استان استراتژیک کرکوک در همه پرسی استقلال کردستان عراق شرکت می کند

روزنامه شرق با این مقدمه نوشت : این شورا که اکثریت آن در اختیار نمایندگان کُرد است، روز سه‌شنبه با وجود مخالفت ترکمن‌ها و عرب‌ها و تحریم جلسه از سوی این احزاب تصویب کرد که این استان نفت‌خیز در همه‌پرسی ماه‌ آینده استقلال اقلیم کردستان شرکت کند. استان نفت‌خیز کرکوک سالیان متوالی محل درگیری اعراب و کُردها و دولت مرکزی و اقلیم کردستان بوده و حالا به‌نظر می‌رسد نزاع‌های درون شورای استانی نیز به آن افزوده شده است. از همان زمان که مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق خبر برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان عراق در تاریخ ٢٥ سپتامبر را اعلام کرد، نگرانی‌های دولت مرکزی عراق درباره استان مهم و سرشار از ذخایر نفتی کرکوک جدی‌تر شد و نگرانی اصلی دولت عراق این بود که هدف بارزانی از برگزاری این همه‌پرسی نه استقلال کردستان بلکه ضمیمه‌کردن استان کرکوک با همه میدان‌های نفتی‌اش به خاک اقلیم کردستان عراق باشد.

کرکوک از سه‌ سال پیش و پس از حمله داعش به این شهر، تحت کنترل اقلیم کردستان درآمد. در آن زمان و پس از پیشروی داعش در این استان، نیروهای امنیتی عراق فرار کردند و پیشمرگه‌های کرد نیز بلافاصله جایگزین آنها شدند و نیروهای داعش را بیرون راندند. از آن زمان تاکنون اگرچه کرکوک جزء جغرافیای اقلیم کردستان به‌شمار نمی‌رود اما تحت کنترل حکومت اقلیم است. در دهه‌های گذشته دولت‌های مختلف عراق کردها را از مناطق چندقومیتی اخراج و ساکنان عرب را جایگزین آنها کردند و از طریق ترکیب جمعیتی، مناطق عمدتا کردنشین را برهم زده‌اند. ماجرای کوچ اجباری کردهای عراق پس از جنگ ایران و عراق یکی از غم‌انگیزترین سرگذشت‌هاست. صدام حسین اندکی پس از پایان جنگ ده‌ها هزار نفر از ساکنان کُرد کرکوک را بیرون راند و اعراب جنوب عراق را جایگزین آنان کرد. حالا اگرچه ٤٨ درصد جمعیت کرکوک کُرد هستند اما اعراب، ترکمن‌ها و مسیحیان هم از ساکنان اصلی این استان به شمار می‌روند. سال ٢٠٠٥ و پس از سرنگونی صدام حسین، طبق توافقی دولت عراق موظف شد این مهاجران را به جنوب عراق بازگرداند و به کردها هم اجازه دهد به کرکوک بازگردند اما این توافقات عمل نشد. از سوی دیگر هنگام تدوین قانون اساسی عراق در سال ۲۰۰۵، حل مسئله کرکوک در آن گنجانده شد. ماده ۱۴۰ قانون اساسی جدید، دولت را موظف کرد که تا پیش از پایان سال ۲۰۰۷ شرایط را برای همه‌پرسی و سرشماری در مناطق مورد اختلاف کردها و عرب‌ها برگزار کند تا مشخص شود که آیا این مناطق باید به اقلیم کردستان بپیوندند یا در قالب عراق بمانند. اما ماده ۱۴۰ هیچ‌گاه اجرا نشد. در مقابل اقلیم کردستان در سال ٢٠١٤ بدون اجازه دولت مرکزی عراق قراردادی نفتی با شرکت‌های نفتی بین‌المللی بست و از طریق خط لوله ترکیه، نفت این منطقه را به خارج از عراق صادر کرد. از همان زمان بغداد بودجه اقلیم را قطع کرده است.

