عقب نشینی ترامپ مقابل اروپای حامی برجام
حمید بعیدی نژاد از اعضای تیم مذاکرات هسته ای با این مقدمه در روزنامه ایران نوشت: در کنار دستاوردهای برجام برای حفظ و تقویت صلح و امنیت منطقهای و بینالمللی، برجام برای ایران نیز دستاوردهای درخشانی به همراه داشته است.
علاوه بر تثبیت حقوق هستهای کشورمان، برجام بسیاری از موانع رشد و توسعه اقتصادی کشور را که وضع تحریمها برای کشورمان ایجاد کرده بود، از سر راه برداشت که برای اهل انصاف نمونههای آن روشن است. برجام به تحمیل تحریمها علیه ایران در حوزههای انرژی شامل نفت و گاز و پتروشیمی و همچنین حمل و نقل چون کشتیرانی بازرگانی و کشتیرانی نفتکش و هواپیمایی و بسیاری از حوزههای مشابه پایان داد و آنها را لغو نمود، تحریمهایی که آثار عینی مخرب آن در اقتصاد ایران بسیار محسوس بودهاند.
بر اثر لغو تحریمهای مالی، اقتصادی، انرژی، بانکی و غیره صادرات نفت و گاز ایران از سر گرفته شد، دهها میلیارد منابع مسدود شده ایران در بانکهای خارجی آزاد شدند، ناوگان هواپیمایی ایران برای اولین بار به خرید هواپیما و نوسازی خود اقدام نمود و ناوگان کشتیرانی ایران با رها شدن از فشار تحریمها به شکوه گذشته خویش در حمل و نقل دریایی بینالمللی بازگشت. تأثیرات مثبت برجام بر روند اقتصادی ایران باعث گشت که بعد از دهها سال ایران بتواند رشد حدود هشت درصدی را در اقتصاد تجربه کند.
امید است که این روند مثبت با وجود همه حسادتها و فشارها از سوی دشمنان به لطف الهی ادامه یابد. با در نظر گرفتن موقعیت ویژه ایران در سطح منطقه، برجام فرصتی استثنایی برای کشورمان جهت ایجاد روابطی راهبردی با همسایگان بویژه عراق فراهم نموده است. طلیعه شکست داعش در عراق و سوریه، بار دیگر بخوبی ثابت نمود که قدرت ایران نه ابزاری برای اعمال سلطه بر دیگر ملتها بلکه عاملی برای ایجاد و تثبیت صلح و امنیت در منطقه میباشد.
اگر امروز در آستانه دومین سال حصول برجام، این توافق کماکان محور توجه در سطح جهانی و منطقهای است، این به دلیل محکم بودن مبانی و اصول بنیادین این تفاهم میباشد. حتی دولت امریکا که با روی کار آمدن خود با قاطعیت اعلام میکرد که به محض روی کار آمدن این توافق را پاره خواهد نمود، کماکان از اقدام علیه برجام ناتوان بوده است و با وجود تمامی لفاظیها و بدعهدیها مجبور بوده است مجموعاً به تعهدات اساسی خود در برجام عمل کرده و رسماً هم اعلام کند که تا رسیدن به یک ارزیابی دقیق به اجرای تعهدات خود ادامه خواهد داد و این در شرایطی است که دولت امریکا با وجود تمامی مخالفتها، ابایی از نقض برخی از تفاهمات دوجانبه و چندجانبه مهم نداشته و ندارد. امریکا با وجود مخالفتها احداث دیوار مرزی با مکزیک را آغاز نمود، توافق پیشین اوباما با دولت کوبا را که توافقی تاریخی خوانده شد یکجانبه نقض کرد و شدیدتر از همه به طور یکجانبه از توافق تغییر آب و هوایی پاریس خارج شد.
رئیس دولت جدید امریکا از زمان آغاز مبارزات انتخاباتی خود شدیدترین حملات را علیه برجام آغاز کرده بود. وی برجام را بدترین تفاهم طول تاریخ خوانده و قول داده بود که آن را اجرا نخواهد کرد. اما برخلاف این لفاظیها دولت امریکا در چند مرحله حساس که میباید تصمیماتی بسیار کلیدی برای ادامه حیات برجام میگرفت، به تعهدات خود پایبند ماند. اولین مرحله ضرورت صدور دستور دولت برای ادامه توقف اجرای آن تحریمهایی بود که باید رأس چهار ماه در صورت عدم صدور دستور جدید دوباره به اجرا درمیآمد و این بی شک نقض بارز برجام بود. این مقطع، مرحلهای بسیار حساس بود. کافی بود فقط رئیس جمهوری امریکا با تمدید دوباره توقف اجرای تحریمها موافقت نمیکرد، اما توافق کرد و اجرای تحریمها دوباره متوقف شد.
