاین محصولات و خدمات و به عبارت دیگر تجارت الکترونیک به کار برده می‌شود.

شاخص‌های مهم

در فرآیند تجارت الکترونیک تراکنش‌های مالی و اینترنتی میان بنگاه‌های تجاری و مشتریان نهایی بیشترین اهمیت را دارند و به همین دلیل نیاز اولیه و پایه‌ای در این زمینه دسترسی به اینترنت است تا کاربران و مشتریان بتوانند محصولات و خدمات را به خوبی بررسی کرده و در نهایت سفارش دهند. روش پرداخت هم می‌تواند یکی از حالت‌های پرداخت با کارت اعتباری، پول الکترونیک، انتقال بانکی یا پرداخت نقدی هنگام دریافت محصول باشد. اطلاعات در نظر گرفته شده در این بررسی از منابع ملی هر کشور جمع‌آوری و تحلیل شده است. با این اوصاف بررسی وضعیت تجارت الکترونیک کشورهای جهان در کنفرانس UNCTAD بر اساس چهار شاخص اصلی انجام شده است که عبارتند از:

کاربران اینترنت: شاخص‌های ارزیابی وضعیت تجارت الکترونیک بر اساس میزان اهمیت و تاثیرگذاری‌شان در این فرآیند انتخاب شده‌اند. یکی از مهم‌ترین این شاخص‌ها ضریب نفوذ اینترنت است. مطالعات و بررسی‌ها در زمینه استفاده از اینترنت و دسترسی به آن در 208 کشور از کشورهای جهان انجام شده و در نهایت در اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) جمع‌آوری و پردازش شده است. شاخص تعداد کاربران اینترنت و دسترسی به اینترنت در واقع برای به‌دست آوردن آمارهای مربوط به خریدهای آنلاین لازم و ضروری است.

سرورهای امن: فرآیند خرید آنلاین شامل خرید از یک وب‌سایت تجارت الکترونیک است که در حالت ایده‌آل با استفاده از شاخصی مانند درصد کسب و کارهایی که با استفاده از شیوه تجارت الکترونیک محصولات و خدماتشان را ارائه کرده و می‌فروشند، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. بعضی شاخص‌های دیگر هم در این زمینه موثر هستند که به‌طور گسترده در بسیاری از کشورهای دیگر در دسترس نیستند. این در حالی است که اغلب سایت‌های فعال در زمینه تجارت الکترونیک باید پروتکل‌های امنیتی مختلفی را برای ایمن کردن فرآیند پرداخت و حفاظت از اطلاعات شخصی کاربران، به‌کار بگیرند. درست به همین دلیل وجود سرورهای اینترنت امن در اینجا اهمیت زیادی پیدا می‌کند. سرورهای امن با استفاده از تکنولوژی رمزنگاری در تراکنش‌های آنلاین، انتقال اطلاعات از مجاری غیرمجاز را هم امن و معتبر می‌کند. این شاخص برای اغلب کشورهای حاضر در این بررسی در دسترس بود. سرورهای امن ممکن است نگرانی‌های امنیتی را کاهش دهند، اما اغلب به‌عنوان مانعی برای خرید آنلاین هم محسوب می‌شوند. بر اساس بررسی‌های انجام شده، انتظار می‌رود ضریب نفوذ سرورهای امن در کشورهایی که بخش مالی توسعه‌یافته‌ای دارند، به سرعت افزایش پیدا کند.

ضریب نفوذ کارت اعتباری: هزینه محصولات خریداری شده از طریق اینترنت می‌تواند به‌صورت آنلاین و آفلاین پرداخته شود. کارت‌های اعتباری رایج‌ترین روش پرداخت در سراسر جهان هستند و انتظار می‌رود به دلیل راحتی و ایمنی همچنان تا سال 2019 هم به‌عنوان محبوب‌ترین روش پرداخت باقی بمانند. اگرچه دیگر روش‌های پرداخت به سرعت در حال رواج هستند، اما کارت‌های اعتباری بیشترین مقبولیت را در وب‌سایت‌های تجارت الکترونیک و خرید مجازی دارند. بنابراین نداشتن کارت اعتباری توانایی مشتریان را برای خرید راحت و سفارش از فروشگاه‌های آنلاین، محدود و مشکل می‌کند. این شاخص ضریب نفوذ کارت اعتباری در میان جمعیت بالای 15 سال را در نظر می‌گیرد.

