مقایسه ازدواج موقت و سفید از منظر عرف و شرع

به گزارش تسنیم، طلعت حسنی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در گفت‌وگو با (ایکنا)، در پاسخ به پرسشی درباره ارزیابی ازدواج سفید بر اساس مبانی اعتقادی، گفت: خوب و بد بودن یک مسئله و یا نگاه ارزشی به آن، بستگی به ارزش‌های زیربنایی‌تر دارد. این موضوع یک مسئله اجتماعی است و برای ارزشیابی آن باید به سراغ مبانی ارزشی کشور، عرف و دین رفت.

ازدواج موقت نشان‌دهنده واقع‌بینی اسلام است

وی افزود: از نظر اسلام بهترین‌، سودمندترین، عاقلانه‌ترین رابطه بین دو جنس مخالف رابطه ازدواج دائم است و این اصل مبنایی و ارزش اصلی ماست. اما از سوی دیگر اسلام دینی واقع‌گرا هم هست و به دنبال آن نیست که تنها در یک فضا انسان را ببیند. قرآن به نیاز‌های مختلف انسان توجه داشته و همه ابعاد حیات او را می‌بیند. بعضا واقعیات زندگی نشان می‌دهد که شرایط ازدواج دائم برای همه فراهم نمی‌شود یا اینکه یک مرد با ازدواج دائم باز هم به دلیل وجود موانعی نمی‌تواند نیازهای طبیعی و اولیه خود را برطرف بکند و دین این واقعیت انسان‌شناسی را مورد توجه قرار داده و راهکار دیگری را به نام ازدواج موقت پیشنهاد کرده است.

حسنی تصریح کرد: ناتوانی انسان در مهار نیازهای جنسی و وجود زنان و مردانی که مطلقه هستند و یا همسران خود را از دست داده‌اند، مورد توجه دین قرار دارد و راهکاری برای آن در نظر گرفته است تا هم به نیاز طبیعی پاسخ داده شود و هم از بی‌بندوباری جلوگیری شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم، ادامه داد: اگر بخواهیم پدیده‌ ازدواج سفید را ارزیابی کنیم، باید ببینم که با این ارزش دینی ما همراه است یا نه؟ خوب ظاهر قضیه این است که ما یک روند ازدواج موقت و دائم را داریم، حالا باید دید که ازدواج سفید کدام یک از این دو است و یا اینکه یک نیاز دیگری در بشر بوده است که خداوند آن را ندیده و بشر آن را فهمیده و در پی آن است که با ازدواج سفید حلش کند.

تشابه و تفاوت‌های ازدواج سفید و موقت

وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه دو طرف در ازدواج سفید رضایت دارند، آیا می‌توان ازدواج سفید را نوعی ازدواج موقت دانست؟ گفت: همین مشابهت‌هاست که باعث شده است تا برخی این دو را یکی بدانند، مشابهت‌هایی است از جمله این که هر دو نوعی دوستی و ارتباط موقت بوده و ادامه دار نیستند و شاید هر دوشان نیز بعضا علنی نباشند که البته در ازدواج سفید این بیشتر است.

حسنی ادامه داد: به خاطر تفاوت‌های زیادی که بین ازدواج سفید و موقت وجود دارد، نمی‌توان این دو را با هم یکی کرد. ما در فرهنگ دینی خودمان ازدواج سفید را تهدیدی برای خانواده می‌‎دانیم، اما ازدواج موقت نه تنها تهدید نیست که راهکاری برای اصلاح امور خانواده‌هاست.

وی افزود: البته آنچه به عنوان راهکار دینی مطرح می‌شود با شیوه اجرائی که در عمل صورت می‌گیرد، متفاوت است، بنابراین ما از دین سخن می‌گوییم و نه از روش دینداران که خوب بعضا این روش از اصل دین منحرف شده است و هدفی را که دین از ازدواج موقت در نظر داشته است، رعایت نمی‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم، تصریح کرد: یکی از تفاوت‌های ازدواج سفید و ازدواج موقت، رسمی بودن ازدواج موقت است. این تفاوت مهمی است. دوم اینکه ازدواج موقت مورد تاکید دین بوده است و آیه شریفه «... فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً...: و زنانى را که متعه کرده‏‌اید مهرشان را به عنوان فریضه‏‌اى به آنان بدهید» (نسا، 24)  که به تفسیر امامیه و شیعه توصیه به ازدواج موقت تفسیر شده است. احادیث مختلف زیادی در این خصوص وجود دارد و بنابراین ازدواج موقت پشتوانه دینی دارد در حالی که ازدواج سفید نه پشتوانه دینی دارد و نه پشتوانه عقلی.

