ماموریت غیرممکن خانم هیلی / دست خالی ترامپ برای نقض «نمایی» برجام
به گزارش اقتصادنیوز ، ترامپ در گفت‌وگویی که در ماه ژوئیه داشت، گفته بود که شگفت‌زده میشود اگر ببیند ایران به تعهدات خود پایبند بوده است. ترامپ همچنین برجام را «بدترین توافقی که تاکنون دیده»، توصیف کرده است. این در شرایطی است که ایالات‌متحده، اخیرا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تحت فشار قرار داده تا به منظور اطمینان از اینکه ایران تعهدات خود در چارچوب برجام را زیر پا نمی‌گذارد، خواستار بازرسی از سایتهای نظامی ایران شود.
اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز پنج‌شنبه ۹ شهریور اعلام کرد که ایران به محدودیت‌های تعیین شده در چارچوب توافق هسته‌ای میان تهران و شش قدرت جهانی پایبند بوده است. به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، یوکیو آمانو، با بیان اینکه «آژانس هر زمان لازم باشد می‌تواند به سایتهای نظامی ایران دسترسی داشته باشد» افزود: «اکنون ضرورتی وجود ندارد که از سایتهای نظامی ایران بازدید کنیم.»
دو مقام رسمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم روز چهارشنبه در گفتوگو با خبرگزاری رویترز، ضمن اعلام اینکه آژانس می‌تواند به سایتهای نظامی ایران دسترسی داشته باشد، تاکید کردند که این سازمان هیچ برنامه‌ای برای بازدید از سایتهای نظامی ایران ندارد؛ زیرا دلیلی برای اینکه احتمال داده شود ایران در حال انجام اقدامات مشکوک در آن‌جاست، وجود ندارد. این در شرایطی است که مقامات جمهوری اسلامی بارها تاکید کرده‌اند که اجازه بازدید از اماکن نظامی ایران به هیچ عنوان صادر نخواهد نشد. آژانس در گزارش خود تایید کرده است که ذخایر اورانیوم با غنای پایین ایران تا 21 اوت (30 مرداد) به میزان 4/ 88 کیلوگرم بوده است. این درحالی است که براساس برجام، ایران مجاز است تا سقف 300 کیلوگرم اورانیوم با غنای 67/ 3 درصد در اختیار داشته باشد.
میزان ذخایر آب سنگین ایران که از آن در رآکتورهای تولید پلوتونیوم استفاده میشود نیز ۱۱۱ تن بوده که پایین‌تر از محدودیت ۱۳۰ تن تعیین شده در برجام است. ضمنا در گزارش آژانس اشاره شده که ایران تولید آب سنگین را در روز ۱۷ ژوئن (27 خرداد) از سرگرفته است. فعالیت این رآکتور از ۲۷ آوریل (7 اردیبهشت) به دلیل تعمیرات متوقف شده بود. همچنین در ماه ژوئن، اندکی پس از اینکه آژانس در گزارش خود اعلام کرد که ذخایر آب سنگین ایران به سطح 2/ 128 تن در اواسط ماه مه رسیده است، تهران گفت که ۲۰ تن از ذخایر خود را به خارج منتقل می‌کند. گزارش روز پنج‌شنبه آژانس تایید می‌کند که ایران به وعده خود عمل کرده است.
بازرسی از سایتهای نظامی
این در شرایطی است که یوکیا آمانو بعد از انتشار گزارش اخیر با رد تفسیرها درباره مستثنی بودن مراکز نظامی ایران از بازرسی‌های آژانس به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته براساس «برنامه جامع اقدام مشترک» بازرسی از مکان‌های مختلف ایران به نظامی و غیرنظامی تقسیم نشده و بازرسان آژانس در صورت تشخیص وجود فعالیت‌های مشکوک در هر مرکزی از ایران، می‌توانند در چارچوب سازوکار پیش‌بینی شده، از آن مرکز بازرسی کنند. همچنین مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از این بارها گفته‌اند که اگر اطلاعات معتبری وجود داشته باشد که حاکی از فعالیت‌های مشکوک ایران باشد از سایتهای هسته‌ای و نظامی ایران نیز بازدید خواهند کرد. مقامات آژانس همچنین بارها تایید کرده‌اند که براساس انتظارات موهوم و بدون وجود اطلاعات مشخص و شفاف رفتار نمی‌کنند.