مرحله دوم زمانی بود که بر اساس مصوبه قبلی کنگره امریکا، دولت باید با ارسال گزارشی به کنگره پایبندی و یا عدم پایبندی ایران به اجرای تعهدات خود در برجام را اعلام میکرد. دولت امریکا در این مرحله نیز رسماً پایبندی ایران به برجام را به کنگره اعلام کرد. مرحله سوم تصمیم به همراهی و یا عدم همراهی با توافق جهانی در تأیید اجرای اقدامات ایران درخصوص پولشویی و لذا حداقل تعلیق اقدامات محدود کننده بانکی بینالمللی علیه نظام بانکی ایران بود.
این اقدام با آنکه اقدامی مستقیم در رابطه با اجرای برجام نبود ولی میتوانست اجرای برجام در صحنه عمل را با چالشی بسیار بزرگ مواجه نماید. در اجلاس اخیر گروه ویژه ترتیبات مالی که با هدف اجرای مؤثر مقررات مقابله با پولشویی و تأمین مالی تروریسم در والنسیا در اسپانیا تشکیل شد، دولت امریکا نهایتاً با توافق جمعی اعضا برای تعلیق اقدامات مقابله جویانه با ایران همراهی کرد.
این تصمیمات دولت امریکا با توجه به مواضعی که رئیس جمهوری این کشور در دفعات متعدد علیه برجام اتخاذ کرده است، از مشکلترین تصمیمات دولت بوده است. اما مهمترین دلیل همراهی امریکا با جامعه جهانی یکپارچگی مواضع تمام متحدین امریکا بویژه اروپا و اعضای دائم شورای امنیت در ضرورت حفظ برجام به عنوان مهمترین دستاورد دیپلماسی میباشد و این خود ما را به این امر رهنمون میسازد که برجام بر پایههای محکمی استوار است که خود این مبانی ضامن تداوم اجرای آن میباشد.
اما بی شک اجرای برجام با چالشهای مهمی هم روبهروست. با وجود آنکه دولت امریکا به طور مشخص تا این لحظه خلاف صریح تعهدات بنیادین خود اقدام نکرده است اما تداوم سیاستهای خصمانه امریکا درخصوص برجام به نوعی حزم و احتیاط در جامعه اقتصادی و شرکتهای بزرگ تجاری و بانکهای بینالمللی برای ورود به کار اقتصادی و مالی با طرفهای ایرانی انجامیده است.
این وضعیت در تعارض آشکار با تعهدات دولتها بر اساس برجام میباشد، چرا که برجام که آنها را به اقدامات مؤثر برای حمایت از این تفاهم با هدف عادی ساختن روابط اقتصادی با ایران متعهد نموده است. در همین چارچوب تصویب لایحه سنای امریکا اگر به تصویب مجلس نمایندگان و امضای رئیس جمهوری امریکا برسد، اقدامی است که فارغ از مفاد آن که تعارض و یا عدم تعارض آن با برجام نیاز به بررسی دقیقتر دارد، بی شک باعث ایجاد فضایی در تعاملات اقتصادی و تجاری با ایران میشود که به هر روی مانع از بهرهمندی کامل ایران از منفعتهای برجام میگردد. دولت امریکا و دیگر اعضای مؤثر برجام متعهد هستند به هر صورتی که شده، جلوی این اقدامات را بگیرند و امریکا نیز باید به سیاستهای خصمانه خود علیه برجام پایان دهد.
در نهایت اینکه برجام توافقی بینالمللی و چندجانبه است و همان طور که هیچ کشوری نمیتواند بصورت یکجانبه نسبت به سرنوشت آن تصمیم بگیرد، حفظ آن نیز به تعهدی از سوی تمامی اعضا برای تحقق کامل مفاد آن نیاز دارد.