مدهای گفتاری از کجا آمده‌اند؟!

خبرگزاری مهر - گروه جامعه، ساره نیرینی: در سراسر ادبیات فارسی، فواید خاموشی و گفتار درست از پر بسامدترین عبارات و حکایات است.

تا مرد سخن نگفته باشد / عیب و هنرش نهفته باشد

گفتار وسیله ای است برای اظهار راهکارها، نظرات، ذوق ها و خلاقیت های گوناگون و نیز تبادل ارزش ها و فرهنگ ها از فردی به دیگران که در هر روزگار و هر جامعه ای شکلی ویژه دارد.

 امروزه با مروری بر واژه هایی که بسیاری از ما از آنها بهره می بریم، تعبیرها و کلمات عجیب و غریب فراوانی می بینیم که مدت هاست شکل و شمایل آنها کسی را متعجب نمی‌کند. نکته اینجاست که تا سالهای پیش استفاده از این کلمات و عبارات توسط والدین و اجتماع ناشایست و حتی گاهی ممنوع بوده، اما از آنجایی که هر جمله ای به تکرار و استمرار در مراودات روزانه بر سر زبان ها جاری شود، ضمیر ناخودآگاه انسان آن را می پذیرد و به شکل هنجار در می آید.

 بعضی از این واژگان وجملات تاریخ انقضا دارند و موقتی و دوره ای هستند؛ درست مثل رنگ و لباس، مد می شوند و از مد می افتند ولی بسیاری از آنها چنان در زبان و ادبیات فارسی جاخوش می کنند که به بافتی نامتناسب با زبان ما تبدیل می شوند.

دکتر روح الله رضاپور دانش آموخته زبانشناسی دانشگاه سوربن پاریس زبان را مانند کوسه ای می داند که اگر در آبی محدود و بدون حرکت زندگی کند خواهد مرد؛ زبان دائم در حال تغییر است، به دلیل اینکه با انسان در ارتباط است.

در واقع اجتماع و مناسبات اجتماعی در مد گفتاری نیز اثر می گذارند.

استفاده از واژه های رکیک و بی ریشه

امام علی(ع) می‌فرماید: «از به زبان آوردن سخنان زشت برحذر باش زیرا فرومایگان را گرد تو جمع می‌کند و گرانمایگان را از تو فراری می‌دهد.»

متاسفانه امروزه به کار بردن الفاظ ناشایست بویژه هنگام عصبانیت و در فضاهای عمومی بسیار مشاهده می شود. شاهد آن هستیم که از یک سو گروهی از مردم جامعه هنگام عصبانیت و ناراحتی حتی در ترافیک و تصادف، به استفاده از واژه های رکیک و بی ریشه می پردازند، از سوی دیگر حین صحبت کردن و شوخی نیز از این واژگان و عبارات استفاده می کنند.

دکتر قرایی می گوید: وقتی جوانان خیلی درگیر این گونه حرف زدن می شوند، کم کم این واژگان و اصطلاحات در شخصیت آنها رسوخ می کند و همین زمینه ساز بروز و رفتار و عمل مطابق با شیوه حرف زدن می شود.

کلماتی که ریشه ای ندارند

اگر بخواهیم در دهه اخیر، کلمات بی هویتی را که وارد زبان عامیانه شدند و در جامعه رسوخ کردند مثال بزنیم، با تعدد واژه ها مواجه می شویم. اما جالب است که بر اساس قانون تکرار در شنیدن و به کاربردن، بسیاری از این کلمات که نه تنها بی هویت هستند که برخی مواقع ریشه رکیکی دارند، به صورت گروهی به کار گرفته می شوند و به آسانی رواج می یابند.