واکنش‌ها

در این میان ایران، ترکیه و آمریکا با اصل همه‌پرسی استقلال کردستان عراق مخالف‌اند و از همین رو در واکنشی قابل‌پیش‌بینی از تصمیم شورای استانی کرکوک برای مشارکت در همه‌پرسی انتقاد کردند. بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تصمیم شورای استان کرکوک عراق برای مشارکت در همه‌پرسی اقلیم را نپذیرفتنی دانست و گفت: مصوبه شورای استان کرکوک مبنی بر مشارکت در همه‌پرسی جدایی اقلیم کردستان از عراق که از سوی دولت مرکزی عراق، سازمان ملل و بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای مردود اعلام شده، اقدامی خطرناک و تحریک‌آمیز است که نه‌تنها برای گفت‌وگوهای اخیر در بغداد به منظور حل‌وفصل مسائل فیمابین کمک‌کننده نخواهد بود، بلکه ظرفیت‌ها و توان ملی عراق در مسیر تثبیت پیروزی‌های آن کشور بر تروریسم را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.

او این تصمیم را نقض صریح حاکمیت ملی و تمامیت ارضی عراق دانست و بار دیگر بر پایبندی همه طرف‌ها به قانون اساسی و حل اختلافات در این کشور از طریق گفت‌وگو و راهکارهای قانونی تأکید کرد. به گفته قاسمی هرگونه اقدامی که باعث ایجاد بحران‌های جدید در منطقه و مرزهای همسایگان عراق شود، غیرقابل‌تحمل است. حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق هم تصمیم شورای استان کرکوک را غیرعاقلانه و یک مسئله اشتباه دانست. در همین راستا، سعد الحدیثی، سخنگوی دفتر نخست‌وزیر عراق گفت: کرکوک بخشی از استان‌های غیرمرتبط با اقلیم کردستان است و در نشست‌های دوره‌ای شرکت می‌کند و از نظر اداری و مالی به دولت فدرال مرکزی وابسته است. وی گفت: ما با هرگونه اقدامی که با قانون اساسی در تضاد باشد، مخالفیم چراکه این مسئله جایز و درست نیست و استان‌ها نمی‌توانند به صورت جداگانه تصمیماتی را بدون اجازه دولت مرکزی اتخاذ کنند. وزارت خارجه ترکیه هم بیانیه‌ای صادر کرد و در آن رأی‌گیری را نقض خطرناک قانون اساسی عراق دانست.

در همین حال، نصرالدین سندی، رئیس هیئت مناطق کردستان که خارج از اداره این اقلیم هستند، گفت: تصمیم شورای استان کرکوک برای برگزاری همه‌پرسی یک گام مهم و تاریخی است. روند همه‌پرسی تنها در مناطق تحت سیطره نیروهای پیشمرگه برگزار می‌شود. دولت عراق آمادگی خود را برای ارائه تسهیلات لازم جهت برگزاری همه‌پرسی در مناطق تحت سیطره ارتش عراق و حشد شعبی نشان نداده است.

بارزانی: همه‌پرسی رأی نیاورد، کنار می‌روم

در میان مخالفت‌ها نسبت به همه‌پرسی استقلال کردستان عراق، مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق اعلام کرد همه‌پرسی تصمیمی سرنوشت‌ساز و تصمیم مردم و بیشتر گروه‌های سیاسی اقلیم کردستان است و باید در موعد خود یعنی ۲۵ سپتامبر برگزار شود. بارزانی در گفت‌و‌گو با روزنامه الشرق‌الاوسط در پاسخ به این سؤال که اگر کردهای منطقه کردستان بگویند خواهان استقلال نیستند، او چه خواهد کرد؟ گفت: به خواست مردم احترام می‌گذارم و در هیچ مسئولیتی باقی نخواهم ماند.

او درباره تصمیم حشد شعبی برای بازپس‌گیری کرکوک گفت: «اولا ما آماده مذاکره با بغداد هستیم حتی بعد از همه‌پرسی درباره موضوع مرزها از جمله کرکوک اما کرکوک شهری کردستانی است و هویتش کرد است و ما آماده‌ایم آن را الگویی برای همزیستی قومی، دینی و مذهبی قرار دهیم. اما هر نیرویی که بخواهد کرکوک را با زور پس بگیرد، مردم کردستان تا پای جان با آن مقابله خواهند کرد. کرکوک متعلق به کردها، اعراب، ترکمن‌ها و مسیحی‌هاست و باید بین خودشان به توافق برسند». اختلاف‌های دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان عراق حل نشده و حالا پیوستن کرکوک به همه‌پرسی استقلال کردستان می‌تواند بحران را بغرنج‌تر از پیش کند.