خیز بنیاد مستضعفان برای فتح 2 کاخ
دادگاه صادرکننده این رأی، شعبه ۶ دادگاه انقلاب اسلامی است. این رأی اما با واکنش معاون میراث فرهنگی سازمان مواجه شده است. محمدحسن طالبیان در این رابطه می‌گوید: «مالکیت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بر کاخ‌موزه‌های سعدآباد و نیاوران قانونی است». به گزارش «شرق» وی با اشاره به ادعاهای بنیاد مستضعفان درباره مالکیت این بنیاد بر کاخ‌موزه‌های نیاوران و سعدآباد گفت: «کاخ‌موزه‌های سعدآباد و نیاوران در دوران پهلوی به وزارت دربار تعلق داشته و با هزینه بیت‌المال احداث شده است؛ بنابراین جزء اموال خاندان پهلوی به‌حساب نمی‌آید و جزء بیت‌المال است و به استناد فرمان حضرت امام خمینی(ره) مورخ ١٣/١٢/١٣٥٧ مالکیت این دو کاخ برعهده دولت است».
کاخ‌ها مال ماست
سابقه کشمکش بنیاد و سازمان بر سر مالکیت این دو کاخ‌موزه مهم تهران به چندین سال پیش برمی‌گردد. پیشینه ماجرا به سال‌های نیمه دوم دهه ٨٠ برمی‌گردد، وقتی که دولت برای اصلاح سند مالکیت سعدآباد و برخی دیگر از مجموعه‌های خود درخواستی را مطرح کرد. به گزارش مهر تا پیش از تقاضای دولت برای دریافت سند مالکیت سعدآباد به نام دولت، بنیاد مستضعفان اگرچه سند مالکیت سعدآباد را در دست داشته، اما ادعایی در این زمینه نمی‌کرد اما بعد از تقاضای دولت، مقامات بنیاد هم به تکاپو افتادند تا ملکی را که سال ٦٣ به نام آنها به ثبت رسیده از دولت پس بگیرند. مسئولان بنیاد مستضعفان که مدعی مالکیت بر کاخ‌های نیاوران و سعدآباد تهران است، اظهارنظری را از امام خمینی(ره) مبنا قرار می‌دهند که فرموده بودند: «به دولت ابلاغ نمایید که این غنائم مربوط به دولت نیست و امرش با شورای انقلاب است و آنچه مأموران دولت به دست آورده‌اند یا می‌آورند باید تحویل بدهند». بر همین اساس بنیاد مستضعفان معتقد است که کاخ‌های سعدآباد و نیاوران نیز از جمله دارایی‌های خاندان پهلوی به شمار می‌رود و نباید تحت مالکیت دولت قرار داشته باشد. با این حال از سال ٨٧ بود که مدیریت وقت کاخ سعدآباد خواستار ابطال اسناد مالکیت بنیاد بر کاخ شد.
در همان سال بود که معاون حقوقی وقت بنیاد مستضعفان به خبرگزاری مهر گفت: «به منظور ابطال اسناد دولت و میراث فرهنگی چندی‌پیش جلسه دادگاه در شعبه ٦ دادگاه انقلاب اسلامی برگزار و حکم مالکیت بنیاد مستضعفان بر کاخ‌های سعدآباد و نیاوران صادر شد. تاکنون نیز اعتراض سازمان میراث فرهنگی به ما ارجاع نشده است. پیش از این دو کاخ و بناهای اطرافش در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار داشته ولی از آنجا که بنیاد مستضعفان قصد تجمیع املاک خود را دارد، از سازمان میراث فرهنگی به دلیل اینکه از واگذاری این دو کاخ استنکاف می‌کرد، شکایت کرده و دادخواستی را به دادگاه بدوی ارائه داد و دادگاه هم در این زمینه رأی را به نفع بنیاد مستضعفان صادر کرد. مدیریت دو کاخ برعهده سازمان میراث فرهنگی است اما باید مشخص شود که این دو کاخ و زمین‌ها و بناهای اطرافش در مالکیت بنیاد مستضعفان است نه سازمان».
