پشت پرده تخلیه هیجانات چهارشنبه‌سوری آخر سال

به گزارش خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان؛ از سالیان دور اقشار مختلف مردم در گروه های سنی گوناگون در مراسم چهارشنبه سوری شرکت می کنند که آنچه در این جشن به چشم می خورد، میل به هیجان خواهی است.

بیشتر هیجانات از نوع کارکردی هستند، یعنی یک نماد بیرونی داشته و کارکرد اجتماعی دارند. ما در توصیف هیجانات جمعی دچار مشکل هستیم و شیوه ابراز و نشان دادن این هیجانات از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است.

در جستجوی شادی

لاله شهیدی دکتری روانشناسی عمومی و مشاور نوجوان و خانواده گفت: همه افراد دارای یک سطح برانگیختگی هستند که میزان آن از شخصی به شخصی دیگر متفاوت است. به طور کلی در ادبیات روانشناسی هیجانات 2 نوع شادی وجود دارد. سوال اساسی این است که ما در چهارشنبه سوری با کدام یک از این هیجانات مواجه هستیم.

حلقه گمشده چهارشنبه سوری

وی عنوان کرد: در چهارشنبه سوری فقط شادی مشاهده می شود. به راستی حلقه گمشده پدیده ای مانند چهارشنبه سوری که دارای قدمت طولانی است و قرار است حسی مثبت به انسان منتقل کند، چیست؟

شهیدی ادامه داد: از نظر روانشناسان نام این حلقه گمشده دلهره خواهی است که با هیجان متفاوت است. هیجان طلبی یک صفت پایدار است که اگر در فردی به وجود آید زیست شیمی مغز او با دیگران متفاوت می شود و یک سبک جدید زندگی به وجود می آورد.

ارتباط چهارشنبه سوری با انواع هیجانات

این مشاور نوجوان و خانواده بیان کرد: معمولا در علم گفته می شود که تکرار ملال آور است اما احساس، تکرار را دوست دارد و طبیعت با تکرار ساخته می شود. به طور کلی می‌توان گفت جامعه با تکرار نیرو می گیرد. با یک نگاه به پدیده چهارشنبه سوری می بینیم که طبیعت، انسان و جامعه همه درگیر تکرار هستند.

شهیدی با بیان اینکه هیجان غیر از مولفه زیستی اش دو مولفه دیگر (مولفه یادگیری و مولفه شناختی) هم دارد، تاکید کرد: در یک کلام هیجان با معنا ارتباط دارد؛ هر معنایی که شما به یک پدیده دهید متناسب با آن هم هیجانش را تجربه می کنید. در بحث تاریخ شناسی مشاهده می شود که چقدر این معنا متفاوت شده و طبیعی است که نوجوان هیجان متفاوتی را تجربه کند.

وی افزود: در بحث سیر تاریخی، بشر در شش روز اول عید خود را آماده می کند که به پیشگاه خداوند حاضر شود. برای قسم یاد کردن به وحدانیت خداوند بشر احتیاج به خرد دارد. خداوند گوهر خرد را در دهان ماهی گذاشت و امر کرد به انسان که ماهی را بخورد. پس حتی غذای شب عید هم معنا دارد پس چه طور می شود هیجانی که در چهارشنبه سوری نشان می دهید، معنا نداشته باشد.

شهیدی یادآور شد: بر اساس مباحث بهداشت روانی، مردمی که نگاه نمادین به آداب و رسوم خود دارند، دارای سطح بهداشت روانی بسیار بالایی هستند؛ مبحثی که به تازگی در اروپا و آمریکا به عنوان کیفیت زندگی مطرح می شود.

نگاه نمادین به پدیده چهارشنبه سوری

وی با بیان اینکه حلقه مفقوده در ارتباط با چهارشنبه سوری نداشتن نگاه نمادین است، عنوان کرد: وقتی نگاه علامتی در جامعه وجود داشته باشد هیجان کاملا مقطعی و از نوع اول است. تک تک موقعیت های اجتماعی در فرهنگ ما باید یادآور ذهن ناهوشیار جمعی ما باشد. صفتی که در ذهن ناهوشیار جمعی ایرانیان وجود دارد سرعت واکنش فوری آن ها نسبت به تهدید های جمعی است.

شهیدی اظهار داشت: پدیده چهارشنبه سوری یادآور هیچ کدام از خاطرات بزرگ ما نبوده و این یک اصل ساده در روانشناسی فرهنگی است.

وی در خصوص اشخاصی که هیجان نوع اول را دارند، تاکید کرد: این افراد به طور معمول با «بودن» سر و کار دارند و به طرف «شدن» حرکت نمی کنند. تبعات بهداشت روانی این افراد اینگونه است که زندگی را پر از شانس می بینند. این اشخاص هرگاه در محیطی قرار بگیرند که مشکلی برایشان پیش آید، دیگران را مقصر می‌دانند. اگر کسی نگاه نمادین داشته و لحظات را برای «شدن» تعریف کند، زندگی را پر از انتخاب می داند.

هیجانی جمعی در بافت فرهنگی

شهیدی افزود: هیچکس منکر هیجان در انسان نیست ولی چگونگی نشان دادنش افتخار فرهنگی به حساب می آید. اکثر ما چهارشنبه سوری را پذیرفته ایم ولی آن را باور نداریم و این به معنای باری به هرجهت رفتار کردن است. بنابراین یا درگیر جمع می شویم یا نمی شویم. این نوع تکرار ملال آور است. بسیاری از مردم در چهارشنبه سوری دچار تعارض گرایش اجتنابی می‌شوند به این معنا که هم دوست دارند وارد گود شوند و هم دوست ندارند و سخت ترین نوع تعارض هم همین گرایش اجتنابی است و در آخر هم دیگران این جرات را به آنان می دهند که تجربه ای دو ساعته داشته باشند.

وی با بیان اینکه نمی توان پدیده چهارشنبه سوری و عید را با این فرهنگ غنی ایران به صورت علامتی معنا کرد، گفت: گرفتن حس مبتنی بر ذهن ناهوشیار جمعی که هیجان نوع دوم یا خوشحالی را ایجاد می کند، برای دقیقه نود نیست. ما باید کاری کنیم که نه تنها در چهارشنبه سوری بلکه در تمام زندگی‌مان هیجان نوع دوم جاری باشد که این امر نیازمند آن است که جوانانمان را با معناهای نمادین آشنا کنیم. مشکل جامعه ایران داشتن نگاه علامتی به مسائل و راه حل آن نیز توجه به فرهنگ 10 هزار ساله و جایگزینی نگرش نمادین به جای نگرش علامتی است.

خانواده ها باید در مراسم چهارشنبه سوری کنار فرزندانشان حضور داشته و آن ها را همراهی کنند تا در مکان مناسب این هیجان را به صورت مدیریت شده ابراز کنند.

همچنین مسئولین نیز باید مانع از ورود مواد محترقه به داخل کشور شوند و با وضع جریمه های سنگین خرید و فروش این محصولات را متوقف سازند.