بازی خوانی ظریف از رفتار برجامی ترامپ
در بحبوحه تنش‌آفرینی‌های دونالد ترامپ و تیم او بر سر برجام، وزیر خارجه ایران گفت که رئیس‌جمهوری ایالات متحده احتمالا در گزارشی که قرار است تا چند هفته دیگر به کنگره این کشور ارائه کند پایبندی ایران به تعهداتش در برجام را اعلام نخواهد کرد. همزمان جان کری وزیر خارجه پیشین آمریکا در مقاله‌ای هشدارآمیز ابراز کرد که آمریکا در صورت خروج از برجام متحدان اروپایی خود را از دست داده و این پیام را به جهان ارسال می‌کند که به عهد خود پایبند نیست.
موضوعی که وزیر خارجه آلمان نیز با تاکید بر آن هشدار داد که خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران می‌تواند باعث تضعیف اعتبار واشنگتن برای مذاکره با کره‌شمالی شود. در یک ماه اخیر مقامات آمریکایی در تلاش‌های گسترده خود به دنبال القای این موضوع بوده‌اند که ایران به متن و روح برنامه جامع اقدام مشترک پایبند نبوده است. در همین ارتباط، محمد‌جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در گفت وگو با دو روزنامه انگلیسی گفت که حدس می‌زند رئیس‌جمهور آمریکا در گزارش ماه اکتبر تأییدیه پایبندی ایران به برجام را صادر نخواهد کرد. ظریف در مصاحبه با دو روزنامه «فایننشال‌تایمز» و «گاردین» گفته در صورت فروپاشی برجام، ایران الزامی به پایبندی به محدودیت‌های مندرج در این توافق هسته‌ای نخواهد داشت. توافق هسته‌ای ایران و 1+5، موسوم به برجام، برای مواردی نظیر اندازه غنی‌سازی اورانیوم، تعداد سانتریفیوژها و تولید پلوتونیوم ایران محدودیت‌هایی قائل شده است.
به نوشته فایننشال‌تایمز، ظریف درباره برجام گفت: «یا باید به آن پایبند ماند یا آن را به کنار انداخت. شتر‌سواری، دولا‌دولا نمی‌شود.» دولت ترامپ به موجب قوانین این کشور باید تا 16 اکتبر سال جاری(23 مهر) گزارشی درباره پایبندی یا عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای تقدیم کنگره این کشور کند. نشانه‌ها حکایت از آن دارند که ترامپ در این گزارش تأییدیه مربوط به پایبندی ایران به برجام را صادر نخواهد کرد. در صورت اتخاذ چنین تصمیمی، کنگره آمریکا برای تصمیم‌گیری درباره بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران، 60 روز زمان خواهد داشت. ترامپ در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، این توافق را «مایه شرمساری» برای آمریکا خواند. ظریف در مصاحبه روز جمعه که در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل در نیویورک انجام شد، گفت: «فرض من و حدسم این است که ترامپ پایبندی ایران را تأیید نخواهد کرد و به کنگره اجازه خواهد داد که در این مورد تصمیم بگیرد.» او اضافه کرد: «توافق به ایران اجازه داده است که به تحقیق و توسعه ادامه دهد. بنابراین ما زیربناهای تکنولوژیک خود را ارتقا بخشیده‌ایم. اگر تصمیم بگیریم که از توافق خارج شویم، با فن‌آوری بهتری [نسبت به گذشته] از آن خارج خواهیم شد.» ظریف که تاکید داشت ایران تنها برای مقاصد صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای استفاده خواهد کرد، همچنین گفت که گزینه‌های ایران [در صورت خروج آمریکا از برجام] بستگی به این خواهد داشت که بقیه جامعه بین‌المللی چگونه با آمریکا برخورد کنند. ظریف تصریح کرد: «اگر اروپا، ژاپن، روسیه و چین تصمیم بگیرند که در کنار آمریکا قرار گیرند، آن‌گاه فکر می‌کنم توافق به پایان خواهد رسید.» وزیر امور خارجه ایران همچنین درخصوص رفتارهای رئیس‌جمهور آمریکا تاکید کرد: «فکر می‌کنم او سیاست غیرقابل پیش‌بینی بودن را در پیش گرفته است و اکنون در حال تبدیل شدن به فردی غیرقابل اعتماد است.» او افزود: «ترامپ متن، روح و همه جوانب توافق هسته‌ای را نقض کرده است.» وزیر امور خارجه ایران گفت: «اگر آمریکا تمایل دارد که بازرسی‌های شدید برای همیشه در ایران حفظ شوند، باید به اجرای توافق ادامه داده و مطمئن شود که ایران پروتکل الحاقی را تصویب خواهد کرد.»