این درحالی است که چندی پیش سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه در گفتوگو با سیمای جمهوری اسلامی درباره شرایط بازرسی از سایتهای نظامی ایران گفته بود:« اگر آژانس این خواسته را مطرح کند باید دلایل و مدارک بیاورد و ما توضیح می‌دهیم و مراحل زیادی دارد. ما هم اعلام کردیم که ملاحظات خودمان را داریم.»
از سوی دیگر دارلی کمیبال، رئیس انجمن آمریکایی کنترل تسلیحاتی درباره گزارش اخیر آژانس بین‌المللی می‌گوید که آژانس بخش T را پیاده‌سازی کرده است. او که با روزنامه گاردین گفتوگو می‌کرد در همین زمینه افزود: «این موضوع به آژانس مرتبط است که مشخص کند چه چیزی را در چه زمانی و کجا باید مورد بازرسی قرار دهد تا اطلاعات لازم برای بازرسی و نظارت را به دست آورد و من فکر می‌کنم بازرسان آژانس دقیقا از همین روش پیروی می‌کنند.» او افزود: «در همین حال آمریکا در حال فشار به آژانس است تا درخواست بازرسی از سایتهای حساس نظامی ایران را مطرح کند؛ به این امید که ایران این درخواست‌ها را رد کند و بهانه‌ای برای عدم پایبندی ایران به برجام پیدا شود.»
ماموریت هیلی
زمزمه بازرسی از سایتهای نظامی ایران در شرایطی مطرح میشود که دستورکار جدید آمریکا با هدف بازرسی آژانس از پایگاه‌های نظامی ایران به‌شدت با مخالفت تهران مواجه شده است. نیکی هیلی، سفیر دائم آمریکا در سازمان ملل در سفری که هفته گذشته به وین داشت در دیدار با مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخواست بازرسی از «سایتهای نظامی ایران» را مطرح کرد. نماینده آمریکا در سازمان ملل، از آژانس خواسته است که همه توان خود را برای نظارت بر ایران به‌کار بگیرند. هیلی ادعا کرده بود: «من به آژانس اعتماد دارم، اما آنها با کشوری سروکار دارند که سابقه واضحی در دروغ‌گویی و پیگیری برنامه‌های هسته‌ای مخفیانه دارند.» این ادعا‌ها در شرایطی مطرح شد که برنامه اتمی ایران همواره تحت نظارت‌های دقیق آژانس بوده و بازرسان این آژانس تاکید کرده‌اند که ایران هیچ مدرکی دال بر انحراف برنامه هسته‌ای ایران یافت نکرده‌اند.
واکنش ایران
پس از انتشار آخرین گزارش آژانس، رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس، با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد که آژانس «حرفه‌ای و بی‌طرفانه» بر اجرای برجام و پروتکل الحاقی نظارت کرده است. نجفی افزود: «لفاظی‌ها و فضاسازی رسانه‌ای مقامات آمریکایی و سفر نماینده آمریکا به وین تاکنون تاثیری بر فعالیت‌ها و اقدامات راستی‌آزمایی آژانس و نحوه گزارش‌دهی آن نگذاشته است.» همچنین در بیانیه نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که روز پنج‌شنبه منتشر شد، آمده است: «گزارش جدید آژانس که هشتمین گزارش از روز اجرای برجام و هفتمین گزارش فصلی به شورای حکام در مورد راستی‌آزمایی اجرای برجام به‌شمار می‌رود، بار دیگر تایید می‌کند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعم از غنی‌سازی با سانتریفیوژهای نسل اول در سایت نطنز، تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته و نسل جدید، تولید آب سنگین، مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک (که البته با همکاری طرف‌های دیگر پیگیری میشود)، رآکتور تحقیقاتی تهران، برنامه تولید رادیو ایزوتوپ پایدار در فردو و سایر بخش‌ها براساس برنامه درازمدت اعلام شده ایران و در چارچوب برجام جلو می‌رود.»
تلاش ناکام ترامپ
ترامپ باید در ماه اکتبر (26 مهر) پایبندی ایران به تعهداتش را به کنگره اعلام کند. این درحالی است که او تلاش‌های بسیاری را برای اعلام عدم پایبندی ایران به برجام به‌کار گرفته است. تلاش‌هایی که تاکنون شکست خورد‌ه است و بنابراین رئیس‌جمهور آمریکا را واداشته که به تیم‌های اطلاعاتی برای یافتن بهانه‌هایی جهت خروج از برجام فشار وارد آورد. روزنامه بریتانیایی «گاردین» در گزارشی مدعی شد که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا تحت فشار شدید کاخ سفید قرار دارند تا بهانه‌ای بتراشند که نشان دهد ایران توافق هسته‌ای را نقض کرده است.