رأی مجلس و نظر امام
پیگیری حقوقی بنیاد مستضعفان در حالی انجام می‌شود که با نگاهی به جلسه ۲۶۹ مجلس شورای اسلامی در تاریخ ١١ بهمن ١٣٦٠ که به ریاست اکبر هاشمی‌رفسنجانی برگزار شد، این قسمت به چشم می‌آید «لایحه قانونی راجع به کاخ‌های نیاوران و سعدآباد» که در ماده شماره یک آن آمده است: «کلیه کاخ‌های نیاوران و سعدآباد با محوطه و تأسیسات جهت ایجاد موزه و پارک در اختیار وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار می‌گیرد (که البته حالا آمده زیر نظر وزارت ارشاد)». همین ماده از لایحه قانونی راجع به کاخ‌های نیاوران و سعدآباد نشان می‌دهد براساس رأی مجلس مالکیت این دو کاخ به دولت واگذار شده است.
با این حال در این سال‌ها مدیران بنیاد مستضعفان از پیگیری شکایت و دعاوی حقوقی خود برای تصاحب این دو کاخ کوتاه نیامدند و همچنان موضوع را در محاکم قضائی پیگیری کردند. علاوه بر این در پی بازشدن این پرونده در دادگاه در سال ٨٧، معاون حقوقی و امور مجلس وقت رئیس‌جمهور پیشین در نامه‌ای خطاب به رئیس وقت بنیاد مستضعفان اعلام کرد: «همان‌گونه که در فرمان صریح حضرت امام (ره) آمده است، امر اموال مصادره‌ای یادشده با شورای انقلاب بوده و شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ ٢٣/١/٥٩ در لایحه قانونی راجع به کاخ‌های نیاوران و سعدآباد و اموال مربوط را به قرار زیر تصویب کرده است: کلیه کاخ‌های نیاوران و سعدآباد با محوطه و تأسیسات آن جهت ایجاد موزه و پارک در اختیار وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار می‌گیرد. متعاقبا مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۰ قسمتی از این لایحه را اصلاح کرده که با تأیید شورای نگهبان ابلاغ شده است».
سعدآباد و نیاوران بخشی از تاریخ معاصر تهران
در نهایت آما آن‌گونه که روز دوشنبه گذشته خبری شد، دادگاه بدوی به نفع بنیاد مستضعفان رأی داد. واکنش محمدحسن طالبیان معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی، بلافاصله پس از خبری‌شدن رأی این دادگاه اعلام شد. او در بخش دیگری از صحبت‌های خود در‌این‌باره یادآور شد: «براساس ماده یک لایحه قانونی مصوب شورای انقلاب به تاریخ ٢٣ فروردین ماه سال ٥٩، کلیه کاخ‌ها ازجمله نیاوران و سعدآباد با محوطه و تأسیسات آنها برای ایجاد موزه در اختیار وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت قرار گرفت. ضمن اینکه بر اساس ماده ۲ همین لایحه تمام اشیای عتیقه برای حفظ و نگهداری در موزه‌ها تحویل وزارت فرهنگ و آموزش عالی (سازمان میراث فرهنگی) می‌شود و از سال ۱۳۵۹ تاکنون تمامی مجموعه موزه‌های موصوف در حال ارائه خدمات به عموم است». طبق گفته این مقام مسئول «براساس بند ۵ مصوبه هیئت وزیران مورخ ٢ آذر ماه ٦٠ متضمن قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی، کاخ‌های نیاوران و سعدآباد یکی از واحدهای تابعه این سازمان است».
او تأکید کرد: «مهم این است که سعدآباد و نیاوران یک لایه از تاریخ معاصر تهران است و حفظ، نگهداری، مرمت و معرفی این لایه از تاریخ برعهده سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به‌عنوان سازمان تخصصی در این حوزه نهاده شده است». معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، در ادامه، معماری دو کاخ‌موزه سعدآباد و نیاوران را بخش تفکیک‌ناپذیری از هویت تهران قدیم و جدید عنوان کرد و گفت: «مجموعه منحصربه‌فردی از معماری تاریخی و معماری معاصر در تهران وجود دارد و بخش مهمی از این مجموعه شامل معماری منحصربه‌فرد در نیاوران و سعدآباد است که آثار هنرمندان و معماران برتر و صاحب‌نام است و اگر قرار باشد در آینده پرونده‌ای به‌منظور ثبت جهانی معماری معاصر تهران تهیه شود، آثار معماری سعدآباد و نیاوران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند».