عدم امکان مذاکره مجدد درباره برجام
وزیر امور خارجه ایران همچنین در مصاحبه با آسوشیتدپرس امکان مذاکره مجدد برجام را «یک افسانه» خواند. ظریف با انتقاد نسبت به توییت اخیر ترامپ در مورد برنامه موشکی ایران نیز گفت: مذاکرات مجدد در مورد برجام امکان‌پذیر نیست. او افزود: ما باید قبل از اظهار نظر حقایق را بررسی کنیم. اینکه برخی سعی دارند با حقایق بازی کنند و راه‌های جایگزین ایجاد کنند، مرا نگران می‌کند. ظریف در ادامه مذاکرات مجدد درباره برجام را رد کرد و گفت: به باور بنده، ما قبل از آنکه سخنی بیان کنیم باید واقعیت‌ها را بررسی کنیم. نگرانی من این است که عده‌ای با واقعیت‌ها بازی کنند و واقعیت‌های دیگری از خودشان بسازند.
ظریف درباره مذاکرات مجدد درباره برجام نیز گفت: فقط ایران نیست که مذاکرات مجدد را رد می‌کند. نگاه متفق القول همه کسانی که درباره توافق هسته‌ای مذاکره کرده‌اند این بوده است که مذاکرات مجدد درباره این توافق، ناممکن است. این کار سبب خواهد شد صندوق همه مشکلات باز شود. ایالات متحده با این کار، این پیام را به جهان منتقل می‌کند که هرگاه شما با ایالات متحده مذاکره کنید و هرچه درباره آن توافق کنید، پس از پنج ماه یا 6 ماه یا یک سال یا دو سال، ایالات متحده بار دیگر به دنبال خواسته‌هایی است که نتوانسته در دور اول مذاکرات به آن برسد و این پیام، پیام خوبی نیست که برای جهانیان فرستاده شود. ظریف افزود: «فکر نمی‌کنم دور جدید (مذاکرات) نتایج بهتری داشته باشد. درواقع، دور جدید مذاکرات ما را در باتلاق جدیدی فرو می‌برد که هیچ‌کس نمی‌تواند از آن خارج شود.» او افزود: «نکته مهم این است که اگر توافق هسته‌ای نقض شود، ایران گزینه‌های متعددی خواهد داشت. یکی از این گزینه‌ها آن خواهد بود که برنامه انرژی هسته‌ای نامحدود و البته صلح‌آمیز داشته باشد.»
هشدار جان کری
همزمان با سخنان ظریف، جان کری وزیر خارجه پیشین آمریکا نیز در مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن پست نوشت: «آمریکا در صورت خروج از برجام متحدان اروپایی خود را از دست داده و این پیام را به جهان ارسال می‌کند که به عهد خود پایبند نیست.» به گزارش «ایرنا»، جان کری در این مقاله نوشت: «درصورتی که ایالات متحده با رد پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، 6 کشور دیگر امضاکننده برجام و همچنین جمع‌بندی‌های وزارت خارجه کشور خودمان مخالفت کند، سرنوشت توافق در دستان کنگره قرار خواهد گرفت.» کری افزود: در چنین شرایطی کنگره با تصمیمی درباره امنیت آمریکا با یک همه پرسی درباره ترامپ یا باراک اوباما مواجه خواهد بود. وزیر خارجه پیشین آمریکا با این مقدمه افزود که قصد دارد توضیحاتی پیرامون این توافق هسته‌ای به کنگره آمریکا که احتمالا سرنوشت توافق را به دست خواهد گرفت، ارائه دهد. او با اشاره به اولین دیدارش با محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در سال 2013 یادآور شد که ایران در آن زمان چرخه سوخت هسته‌ای را کامل کرده بود و ذخیره اورانیومش برای ساخت 10 تا 12 بمب هسته‌ای کافی بود. کری افزود: «میزان غنی‌سازی ایران فقط کمی پایین تر از حد مورد نیاز برای تسلیحات اتمی بود و به سرعت در حال عملیاتی کردن رآکتور آب سنگینی بود که قادر به تولید پلوتونیوم مورد نیاز برای تولید سالانه یک یا دو بمب اتم بود.» وزیر خارجه اوباما در پاسخ به این ادعا که چرا توافق هسته‌ای نتوانسته اقدامات بی ثبات‌کننده ایران را متوقف کند، با تاکید بر اینکه جهان بر سر مساله هسته‌ای ایران متحد شده بود، نوشت: «اگر ما مسائل دیگر را پیش می‌کشیدیم، نمی‌توانستیم به این یکپارچگی رسیده یا رژیم تحریم‌ها را حفظ کنیم.» جان کری تصریح کرد که توافق هسته‌ای ایران با در نظر داشتن تجربه شکست مذاکرات با کره شمالی به دست آمده و از همه جهات کامل بوده و بر قواعد شفافیت پروتکل الحاقی آژانس مبتنی است. او افزود: پیش از آنکه دلاری از رفع تحریم‌ها عاید ایران شود، آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تایید کرد که ایران 97 درصد از ذخیره اورانیوم خود و هسته رآکتور اراک را از بین برده، بیش از 13 هزار سانتریفیوژ خود را غیرعملیاتی کرده و همچنین غنی‌سازی اورانیوم در سایت هسته‌ای فردو را متوقف کرده است. او همچنین یادآورد شد: ایران برنامه هسته‌ای خود را به نظارت سرزده گشود و آژانس در هشت گزارش پی در پی درستی عملکرد آن را تایید کرده است.
