اروپا برای حفظ برجام می جنگد
به نوشته روزنامه اعتماد، در ادامه در گزیده ای از این گزارش می خوانیم: شورای آتلانتیک قریب به ١٠ روز پیش میزبان جلسه‌ای چند ساعته برای بررسی ابعاد برجام از حیث بین‌المللی و همچنین فنی بود. پس از آن نشست این شورا اقدام به انتشار چند مجموعه نوشتاری در مورد برجام کرد.
در مقدمه این مجموعه آمده است: در جهانی که با تروریسم دست و پنجه نرم می‌کند، تروریسمی که از منطقه‌ای برخاسته که با تنش تکه و پاره شده است، برنامه جامع اقدام مشترک به عنوان یک دستاورد توسل به دیپلماسی چندگانه و پیروزی برای عدم تکثیر تسلیحات هسته‌ای به ثبت رسید. در یکی از این مجموعه‌های نوشتاری، الی گرانمایه از تحلیلگران مسائل ایران به فرجام برجام با توجه به تلاش‌های اروپا برای حفظ آن پرداخته است و می‌نویسد: از زمان به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای میان ایران و ١+٥، اعضای اتحادیه اروپا به شکل متفق‌الشکل تعهد خود به برجام را نشان داده‌اند و مسیر نزدیکی به ایران را هموار کرده‌اند. این پروسه با وجود درخواست‌های دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا برای انزوای ایران همچنان ادامه دارد.
در حالی که ترامپ توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران را با وجود غرزدن‌هایش در مورد برجام و مصیبت‌بار خواندن آن ، تمدید کرد برای اروپایی‌ها توافق هسته‌ای با ایران یک مکانیسم دیپلماتیک است که به خوبی و با موفقیت یک نگرانی امنیتی بین‌المللی را حل و فصل کرده و مانع از یک جنگ دیگر در خاورمیانه شکننده شده است. اروپایی‌ها به دنبال سرمایه‌گذاری روی این توافق هستند و در برابر درخواست‌ها برای مذاکره مجدد در مورد این توافقنامه مقاومت کرده‌اند. توافقنامه‌ای که رسیدن به آن سال‌ها طول کشیده است و البته که این روزها هم تنش میان امریکا و اروپا به موضوعات دیگری اختصاص پیدا می‌کند. اتحادیه اروپا به همراه فرانسه، آلمان و بریتانیا که در جریان مذاکرات هسته‌ای حضور داشتند، به دنبال راهی برای تقویت اجرای برجام هستند.
همچنین مخالفت‌های عمومی علیه گام‌های یک‌جانبه‌ای وجود دارد که قوای مجریه یا قانونگذاری در امریکا برمی‌دارند. گام‌هایی که می‌تواند اهداف نهایی برجام را تحت‌الشعاع قرار دهد. با این همه اروپایی‌ها هم می‌دانند که توافق هسته‌ای با چالش‌های سیاسی و تکنیکی روبه‌رو است که باید به آنها پرداخته شود. همزمان اروپایی‌ها از راهکارهای سازنده چندجانبه‌ای که در برجام خود را نشان داد، استقبال می‌کنند.
**نزدیکی اروپایی‌ها به تهران
اروپا منفعت بسیاری در حفظ توافق هسته‌ای و رابطه با ایران برای برآورده کردن اهداف مشخص در حوزه عدم تکثیر تسلیحات و همچنین در سایر حوزه‌های غیرهسته‌ای دارد. رابطه ایران و اروپا در سال ٢٠١٧ در جایگاه بسیار بهتری نسبت به سال ٢٠١٢ که اروپایی‌ها شدیدترین تحریم‌ها و همچنین محدودیت‌های نفتی را علیه ایران اعمال کردند، قرار دارد. با دورنمای هشداردهنده‌ای از وضعیت خاورمیانه پس از آغاز بهارعربی در سال ٢٠١١ و همچنین ظهور جریان افراط‌گرا مانند داعش، ایران به چشم اروپایی‌ها یک بازیگر منطقه‌ای باثبات و قدرتمند آمد. درحالی که اختلاف‌ها و تفاوت‌های حیاتی میان تهران و پایتخت‌های کشورهای اروپایی وجود دارد اما همزمان آگاهی عمیقی نیز در میان اروپایی‌ها هست دال بر اینکه اگر به دنبال حل تنش‌ها یا کنترل و محدود کردن آنها در خاورمیانه هستید نمی‌توانید ایران را نادیده بگیرید.