او تصریح کرد: «سازمان میراث فرهنگی به‌لحاظ قانونی خود را ملزم به حفاظت و صیانت از این دو اثر تاریخی می‌داند و با توجه به ظرفیت فرهنگی این دو کاخ‌موزه و همچنین با توجه به اینکه سعدآباد و نیاوران دو پهنه سبز تهران محسوب می‌شوند، باید حفاظت و نگهداری از این دو مجموعه به دستگاه تخصصی متولی امور میراث فرهنگی و تاریخی، یعنی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، واگذار شود». طالبیان ادامه داد: «در تمام دنیا نیز مدیریت کاخ‌موزه‌ها برعهده سازمان‌های تخصصی است، ضمن اینکه تجربه نشان می‌دهد هر فضای فرهنگی که از نظر مالکیت بلاتکلیف مانده، ضرر دیده است که به‌عنوان مثال، می‌توان به کاخ مروارید و باغ رامسر اشاره کرد، از طرفی برخلاف برخی از نهادها، نگاه سازمان میراث فرهنگی به مجموعه موزه‌ها و کاخ‌موزه‌ها اقتصادی نیست، بلکه نگاهی فرهنگی است که در حقیقت منافع ملی را در نظر دارد و مطمئنم که بنیاد مستضعفان در این موضوع پراهمیت منافع ملی را مدنظر قرار می‌دهد». معاون میراث فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در پایان تأکید کرد: «علاوه بر این، نباید فراموش کنیم که این دو کاخ‌موزه به‌عنوان میراث تاریخی و ملی ایران متعلق به تمام ایرانیان است و بنابراین سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان متولی اصلی حفاظت و حراست از آثار تاریخی کشور خود را ملزم به حراست ویژه از این دو اثر ملی کشور می‌داند و برای حفظ این مجموعه‌های بسیار مهم تمام تلاش حقوقی و اجرائی خود را به‌کار خواهد بست».
بنیاد و اموال مصادره‌ای
راه‌اندازی و ایجاد بنیادی با نام مستضعفان به حکمی صادره از امام خمینی (ره) برمی‌گردد. امام در اولین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حکمی به شورای انقلاب دستور دادند همه اموال منقول و غیرمنقول دودمان پهلوی و کارگزاران آنها به نفع مستضعفان و طبقه محروم جامعه مصادره شود. همین حکم هم مبنای پایه‌گذاری بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی شد. در نتیجه در نهم اسفندماه سال ٥٧ بنیاد مستضعفان در پی صدور فرمان امام خمینی خطاب به شورای انقلاب تأسیس شد. شورای انقلاب نیز در تاریخ ٢١ اسفندماه ٥٧ اعلام کرد: «در پی صدور فرمان امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی درباره مصادره اموال منقول و غیرمنقول خاندان پهلوی و کارگردانان اصلی رژیم پیشین و صرف آن در امور رفاهی مستضعفان و محرومان، شورای انقلاب اسلامی اقدام به ایجاد مؤسسه‌ای به نام بنیاد مستضعفان کرده است. وظیفه این بنیاد شناسایی و ضبط این اموال اعم از املاک و سپرده‌های بانکی و پول نقد و غیره و ایجاد واحدهای مسکونی برای محرومان است».
براساس اعلام رسمی، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در مجموع حدود ١٥٠ شرکت و بنگاه وابسته به خود دارد که در زمینه‌های انرژی، ساختمان، صنایع غذایی، صنایع و معادن، خدمات و موضوعات فرهنگی فعالیت می‌کنند. برخی از مهم‌ترین شرکت‌های متعلق به این بنیاد به این شرح هستند: شرکت نفت بهران، شرکت سیمان تهران، بانک سینا، شرکت زمزم، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، هلدینگ سیاحتی و مراکز تفریحی پارسیان (شامل هتل‌های زنجیره‌ای پارسیان)، مؤسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد و... .
