پشت پرده «میانجی‌نمایی» اردوغان در منطقه

روزنامه «رای الیوم» در یادادشتی به قلم «عبدالباری عطوان»، سردبیر این روزنامه با عنوان «اردوغان چه غیرمنتظره‌هایی در جعبه جادویی خود برای شیخ‌نشین‌ها دارد»، به تشریح اهداف و پیامدهای سفر رئیس جمهور ترکیه به سه کشور عربی عربستان، کویت و قطر پرداخت.

نویسنده در ابتدای یادداشت خود آورده است: در حالی که هنوز دو ماه از عمر بحران روابط محور سعودی با قطر نگذشته است، اما میانجیگری‌ها و میانجی‌های زیادی برای جستجوی راه برون رفت از بحران در روابط قطر با عربستان و متحدانش پیدا شدند به گونه‌ای که یادآوری اسامی وزیران خارجه کشورهای مختلف در این خصوص از خود بحران دشوارتر است.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که دیروز سفر دوره‌ای خود به سه کشور عربستان، کویت و قطر را آغاز کرد، پس از وزیران خارجه آلمان، انگیس، آمریکا و فرانسه پنجمین میانجی برای حل و فصل بحران مذکور شمرده می‌شود.

البته اگر میانجیگری کویت را در این بحران به دلیل اینکه از جمله شیخ نشین‌ها محسوب می‌شود لحاظ نکنیم و حتی «فدریکا موگرینی» وزیر خارجه اتحادیه اروپا را چون نماینده هیچ کشوری نیست، به حساب نیاوریم.

به هر حال به نظر نمی‌رسد شانس موفقیت اردوغان برای میانجیگری در بحران قطر با محور سعودی بیش‌تر از کسانی باشد که پیش از او در این زمینه میانجیگری کردند.

2 دلیل اصلی وجود دارد که ماموریت اردوغان برای میانجیگری در بحران قطر را دشوارتر و پیچیده تر می کند.

دلیل نخست، سخنرانی جمعه شب شیخ تمیم بن خلیفه آل ثانی امیر قطر است که با لحنی چالشی حرف زده و مخالفت خود را  با دیکته ها و تهدیدهای طرف مقابل اعلام کرد و بر حل بحران از طریق گفت وگوی بدون پیش شرط پافشاری داشت.

دلیل دوم در ورود ششمین گروه از نظامیان ترکیه به دوحه است به گونه‌ای که بار دیگر موید جانبداری سیاسی و نظامی ترکیه از قطر در این کشمکش است و این قضیه‌ای است که اردوغان آن را رد نکرده بلکه پیش از اینکه عازم جده شود، در یک نشست مطبوعاتی آن را تایید کرد و درک و فهم قطر در تعامل با بحران جاری و تلاش فراوان آن برای رفع اختلاف از طریق گفت‌وگو را ستود.

بسیاری از جمله خود ما پیش‌بینی کرده بودیم که سخنرانی امیر قطر که اولین سخنرانی وی از ابتدای بحران بود، با انعطاف و نرمش همراه باشد، به گونه‌ای که روح کلامش نشانه موافقت قطر با برخی خواسته‌های13 گانه عربستان، امارات، بحرین و مصر بود حتی اگر از پذیرش همه آنها خودداری کرد.

امیر قطر با سخنرانی خود برای موفقیت میانجیگری همپیمان ترکیه ای خود تمهیداتی فراهم کرد، اگرچه در کل، مضمون سخنرانی امیر قطر شامل پایبندی به اصول قطر و رد سرسپردگی یا تعرض به حاکمیت این کشور بود.

معلوم نیست رئیس جمهور ترکیه چه برنامه‌ها و خط مشی متفاوتی در چنته دارد که وساطت او را از سایر واسطه‌های قبلی متمایز می‌کند، اما معلوم است از بین چهار کشور ائتلاف معاندان قطر، دو کشور مصر و امارات از میانجیگری اردوغان استقبال نمی‌کنند.

اقدامات تحریک آمیز امارات علیه ترکیه

سفر رسمی چهارشنبه گذشته شیخ عبدالله بن زاید وزیر خارجه امارات به ارمنستان و بازدید از مقبره قربانیان نسل کشی ارامنه آن هم چند روز پیش از سفر دوره‌ای اردوغان به سه کشور عربی منطقه، حامل پیام مهمی است.

 چه بسا اردوغان با اجتناب از سفر به امارات به اقدام وزیر خارجه امارات واکنش نشان داد، چرا که ترکیه و شخص اردوغان درباره موضوع ارامنه حساسیت خاصی دارند چون در آن ترکیه به نسل کشی صدها هزار ارامنه در اوایل قرن گذشته متهم است، چیزی که ترکیه به کلی آن را رد می کند.

رسانه‌های ترکیه و رسانه‌های عربی همسو با آن در طول چند هفته گذشته، حملات شدیدی را نثار امارات کرده و آن را به تلاش برای کودتای نافرجام ژوئن سال گذشته در ترکیه متهم کردند.