برای بیش از یک دهه گذشته اروپایی‌ها نقش دیپلماتیک مهمی را برای حرکت دادن ایران و امریکا به سمت یک راهکار مسالمت‌آمیز در مساله هسته‌ای بازی کردند. پایتخت کشورهای اروپایی و کمپانی‌های اروپایی همزمان با حرکت کردن در مسیر دیپلماتیک، تحریم‌های نفتی را علیه ایران اعمال کردند که برنامه هسته‌ای ایران را هدف قرار داد. برنامه جامع اقدام مشترک و پروسه برداشتن تحریم‌ها به ایران و اروپا فضای بیشتری داد تا در مسیری برای عادی‌سازی رابطه قرار بگیرند. اروپایی‌ها با توجه به موضع‌گیری‌های معتدل دولت حسن روحانی در ایران به تعمیق ارتباط‌ها با تهران هم تشویق شدند.
از زمان انتخاب حسن روحانی در سال ٢٠١٣ تا به امروز تقریبا تمام وزرای امور خارجه کشورهای اروپایی سفرهای رسمی به ایران داشتند. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا فدریکا موگرینی دو سفر رسمی به ایران داشته که مهم‌ترین آنها در آوریل سال ٢٠١٦ بود. در این سفر وی به همراه ٧ کمیسیونر اروپایی به تهران رفت. پس از انتخاب مجدد حسن روحانی در ١٩ ماه مه نیز، فدریکا موگرینی در میان یکی از نخستین رهبرانی بود که به وی تبریک گفت.
وی در پیام تبریک خود تاکید کرد که اتحادیه اروپا آماده است تا به اجرای کامل برجام ادامه دهد، روابط دوجانبه را توسعه داده و با ایران برای رسیدن به صلح در منطقه همکاری کند. پیام‌های مشابهی نیز از سوی رهبران سایر کشورها به دست دولت جدید ایران رسید. اتحادیه اروپا و ایران گفت‌وگوهای سطح سیاسی بالایی را با هم پیش می‌برند که شامل مسائل متفاوتی از جمله اجرای برجام، مباحث اقتصادی و گفت‌وگوها پیرامون تنش‌های منطقه‌ای می‌شود.
اخیرا کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا برای نخستین‌بار از تهران بازدید کرده و در یک فروم مشترک برای دسترسی به انرژی پایدار و تغییرات جوی با ایرانی‌ها شرکت کرده است. هدف از این سفر هم توسعه همکاری‌ها در این بخش بوده است. از زمان تسهیل تحریم‌ها تداوم صادرات نفتی ایران در ژانویه ٢٠١٦، وضعیت تجاری ایران سیر صعودی خود را طی کرده هرچند که هنوز بازگشت کامل و تمام‌عیاری به سال‌های پیش از تحریم در این حوزه صورت نگرفته است.
سطح تجاری کلی میان ایران و اتحادیه اروپا به ٧٩ درصد رسیده است. صادرات ایران به اتحادیه اروپا به بیش از ٥ میلیارد یورو در سال رسیده و این در حالی است که این رقم برای سال قبل از آن اندکی بیش از ١ میلیارد یورو بود. دولت روحانی بر نیاز به بیش از ٢٠٠ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش انرژی ایران تاکید دارد و گفته می‌شود که تلاش بسیاری را برای جذب کمپانی‌های اروپایی انجام داده است. با این همه کمپانی‌های اروپایی برای سرمایه‌گذاری تمام‌عیار در اقتصاد پساتحریمی ایران با چالش‌هایی روبه‌رو هستند.
**سرمایه‌گذاری بر برجام
هلگا اشمید از طرف اتحادیه اروپا و علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران که هر دو در مذاکرات هسته‌ای حضور هم داشتند گفت‌وگوها برای یافتن راهی برای همکاری‌های بیشتر ایران و اروپا در چارچوب توافق هسته‌ای را آغاز کرده‌اند. در ماه مارس، اتحادیه اروپا میزبان سمیناری در بروکسل درمورد همکاری‌های هسته‌ای با ایران بود. سمینار دوم در این زمینه و با این محوریت هم امسال در ایران برگزار خواهد شد. سازمان انرژی اتمی ایران که علی اکبر صالحی ریاست آن را برعهده دارد از حامیان برگزاری این سمینار است.