-----------------------------
مجلس بی‌کار نمی‌نشیند
عبدالکریم حسین‌زاده، نایب‌رئیس فراکسیون امید مجلس آنچه را در ماجرای بین بنیاد مستضعفان و سازمان میراث فرهنگی گذشته، بی‌عدالتی دانسته و تأکید دارد کاخ نیاوران و کاخ سعدآباد از اموال عمومی بوده و حسب تخصص در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار خواهد داشت. مجلس بر این مسیر نظارت داشته و در صورت بروز هرگونه روند اختلالی بر انحراف‌ها نظارت خواهد کرد.
اینکه بنیاد مستضعفان مالکیت کاخ سعدآباد و نیاوران را بر عهده بگیرد، چه آسیب‌هایی برای منافع ملی دارد؟
واگذاری این دو کاخ یا انتقال مالکیت آن به بنیاد مستضعفان خلاف قانون است. مجلس در این موضوع وارد شده و برخورد نظارتی و قانونی لازم را انجام خواهد داد.
آیا در این زمینه پیگیری‌هایی داشتید؟
بله از معاون حقوقی مجلس پیگیر شدم و گویا در‌حال‌حاضر هم سازمان میراث و هم بنیاد مستضعفان سند مالکیت دارند.
در یک زمان؟
خیر؛ سند مالکیت سازمان میراث قدیمی‌تر است و سند بنیاد به شش سال پیش بازمی‌گردد.
یعنی شش سال پیش سازمان مالک دو کاخ شده؟
دادگاهی شش سال پیش برگزار شد و بر اساس اصل ١٤٩، دعوی را مطرح کرد و بر مبنای رأی آن دادگاه، مالکیت به بنیاد رسید. اینجا ایراد اساسی به سازمان ثبت وارد است؛ اگر رأی دادگاه وارد بوده، باید سند پیشین را باطل می‌کرد. نمی‌شود دو نهاد از دو مجموعه سند مالکیت داشته باشند. قصور سازمان ثبت اغماض‌پذیر نیست.
چرا بنیاد خواهان مالکیت این دو کاخ شده است؟
آنها می‌گویند این اموال در اختیار خاندان پهلوی بوده؛ در‌حالی‌که صحت ندارد و دو کاخ سعدآباد و نیاوران، اموال عمومی بوده و هستند.
سال ٥٨ شورای انقلاب این دو بنا را به وزارت فرهنگ و آموزش وقت می‌دهد؛ بنابراین هیچ‌گاه مالکیت بنا به بنیاد واگذار نشده است. در این دولت بحث بالا گرفته و به همین خاطر دولت نیز از اسحاق جهانگیری می‌خواهد پیگیر مسئله باشد. در نهایت موضوع به قوه قضائیه محول شده و هیئتی پنج‌نفره بناست رأی نهایی خود را دراینزمینه مطرح کنند. این هیئت تا امروز هیچ نظری نداده‌اند.
بالاخره تکلیف چه خواهد شد؟
باید منتظر رأی مراجع بود. مسائل و مشکلات حقوقی و قانونی‌ای دراینزمینه دیده می‌شود؛ به‌ویژه امر خلاف قانون سازمان ثبت و ارائه سند جدید به بنیاد مستضعفان. مجلس دراینزمینه نظارت حداکثری خواهد داشت. کاخ سعدآباد و کاخ نیاوران از بناهای ملی در اختیار سازمان میراث فرهنگی است. در هر دو این کاخ‌ها گنجینه‌های مهمی از میراث و تمدن ایران‌زمین قرار گرفته و عجیب است اگر شاهد آن باشیم که مالکیت این بناها به نهاد و سازمانی غیرمتخصص سپرده شود.
نکته مهم‌تر اینکه پرونده ثبت جهانی هر دو بنا تهیه شده و در صورت تغییر مالک، تمام فرایند ثبت جهانی باید از سر گرفته شود. در شرایطی که کشورها برای ثبت جهانی آثارشان رقابت تنگاتنگی دارند، برازنده نیست بخواهیم ثبت جهانی این دو اثر ارزشمند را با اما‌و‌اگر مواجه کنیم.
