اصولگرایان و چند و چون «رای حلال»

به گزارش ایرنا، به رغم گذشت بیش از یک هفته از انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای اسلامی شهر و روستا هنوز هم فضای سیاسی کشور متاثر از رخدادی است که روز جمعه 29 اردیبهشت ماه رقم خورد. یکی از تازه ترین مسائل مطرح شده در این زمینه مربوط به کم و کیف آرایی است که اصولگرایان توانستند در انتخابات اخیر ریاست جمهوری نصیب خود سازند.

شرح کیفیت آرای اصولگرایان تحت عنوان رای حلال به بخشی از سخنان حجت الاسلام «سیدابراهیم رئیسی» نامزد اصولگرایان در قطعه فیلمی بازمی گردد که در یک کوپه قطار و گویا در مسیر سفرهای استانی وی ضبط شده بود. در این قطعه فیلم که در رسانه های مجازی به شکل گسترده انتشار یافت، حجت الاسلام رئیسی از تلاشی دیرهنگام برای کسب شماری آرای حلال سخن گفت.

افزون بر کیفیت آرای اصولگرایان که کمتر از 40 درصد مجموع آرا را شامل می شد، کمیت برگه هایی که به نام نامزد اصلی این جریان به صندوق انداخته شد هم در این روزها محل اظهارنظرهایی قابل تامل بوده است. چند روز پیش یکی از روزنامه های اصولگرا در این باره نوشت: به آسانی می‌توان نتیجه گرفت که رای آقای رئیسی دست کم دو برابر آراء اعلام شده یعنی نزدیک به 30 میلیون است چرا که وقتی با امکانات اندک و فرصت 40 روزه توانسته است صاحب 16 میلیون رای شود، به یقین اگر امکانات فراوان و فرصت 4 ساله آقای روحانی را در اختیار داشت، تقریبا رای چندانی برای رقبای ایشان باقی نمی‌ماند.

در ادامه، دبیرکل جامعه روحانیت مبارز پنجشنبه هفته گذشته در اظهارنظری عنوان داشت: «معتقدیم تخلفات در حدی نیست که در نتیجه کل انتخابات اثرگذار باشد، ولی ممکن است با بازبینی و بررسی مجدد گزارشات و تخلفات رای آقای رئیسی از 16 میلیون به 19 میلیون افزایش و رای روحانی نیز از حدود 23 میلیون به 21 میلیون کاهش پیدا کند، اما در هر صورت معتقدیم که آقای روحانی رئیس جمهور است، ولی شورای نگهبان وظیفه دارد که تخلفات را بررسی و نتیجه آن را به مردم اعلام کند.»

این اظهار نظر واکنش مرکز اطلاع رسانی و امور بین الملل وزارت کشور را به دنبال داشت و منجر به صدور بیانیه ای شد که در آن آمده است مشخص نیست استفاده از واژه آرای حلال بر چه مبنایی و با چه هدفی صورت گرفته است، همچنین تغییر چند میلیونی آرای نامزدها با هیچ منطق شرعی، قانونی و مردمسالاری منطبق نیست.

در ارتباط با برخی مسائل و به عبارتی شبهات مطرح شده از سوی تریبون های نماز جمعه در مورد عملکرد مجریان و ناظران انتخابات، ستاد انتخابات کشور نیز نامه ای اعتراضی خطاب به رییس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه نگاشت و خواستار اعطای فرصتی به وزارت کشور شد تا در نماز جمعه هفته آینده برای پاسخگویی به شبهات و مطالب ناصواب به ارائه توضیحات دقیق و منطبق بر واقعیات اقدام کند.

صرف نظر از شبهه های مطرح شده در زمینه عملکرد ناظران و مجریان انتخابات و پیامدهای تقسیم بندی آرای ملت تحت عناوینی چون حلال، سیاه، توده ای و ... راه های پیمایش آرای شهروندان به سوی سبد اصولگرایان در این دوره موضوعی جالب توجه به نظر می آید.

** الگوهای سنتی رفتار انتخاباتی کسانی که به اصولگرایان رای می دهند

در واپسین روزهای خردادماه 84 و در حالی که گمانه زنی و نتایج برخی نظرسنجی ها نشان می داد «محمدباقر قالیباف» از اقبال بیشتری نسبت به سایر نامزدهای اصولگرا برخوردار است به ناگاه بسیاری از اعلام حمایت هایی که در روزهای منتهی به 27 خرداد از وی صورت گرفته بود با چرخشی یکباره به سوی «محمود احمدی نژاد» معطوف شد. این رخداد از دید برخی به معنای نقش ضربه گیر قالیباف در برابر تبلیغات اصلاح طلبان و از نگاه گروهی دیگر نشانه ای از تحولات پشت پرده اردوگاه اصولگرایان بود؛ تحولاتی که «حسن روحانی» در سومین مناظره انتخابات دوازدهم ریاست جمهوری اشاره ای گذرا به آن داشت.