خبرگزاری رسمی امارات (وام) هنگامی که اعلام کرد شیخ بن زاید تاج گلی را بر بنای یادبود قربانیان ارمنه به دست حکومت عثمانی گذاشت و  یک دقیقه به احترام شهدای کشتار جمعی ارامنه سکوت کرد،  در واقع بر زخم ترکیه نمک پاشید.

استفاده خبرگزاری امارات از واژه «شهدا» در مورد قربانیان ارامنه و قرار دادن تاج گل بر بنای یادبود آنان از نظر ترکیه ای ها به ویژه از سوی یک کشور اسلامی مانند امارات و وزیر خارجه آن که یکی از چهره های برجسته خاندان حاکم است، اقدامی تحریک آمیز بی سابقه ای محسوب می شود.

چهار کشور عربی معاند قطر، ترکیه را یک طرف بحران می‌دانند و تعطیلی پایگاه نظامی آن در دوحه یکی از مهم‌ترین خواسته‌هایشان از قطر بود که بی هیچ چک و چانه ای خواهان عملی شدن آن هستند و برخی می‌گویند حضور نظامیان ترکیه‌ای در قطر به هر طریقی مانع مداخله نظامی محور سعودی شده است.

چیزی که موجب خشم چهار کشور محور سعودی شده، تنها سرازیر شدن سربازان ترکیه‌ای با تجهیزات نظامی سنگین طی چند نوبت به پایگاه نظامی در قطر نیست بلکه کریدور هوایی که ترکیه برای تامین نیازهای قطر شامل کالاها و مواد غذایی ضروری ایجاد کرد تا حلقه محاصره تحریم کننده های این کشور را بشکند نیز خشم دیگر شیخ نشین‌ها را به همراه داشت.

این در حالی است که قطر پیش از تحریم‌ها، هشتاد درصد از نیازهای غذایی خود را از عربستان و از طریق تنها گذرگاه زمینی معروف به «سلوی» در مرز بین دو کشور تامین می‌کرد.

به نظر نمی‌رسد که اردوغان از این واقعیت‌ها و  دلیل استقبال نکردن دو کشور از چهار کشور تحریم کننده قطر از وی بی‌خبر باشد.

بعید نیست که اردوغان از این بحران و پیشنهاد میانجیگری در آن برای اصلاح روابط ترکیه با عربستان استفاده کند و تلاش می‌کند با این کار بازارهای سعودی را به روی کالاهای ترکیه‌ای باز کند و معامله تسلیحاتی بیش از دو میلیارد دلاری با عربستان را که این کشور لغو کرد، احیا کند.

رئیس جمهور ترکیه درصدد است که از برگه خصومت روز افزون شیخ‌نشین‌ها با ایران استفاده کرده و به محور اهل تسنن به رهبری عربستان ملحق شود که با افزایش نفوذ ایران در منطقه مقابله می‌کند، کشوری که به پیروزی‌های بزرگ در سوریه و عراق و به طور غیرمستقیم در یمن دست یافته است.

میانجیگری چند منظوره اردوغان

امتیازدهی قطر به دشمنانش در چارچوب ابتکار ترکیه می‎تواند به نفع اردوغان و دولت او تمام شود و موجب می‌شود که از اتهام حمایت از اسلام سیاسی و سازمان‌های وابسته به آن به راحتی رهایی یابد و در عین حال پل‌های ارتباطی قطر با مصر ترمیم یافته و مانع از این می‌شود که در صورت شکست میانجیگری‌ها و انفجار اوضاع، ترکیه گرفتار جنگ شیخ نشین‌ها شود.

ضرب المثلی که می‌گوید «با یک تیر چند نشان زدن» درباره اهداف سفر دوره‌ای اردوغان به چند کشور عربی صدق می‌کند چون عربستان در ظاهر میانجیگری برای بحران قطر به عربستان سفر کرده اما چه بسا چشم‌اندازهای اقتصادی و تجاری را به ویژه با عربستان را برای ترکیه بگشاید.

احتمال بروز غیرمنتظره‌های اردوغان

بعید نیست اردوغان هم برخی امتیازات را بدهد که شامل تعهد به توقف اعزام نیروهای بیشتر به قطر و شرکت نکردن در هرگونه جنگ احتمالی باشد.

این مرد یعنی اردوغان خواه با او موافق یا مخالف باشیم، به عنوان یک سیاستمدار عملگرا شناخته شده است که مواضع خود را هر جا اقتضا کند مطابق منافع ترکیه و حزب حاکم عدالت و توسعه تغییر می دهد.

هر چند انتظار گشایش زیادی از سفر اردوغان به کشورهای عربی نمی‌رود، اما بروز غیرمنتظره‌هایی از اردوغان به ویژه در گفت‌وگوهایی که پشت درهای بسته انجام می‌گیرد، بعید نیست و خدا داناتر است.

منبع:فارس