وی با بیان اینکه ازدواج سفید پنهانی، غیررسمی و برخلاف عرف است، گفت:‌ یکی دیگر از تفاوت‌های این دو آن است که در ازدواج موقت تعهدات روشنی وجود دارد. اینکه باید خطبه عقدی خوانده شود و جمله‌ای خاص وجود دارد که زن و مرد را بر هم محرم کرده و وظایفی را برای آن دو به وجود می‌آورد. برای مثال تعیین مهر و مدت می‌شود. این از سویی است که در ازدواج سفید این شرایط تحقق نمی‌یابد و بر اساس همین تعیین زمان، اگر فرزندی در این ازدواج متولد شود، متعلق به پدر بوده و قوانین روشنی وجود دارد، اما در ازدواج سفید هیچ پشتوانه مشخصی برای این مسئله وجود ندارد.

حسنی افزود: از تفاوت‌های دیگر این است که در ازدواج موقت اگر زن و مرد بخواهند از هم جدا شوند، زن باید عده نگاه دارد تا ازدواج دیگری انجام دهد، یعنی بین ختم این ازدواج و شروع ازدواج دیگر زن باید مدتی در حدود دو ماه ازدواج نکند که در این مسئله هم رعایت مسائل بهداشتی می‌شود و هم بحث اختلاط نسل‌ها پیش نمی‌آید، اما در ازدواج سفید هیچ محدودیتی در این خصوص وجود ندارد. شاید یکی از انگیزه‌های افراد برای ازدواج سفید همین بی‌تعهدی هست که هر وقت خواستند بدون تعهد از هم جدا شوند.

ازدواج سفید نه عقلی است و نه شرعی

وی تصریح کرد: اگر کسی معتقد به خداوند باشد، ما سخن خداوند را از طریق نماینده و کتاب خدا دریافت می‌کنیم، زیرا خدایی که ما بسازیم خدا نیست و به همین دلیل خدا به کمک عقل بشری می‌آید.

حسنی ادامه داد: دین مجموعه فرامین وحیانی برای بهزیستی بشر است. اگر انسان از قوانین دین استفاده نکند و صرفا به سراغ عقل بیاید، طبیعتا راه را ناقص طی کرده و به مقصد نخواهد رسید. قرآن توصیه‌های خود را ذیل ازدواج دائم و موقت کرده است. حال باید پرسید چرا شما در حین این‌که به خدا اعتماد دارید، روشی را انتخاب می‌کنید که خدا توصیه نکرده است؟ اگر بگوییم خداوند کلیات را گفته است، اما وارد جزئیات نشده است و آن را به بشر واگذاشته، نادرست است، زیرا خداوند تعیین جزئیات در احکام و روابط بشری را به معصومین واگذاشته است و به همین دلیل ما می‌بینیم در احادیث به ازدواج موقت تاکید زیادی شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم، تصریح کرد: اگر با کسانی که ازدواج سفید کرده‌اند صحبت کنید، می‌شنوید که آن‌ها انگیزه خود را این بیان می‌کنند که ما می‌خواهیم مدت کوتاهی با هم ارتباط داشته باشیم تا به شناخت برسیم. چیز دیگری که می‌شنوید این است که ما نمی‌خواهیم خودمان را درگیر یک سری قواعد دست و پاگیر کنیم یا می‌گویند می‌خواهیم صرفه‌جویی در مخارج داشته باشیم یا نمی‌خواهیم تعهدی نسبت به هم داشته باشیم. اگر دقت کنید در هیچ یک از این انگیزه‌ها و ادله ما بحث خدا مطرح نبوده است که ما از این طریق می‌خواهیم به خدا نزدیک شویم و یا این یکی شیوه‌هایی است که خدا به عقل بشر واگذاشته است.

با ازدواج سفید نمی‌توان به آرامش دست یافت

وی افزود: اگر به آیات قرآن رجوع کنید، هدف از تشکیل زندگی مشترک آرامش بیان شده است. هدف نهایی از زندگی مشترک که سکینه و آرامش خاطر است در ازدواج‌های موقت محقق نمی‌شود، ظاهر قضیه این است که برخی می‌گویند ما این طور خیلی راحت‌تر و آرام‌تریم و تعهدی نداریم اما اگر وجدان خودشان را به میان بیاورند و آن را قاضی بکنند خواهند دید که این پدیده چون پنهانی است، استرس‌زاست و از این رو آرامش را می‌گیرد.

حسنی با بیان اینکه آمار نشان می‌دهد بسیاری از کسانی که ازدواج سفید کرده و از هم جدا شده‌اند، دچار مشکلاتی نظیر افسردگی یا اعتیاد می‌شوند، گفت: اگر این زندگی آرامش‌بخش بود به اینجا منجر نمی‌شد. در خانواده‌های ایرانی نیز غالبا دختران در این ازدواج ضربه می‌بینند، زیرا جایگاه اولیه خود را به عنوان یک دختر از دست می‌دهد و بعد از این قضیه دیگر نمی‌تواند جایگاه مقبولی یافته و ازدواج سالمی داشته باشد.