یکی از عباراتی که این روزها جوان ها در اجتماع بسیار به کار می برند «وات د فاز» است. رضاپور درباره ریشه این عبارت می گوید: این عبارت حین مصرف ماده مخدر ماری جوانا در بین جوانان غربی رواج یافته است. آنها وقتی این ماده مخدر را مصرف می‌کنند به اصطلاح فاز می گیرند و این فاز 20 ثانیه بعد از مصرف به طور غیر قابل کنترلی در رفتار فرد مصرف کننده قابل مشاهده است. در استفاده گروهی از این ماده مخدر قبل از مصرف گروه تصمیم میگیرد که فاز مصرف چه باشد و عبارت what the phase? یا فاز چیه را به کارمی برند. اما خیلی ها نادانسته و بدون اطلاع از این پیشینه این عبارت را در زبان ما به کار می برند.

این استاد دانشگاه سوربن ادامه می دهد: اگر بخواهیم الگویی را حذف کنیم حتما باید الگویی دیگر را جایگزین آن کنیم، باید انتخاب های خوب بدهیم، ایجاد عادت رفتاری کنیم با ابزارهایی چون صدا و سیما و... چراکه تمامی اصطلاحات و نکات مثبت و منفی ابتدا وارد فرهنگ می شوند و بعد وارد زبان می‌گردند.

 این بدان معنی است که عدم دقت در استفاده از واژه ها در زبان حتی در مقیاس بسیار کوچک ممکن است در دراز مدت ارزش های اخلاقی و اجتماعی جامعه را هدف قرار داده و آن بخش از حدود اخلاقی جامعه که به زبان بستگی دارد را در نوردد.

رضاپور می افزاید: مردم فارغ از اینکه بدانند فلان واژه یا کلمه از کجا آمده یا به اصطلاح چه شان نزولی دارد نسبت به استفاده از آنها اقدام می کنند و معمولا دغدغه تبعات منفی اجتماعی و یا حتی زبانی ناشی از استفاده نا به جا از این عبارات یا واژه ها را ندارند.  

سیر نزولی ادبیات...

صحبت کردن بسیاری از افراد جامعه ما به شدت سیر نزولی پیدا کرده است؛ هیچ فرقی نمی کند که می‌خواهیم با دوست خود گپ دوستانه بزنیم یا در کلاس در پاسخ به معلم و یا حتی در دانشگاه در پاسخ به استاد؛ قسمت بد ماجرا آنجاست که اگر این ادبیات درونی شود و به فرهنگ گفتاری ما نفوذ کند، سطح مکالمه افراد به شدت سیر نزولی می یابد.

وطن پرستی داریم امافرهنگ پرستی نه

همانطور که همه می دانیم ظهور شبکه های اجتماعی در فضای مجازی به زبان اجتماعی ما هم ورود کرده است به این روند دامن می زند. متاسفانه بخش قابل توجهی از دایره زبانی اجتماعی ما را اصطلاحات فضای مجازی پرکرده است.

درباره مصطلح شدن این واژه ها بسیاری از ما مقصر هستیم و البته رسانه ها هم می توانند نقش مثبت و منفی بسیاری در این حوزه بازی کنند. آنجا که رسانه ها واژه ها و عبارات را بدون توجه، صرفا از باب مصطلح بودن آنها استفاده می کنند، گویا مهر تایید بر آنها می زنند و مردم پر رنگ تر از آنها استفاده می کنند.

رضاپور با اشاره به حساسیت زبانی در کشوری نظیر فرانسه و نقش رسانه ها در این زمینه می گوید: در فرانسه اگر از هر کدام از افراد جامعه با هر سطح سواد سوالی در خصوص تاریخ و فرهنگ کشورشان پرسیده شود در پاسخ، آن واقعه تاریخی و فرهنگی با شرح کامل بازگو می شود. مردم فرانسه همچنین در سخن گفتن بسیار به زبان خود و استفاده درست از کلمات وعبارات درست بسیار پایبند بوده و مهمتر اینکه به زبان خود مباهات می ورزند. این بدان دلیل است که فخر زبانی در جامعه فرانسه وجود دارد.

فخر زبانی موضوعی است که با رعایت تک تک ما ایجاد می شود و نتیجه آن مد گفتاری مناسب و متناسب در جامعه است.