امتیاز اعتبار پستی: محصولی که به‌صورت آنلاین سفارش داده و خریداری می‌شود، باید تحویل هم داده شود. تحویل فیزیکی کالاها یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین نگرانی‌های مشتریان در فرآیند تجارت الکترونیک است. در بررسی شاخص تجارت الکترونیک سال 2014، تنها تحویل فیزیکی در نظر گرفته شده و به این ترتیب میزان تناسب جمعیت با تحویل بسته‌های پستی در منازل محاسبه شده بود. در شاخص سال 2016 اما یک عامل دیگر انتخاب شده است؛ میزان قابل اطمینان بودن و اعتبار ارسال بسته‌های پستی.

رشد کشورهای حاشیه خلیج‌فارس

کشور کوچک لوکزامبورگ یک بار دیگر در فهرست رتبه‌بندی کشورهای جهان از نظر توسعه تجارت الکترونیک جایگاه اول را به خودش اختصاص داده است. در واقع این فهرست جایگاه کشورهای جهان را از نظر میزان آمادگی برای تجارت آنلاین نشان می‌دهد. در میان 10 کشور برتر این فهرست، 6 کشور اروپایی، سه کشور از منطقه آسیای پاسیفیک و یک کشور از آمریکای شمالی هستند. در میان کشورهای در حال توسعه، سه کشور پر درآمد کره جنوبی، هنگ‌کنگ و سنگاپور بالاترین جایگاه‌ها را از نظر آمادگی برای تجارت الکترونیک دارند و بعد از آنها کشورهای حاشیه خلیج‌فارس توانسته‌اند جایگاه‌های خوبی را در اختیار بگیرند. در منطقه آمریکای لاتین و دریایی کارائیب هم اروگوئه بهترین کشور از نظر روند توسعه تجارت الکترونیک است. شصت و یکمین جایگاه این فهرست به آفریقای جنوبی اختصاص دارد که پیشروترین کشور قاره آفریقا در زمینه آمادگی تجارت آنلاین و الکترونیک محسوب می‌شود.

بیشترین رشد و بهبود نسبت به گزارش قبلی UNCTAD -که مربوط به سال 2014 بوده است- را دو کشور قطر و امارات متحده عربی داشته‌اند و به این ترتیب قطر رشد 47 پله‌ای و امارات رشد 41 پله‌ای تجربه کرده‌اند. کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که رشد چشمگیر این دو کشور در زمینه توسعه تجارت الکترونیک بیشتر مربوط به تمرکز آنها برای بهبود شاخص اعتبار پستی‌شان بوده است. در مقابل دو کشور ماداگاسکار و سیرا لئون نسبت به سال 2014 رشد منفی داشته و در این فهرست سقوط کرده‌اند. به‌طور کلی شاخص آمادگی و توسعه تجارت الکترونیک در مناطق مختلف جهان متفاوت است. به‌عنوان مثال تنها یک‌پنجم جمعیت قاره آفریقا از اینترنت استفاده می‌کنند، در حالی که دو سوم جمعیت آسیای غربی به اینترنت دسترسی دارند. با این حال کل قاره آسیا نیاز به بهبود و افزایش ضریب نفوذ اینترنت دارد تا بتواند آمادگی بیشتری برای تجارت آنلاین و الکترونیک داشته باشد.

جایگاه ایران

در رتبه‌بندی کشورهای جهان از نظر شاخص توسعه تجارت الکترونیک اما کشور ما در جایگاه هفتاد و هفتم ایستاده است. این بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهم افراد از دسترسی به اینترنت در ایران برابر 39 درصد است و سهم افراد بالای پانزده ساله دارای کارت اعتباری به 11 درصد می‌رسد. میزان سرورهای اینترنت امن برای هر یک میلیون نفر جمعیت 38 درصد است و میزان اعتبار پستی ایران به 82 درصد می‌رسد. بد نیست بدانید که شاخص توسعه تجارت الکترونیک ایران در سال 2015 برابر 6/ 42 درصد بوده است.