چند همسری کاملا منفی نیست

وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به وجود آسیب‌های اجتماعی در برقراری رابطه مردان متاهل خارج از چارچوب خانواده، برخی راه حل را ازدواج موقت می‌دانند، ارزیابی شما از این راه‌حل چیست؟ گفت: چنانچه عرض شد، اسلام واقع‌گراست. ممکن است مردی که ازدواج دائم داشته است، به دلیل وجود موانعی نتواند نیازهای اولیه خود را به صورت کامل و رضایت‌بخشی تامین کند. در چنین مواردی خداوند ازدواج موقت را به عنوان راهکار قرار داده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم افزود: من خودم به عنوان کارشناس مباحث دینی معتقدم یک مرد می‌تواند در ضمن اینکه یک همسر دائم دارد، یک فضایی را هم برای ارتباط دیگری به شکل مشروع و قانونی، دائم و یا موقت داشته باشد. اما مهم‌تر از این جواز، دلیلی است که یک مرد می‌تواند کاری بکند. در این جا باید وارد خانواده‌ها شد و آسیب‌هایی را که امروزه وارد خانواده‌ها شده است را بررسی کنیم، دلایلی مانند بحث اشتغال برخی از زنان که زنان فرسوده‌ای تحویل جامعه داده و از ویژگی‌های زنانه فاصله گرفته‌ و نمی‌توانند نقش خود را در خانواده ایفا کند و همچنین تنوع‌طلبی برخی از آقایان است که خوب به دلیل وجود برخی از جنبه‌های تهاجم فرهنگی و مظاهر آن به وجود آمده است.

وی تصریح کرد: رفتن به سراغ یک نوع ارتباط دیگر مشروع، می‌تواند دلایل موجه و ناموجهی داشته باشد و ما علماً این قضیه را انکار نمی‌کنیم و معتقدیم در مقام ثبوت، راهکار ازدواج موقت، منطقی است، اما در مقام اثبات، مطابق نبودن رفتار یک مرد بر اساس قواعد را رد می‌کنیم.

حسنی در خصوص این‌که زنان نمی‌توانند رفتار خارج از خانواده‌ای داشته باشند، گفت: اولا این که بحث دینی است اما علم هم اثبات کرده است که زن نمی‌تواند با چند مرد به صورت همزمان ارتباط داشته باشد و یکی از تبعات آن اختلاط نسل‌ها خواهد بود که بسیار نگران‌کننده است.

وی در خصوص اینکه گفته می‌شود این مشکل با پیشرفت‌های علمی که روی داده است حل می‌شود، گفت: در این صورت باید به فلسفه خلقت زن و مرد و به خصوصیات فیزیکی و روحی و روانی یک زن توجه کرد که با مرد متفاوت است و در حوزه غیرشرعی هم زن ویژگی‌هایی دارد که توانایی ارتباط با چند همسر را ندارد و اگر هدف از ازدواج رسیدن به آرامش باشد، در این صورت به وجود نخواهد آمد. البته برای مردان نیز بهترین مسیر حرکت با یک همراه است.

حسنی در خصوص شرط عدالت برای ازدواج موقت، گفت: بحث چندهمسری نه تنها در آیات که در سنت معصومین هم وجود دارد که گزارش شده و در اصل جواز آن نمی‌توان شک کرد. اما چرا برخی ایراد می‌گیرند به این دلیل است که یکی از شرایط تعدد زوجات رعایت عدالت است و این کار اتفاق نمی‌افتد.

وی افزود: تفاوت آراء زیادی وجود دارد که اصلا این عدالت چیست و بین مفسرین و فقها اختلاف زیادی وجود دارد. برخی این عدالت را عدالت اقتصادی تنها تعریف کرده‌اند و برخی آن را در عدالت عاطفی دیده‌اند. این درست است که از نظر قلبی نمی‌توان عدالت را رعایت کرد و قلبا فرد نمی‌تواند دو یا سه همسر را به یک میزان دوست داشته باشد. اما عدالتی که شرط در ازدواج است اقتصادی است و آنجایی که قرآن می‌فرماید شما نمی‌توانید عدالت را رعایت کنید مراد عدالت قلبی است و البته شدنی نیست. اما شرط فقهی برای تعدد زوجات عدالت اقتصادی است که مردها خیلی وقت‌ها می‌توانند عدالت اقتصادی را ایجاد کنند و از این حیث مانعی برای تعدد زوجات نخواهد بود.