این امیدواری وجود دارد که این سمینارها بتواند پایه‌های همکاری‌ها و تعامل‌های ایران – اتحادیه اروپا در حوزه انرژی صلح آمیز هسته‌ای و همچنین افزایش انگیزه برای ایران جهت تصویب کنوانسیون امنیت هسته‌ای را موجب شود. با گذشت سه سال از اجرای تعهدات هسته‌ای ایران که باید مبدا آن را سال ٢٠١٣ و توافقنامه موقت ژنو خواند، دولت‌های اروپایی به برجام به چشم یک موفقیت بزرگ نگاه می‌کنند. با این همه این آگاهی در اروپا وجود دارد که تدابیری باید برای پاسخ دادن به نگرانی‌ها در سه حوزه اندیشیده شود:
**بازگشت معنادار و کاربردی شبکه‌های بانکی و مالی
تحریم‌های اولیه امریکا، دردسر همیشگی
برای ایران و اروپا، پروسه بازوصل شبکه‌های مالی و بانکی آن طور که باید و شاید و مورد انتظار بود انجام نشد. پیش از آنکه ایران بتواند سرمایه‌گذاری‌های خارجی را از اروپا به داخل جذب کند باید دست به اصلاحاتی در حوزه مالی بزند. برخی از این اصلاحات مربوط به برقراری استانداردهای بانکی مطابق با درخواست‌های مدنظر FATF است. اصلی‌ترین و مهم‌ترین چالشی که کمپانی‌های اروپایی دایما بر آن تاکید دارند هزینه بالای نقل و انتقال‌ها و ریسک قابل توجهی است که با توجه به باقی ماندن تحریم‌های اولیه علیه ایران وجود دارد و این کمپانی‌ها باید با آن به گونه‌ای کنار بیایند. درحال حاضر بانک‌های متوسط و کوچکی در اروپا که کمترین سطح تماس و اصطکاک با بازار امریکا را دارند کارهای بانکی ایران را انجام می‌دهند.
برای عادی‌سازی کامل روابط بانکی ایران و اروپا، بانک‌های اروپایی باید با ضریب بالایی مطمئن باشند که برجام توسط قوه قانونگذاری یا مجریه تحت‌الشعاع قرار نمی‌گیرد. از سوی دیگر باید توضیحات بیشتری برای شفاف‌سازی نوع و میزان تحریم‌های اولیه صورت گرفته در سطوح فدرال و دولتی داده شود تا بانک‌ها و کمپانی‌های اروپایی با جزییات بیشتر آشنا بشوند.
**جزییات مربوط به برنامه هسته‌ای ایران
برخی از مقام‌های اروپایی نیز همصدا با منتقدان امریکایی- البته با حجم بسیار کمتری از سر و صدا و هیاهو که در دولت ترامپ رخ داد- نگران برخی از ابعاد برنامه هسته‌ای ایران هستند. این نگرانی‌ها توسعه برنامه هسته‌ای ایران و همچنین برنامه تحقیق و توسعه این کشور را پس از پایان دوره محدودیت اعمال شده در سایه برجام، شفافیت و نظارتی که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعمال می‌شود و همچنین امنیت هسته‌ای را شامل می‌شود.
**موشک بالستیک
در حالی که در داخل اروپا تحقیقات عمومی اندکی در مورد برنامه موشک بالستیک ایران وجود دارد، مقام‌های اروپایی که در جریان حصول برجام حضور داشتند نیز با امریکا در مورد استفاده از این موشک‌ها توسط ایران هم دغدغه بودند و آن را بیش از آنکه برنامه‌ای دفاعی بدانند برنامه‌ای تهاجمی از سوی ایران می‌دانند. همزمان، یک درک عملی نیز در میان اروپایی‌ها وجود دارد که در روزگار بی‌ثباتی منطقه‌ای در خاورمیانه، فروش بیشتر و بیشتر تسلیحات به عربستان سعودی- کشوری که در سایه دولت ترامپ قرارداد تسلیحاتی ١١٠ میلیارد دلاری با امریکا بسته است – ایران به احتمال بسیار زیاد برنامه موشکی خود را حتی در نتیجه تحریم‌ها نیز واگذار نمی‌کند.