پس از اینکه دونالد ترامپ در اواسط ماه ژوئیه برای دومین بار پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را اعلام کرد، به‌دلیل اینکه وزیر امور خارجه‌اش انتخاب‌های دیگری را درخصوص برجام برای او فراهم نکرده است، از او خشمگین شد، موضوعی که رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا نیز آن را انکار نکرد و در سخنانی از اختلاف با ترامپ بر سر برجام گفت. پس از آن بود که ترامپ تصمیم گرفت تیم مشاوره‌ای جدیدی را خارج از وزارت خارجه و در کاخ سفید به خدمت گیرد تا برجام را به‌طور مستقل بررسی کنند. در واقع او علاقه‌ای ندارد در ماه‌های آینده برای سومین بار پیاپی به پایبندی ایران به برجام اقرار کند. البته یک ماه پس از اینکه ترامپ تیم مشاوره‌ای جدید را برای بررسی برجام گماشت، نیمی از اعضای این تیم شامل درک هاروی، مشاور ارشد بخش خاورمیانه شورای امنیت ملی آمریکا و استیو بنن، استراتژیست ارشد سابق ترامپ در کاخ سفید، از هم پاشیدند. بنابراین ترامپ توجهش را به سمت تیم‌های اطلاعاتی سوق داد تا آنها بهانه‌های لازم را برای خروج آمریکا از برجام فراهم آورند.
انزوای آمریکا
تلاش‌های ترامپ برای زیر پا گذاشتن برجام در شرایطی صورت می‌گیرد که بسیاری از متحدان غربی آمریکا مخالف چنین روندی هستند. همچنانکه طی چند روز گذشته شاهد سیگنال‌های مثبتی از سوی مقامات اروپایی به نفع برجام هستیم. اواسط هفته گذشته امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه از توافق هسته‌ای دفاع کرد و گفت که هیچ جایگزینی برای آن وجود ندارد. همزمان فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم تاکید کرد که برجام توافقی میان دو کشور نیست و تعهد کل جامعه جهانی است. از سوی دیگر زیگمار گابریل، وزیر امور خارجه آلمان در سفر به آمریکا تاکید کرد که تحریم‌های جدید ایالات‌متحده علیه ایران در اروپا با شک و تردید دیده میشود، چون می‌تواند توافق اتمی که طی مذاکرات و تلاش فراوان منعقد شده است را به خطر بیندازد. گابریل همچنین افزود که برلین بسیار علاقه‌مند است که این توافق را به‌عنوان یک شریک اروپایی و آلمانی حفظ کند. نیکلاس هاپتون، سفیر بریتانیا در تهران نیز در مصاحبه‌ای که روز پنج‌شنبه منتشر شد تاکید کرد که نمی‌تواند از طرف دولت آمریکا صحبت کند اما دولت بریتانیا به‌طور کامل متعهد به برجام و اجرای موفق آن است.
پیشنهاد مکمل برجام
به‌دنبال اظهارات اخیر امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه مبنی بر اینکه هیچ جایگزین معتبری برای توافق اتمی ایران وجود ندارد، سخنگوی وزیر خارجه این کشور گفت که با مذاکرات بیشتر باید کاستی‌های توافق برجام را جبران کرد. اگنس روماته اسپنی، سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه، در تایید اظهارات رئیس‌جمهوری فرانسه، تاکید کرد که توافق برجام باید در دو راستا تکمیل شود: «هم فعالیت موشکی ایران را محدود کند و هم آینده توافق را پس از ۲۰۲۵ تضمین نماید.» وزارت امور خارجه فرانسه روز چهارشنبه (۳۰ اوت / ۸ شهریور) اعلام کرد که پاریس قصد دارد موضوع ادامه مذاکره با گروه 1+5 را با هدف «تکمیل» توافق اتمی با ایران دنبال کند. این در شرایطی است که مقامات تهران بارها تاکید کرده‌اند که موضوع موشکی ایران موضوعی مرتبط با امنیت ملی ایران است و اساسا قابل مذاکره نیست.
گزارش از سعیده سادات فهری