چرخش این حمایت ها به سوی احمدی نژاد علاوه بر آنکه وی را به دور بعدی انتخابات و در نهایت کسب ریاست دولت نهم رساند، نقش تاثیرگذار رای دهندگان تحت دایره بسیج کنندگی اصولگرایان را نمایان ساخت. از دید ناظران، نزدیکی دیدگاه نیروهای حاضر در برخی دستگاه ها و نهادهای انقلابی به اصولگرایان سبب شده این جریان سیاسی بتواند روی 10 تا 15 درصد جمعیت دارندگان حق رای حساب باز کند.

البته این تمام ماجرا نیست. اصولگرایان به واسطه داشتن شبکه ای منسجم از روحانیون، سخنرانان و چهره های سیاسی از قابلیت بالایی برای اثرگذاری بر آرا به ویژه در روستاها و شهرهای کوچک برخوردارند. در انتخابات اخیر سخنرانی های تبلیغاتی و طرح ادعاهایی مبنی بر آثار نامطلوب و فاجعه بار امضای سند «یونسکو 2030» در برخی نواحی کشور توانست شمار قابل توجهی رای به سبد اصولگرایان بیافزاید. به این ترتیب، تشکل هایی چون جامعه روحانیت مبارز نه از منظر کارکردهای حزبی بلکه به واسطه قدرت شبکه ای و تاثیرگذاری بر افکار عمومی به ویژه از طریق مراسم های مذهبی برای اصولگرایان اهمیت می یابد.

به صورت عمومی نیز در موقعیت های گوناگون زمانی و شرایط سیاسی کشور، نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به نسبت نزدیکی با معیارهای اصولگرایی از رای شهروندان بهره مند شده اند.

** شرایط ویژه انتخابات ریاست جمهوری 96 برای اصولگرایان

از نگاه برخی صاحبنظران سیاسی، فضای عمومی انتخابات هشتم و دوازدهم ریاست جمهوری را می توان مورد بررسی تطبیقی قرار داد. در انتخابات سال 80، رییس دولت مستقر نامزد اصلاح طلبان و مهمترین رقیب وی چهره ای اصولگرا بود. در انتخابات 96 نیز چنین شرایطی حکمفرما بود با این تفاوت که مهمترین نقطه تقابل دیدگاه نامزد اصولگرایان و اصلاح طلبان در سال 80 مسائل سیاسی و در 96 اقتصادی بود.

تحول در فضای سیاسی کشور به عنوان یکی از مطالبات هواداران دولت اصلاحات به ویژه پس از انتخابات مجلس ششم به معنای عملکرد به نسبت موفق دولت هفتم بود؛ تحولی که سبب شد تا حجت الاسلام «سیدمحمد خاتمی» در برابر مهمترین رقیب اصولگرای خود پیروزی قاطع و پنج برابری را در کسب آرای شهروندان به دست آورد.

روحانی اما به دلیل دیرآهنگ بودن فرایند ثمربخشی تصمیمات اقتصادی و دشواری آبادساختن زمین سوخته ای که تحویل گرفته بود، در قبال اولویت اصلی جامعه یعنی رونق اقتصادی و سامان وضعیت معیشتی با انتقادهایی جدی روبرو شد. به همین خاطر رییس دولت مستقر یازدهم در فضایی آکنده از وعده های رقبا در زمینه بهبود سریع اوضاع معیشتی، خروج از رکود و اشتغالزایی راهی دشوار را برای اقناع رای دهندگان پیمود.

یکی از مولفه های مهم در تعیین سمت و سوی انتخابات اخیر موضع و رویکرد نامزدها در قبال دولت پیشین و کارنامه آن بود. تاکید روحانی بر نقش و جایگاه اعضای دولت پیشین در ستاد انتخاباتی رئیسی و مهر تایید قالیباف بر بخش هایی از عملکرد دولت های نهم و دهم مسائلی بود که تا حدی موجب جذب بخشی از آرای هواداران دولت پیشین به سوی نامزدهای اصولگرا شد و در عوض حامیان دولت را برای جلوگیری از تکرار نشدن رخدادهای سال های تحریم مصمم ساخت.

علاوه بر آنچه گفته شد، برخی تفکرات سنتی و مذهبی نیز به نوعی در سبد 16 میلیون رای نامزد اصولگرایان تاثیرگذار بود تا جایی که از دید برخی، شماری از آرا به سیادت و روحانیت نامزد اصولگرایان معطوف شد؛ روندی که در سال 76 امتیازی برای نامزد اصلاح طلبان به شمار می رفت.

در مجموع، شرایط دشوار برای نمایش کارنامه عمل واقعی دولت یازدهم که بیشتر در زمینه های زیرساختی به ثبت رسید، آکنده شدن فضای تبلیغاتی با شعارهای عوام گرایانه برخی نامزدها و تلاش تشکل ها و چهره های اصولگرا برای بهره جویی از همه امکانات ممکن برای رقابت سیاسی و دستیابی به انسجام سبب شد تا وضعیتی ویژه برای این جریان سیاسی شکل گیرد و سبب نوشتن نام نامزد اصولگرایان روی حدود 16 میلیون تعرفه در انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم شود.