همچنین برآوردهایی نیز در جریان است در پاسخ به این سوال که برنامه موشکی ایران تا چه اندازه با پرونده هسته‌ای این کشور درگیر است. پس از تلاش‌های بسیار زیاد اروپا و امریکا در جریان مذاکرات هسته‌ای در سال ٢٠١٥، روسیه با گنجاندن محدودیت‌هایی بر برنامه موشکی ایران بر متن برجام مخالفت کرد و از همان زمان هم مرتبا تاکید دارد که تست‌های موشکی ایران هیچ گونه ارتباطی با برجام ندارد و ناقض آن نیست.
برای اروپایی‌ها، بهترین راه در تلاش‌های منطقه‌ای برای تشویق بازیگران اصلی موجود در خاورمیانه از جمله اسراییل و عربستان سعودی برای تصویب رژیم کنترل تکنولوژی موشکی (MTCR) نهفته است. امریکا نیز باید بازیگران منطقه‌ای را به سمت پذیرش این مساله ببرد.
**استقبال اروپا از مذاکرات مستقیم تهران- واشنگتن
همزمان دولت‌های اروپایی از مذاکرات مستقیم میان تهران و واشنگتن برای شفاف‌سازی بیشتر در مورد تحریم‌های اولیه و همچنین تعهدات هسته‌ای ایران استقبال می‌کنند. با این همه به نظر نمی‌رسد که اروپایی‌ها تن به خواسته‌های یک‌جانبه امریکا یا اعمال تغییرات در برجام بدهند. کمیسیون مشترک براساس توافق هسته‌ای یک فروم عملی و کاربردی برای بحث درباره راهکارهای موجود در برجام و حصول تصمیم‌های مشترک است. مقام‌های اروپایی حاضر در برجام که اکثریت را در کمیسیون مشترک برعهده دارند می‌توانند از ایران و امریکا بخواهند که برای حفظ و تداوم اجرای برجام به گفت‌وگو با هم روی آورند.
حاضران اروپایی در برجام احتمالا توجه بیشتری به ضمیمه‌های قابل اتصال به برجام خواهند کرد که توسط تمام اعضای مذاکره‌کننده در کمیسیون مشترک مورد توافق قرار بگیرد. با این همه شک و شبهه‌های بسیاری در مورد میزان موفقیت این مساله وجود دارد و دلیل آن هم حجم مذاکراتی است که میان مذاکره‌کنندگان ایرانی و امریکایی آن هم در دولت اوباما که معتقد به کارکرد دیپلماسی بود، انجام شد. با این همه هیچ گونه نشانه‌ای از جانب دولت ترامپ وجود ندارد مبنی بر اینکه کاخ سفید یا وزارت امور خارجه تعهد مشابهی به انجام چنین مذاکراتی با ایران داشته باشند.
همزمان نگرانی‌ها در مورد برجام با شکاف‌های بیشتر میان اروپا و دولت ترامپ درباره توافقنامه‌های چندجانبه میان اروپا و امریکا همراه شده است. توافقنامه‌هایی نظیر توافق آب و هوایی پاریس که دولت ترامپ اخیرا اعلام کرده از آن خارج خواهد شد. در حال حاضر این نگرانی وجود دارد که نگاه دولت جدید امریکا به ایران، کلیت توافق هسته‌ای را با تهدید روبه رو کند. نگاهی که بر میزان خصومت با ایران در سایه سیاست‌های برخی از اعضای شورای امنیت ملی امریکا می‌افزاید.
با این همه، از آنجا که برجام توسط ایران اجرایی شده و با توجه به دیگر نگرانی‌های موجود امنیتی در سطح بین‌المللی مانند جاه‌طلبی‌های هسته‌ای کره شمالی و بحران در سوریه، تلاش‌های دیپلماتیک اروپا برای تضمین امنیت برجام و توجه به دیگر اولویت‌ها در حوزه سیاست خارجی ادامه پیدا خواهد کرد.