غروب برجام
کری همچنین درباره موضوع تاریخ انقضا داشتن برجام نوشت: این سخن درباره توافقی که زمانبندی مفادش 10، 15، 20 و 25 سال بوده و مهم‌ترین آنها همیشگی است، سخن درستی نیست. وزیر خارجه سابق آمریکا اضافه کرد: نظارت بی‌سابقه و اقدامات راستی آزمایی که در این توافق به‌دست آوردیم، هرگز منقضی نمی‌شود. او تاکید کرد: نامعقول است که به‌خاطر وسواس بر گسترش احتمالی برنامه هسته‌ای ایران در بیش از یک دهه آینده، توافقی را که امروز کارآیی دارد، ترک کنیم در حالی که اگر ما توافق را لغو کنیم، چنین گسترشی ممکن است فردا روی دهد.» کری افزود در چنین شرایطی، همه‌چیز به مسیر پیشین باز‌می‌گردد اما این‌بار آمریکا منزوی خواهد بود، نه ایران.» او یادآور شد: با خروج از توافق در حالی که می‌دانیم ایران به آن پایبند است چه چیزی به‌دست می‌آوریم؟ اتحادمان را با متحدان از دست می‌دهیم. روسیه و چین را قدرتمند می‌کنیم. پیامی به هرکشوری که در حال بررسی مذاکره با ماست، ارسال می‌کنیم مبنی بر اینکه آمریکا به عهد خود وفادار نیست. او همچنین افزود که باقی ماندن در توافق از رویارویی نظامی احتمالی با ایران پیشگیری می‌کند و به آمریکا فرصت می‌دهد که روی مسائل کره‌شمالی تمرکز کند.
مخالفت آژانس با آمریکا
از سوی دیگر و در ادامه پرسش و پاسخ‌های آژانس و آمریکا درباره رژیم بازرسی‌ها، شبکه بلومبرگ گزارش داد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با درخواست‌های دولت آمریکا برای فاش کردن اطلاعات محرمانه از ایران مخالفت کرده و مقامات این سازمان مجبور شده‌اند اصول اولیه توافق هسته‌ای را برای آمریکایی‌ها توضیح دهند. به گزارش «ایسنا» به نقل از شبکه خبری بلومبرگ، یک هفته پس از سخنرانی ترامپ در سازمان ملل، مذاکرات پشت‌پرده و دیدارهای دیپلماتیک ارشد نشان می‌دهد که آمریکا منزوی‌تر شده و متحدانش درخصوص اهمیت توافق هسته‌ای متحدتر شده‌اند. رکس تیلرسون، وزیر امور‌خارجه آمریکا روز ۲۰ سپتامبر برای رهبران اروپا و مقامات ایران توضیح داد که ترامپ چه چیزهایی را درباره این توافق دوست ندارد که در رأس آن شروطی قرار داشت که به مسائلی همچون توسعه برنامه موشکی بالستیک ایران، حمایت این کشور از بشاراسد، رئیس‌جمهوری سوریه و پشتیبانی ایران از گروه‌هایی که واشنگتن آنها را تروریست می‌خواند اشاره می‌کرد.
پس از پایان این نشست مشخص شد که طرف‌های دیگر توافق، نظر متفاوتی دارند. فرانسه و آلمان تاکید می‌کنند که اگرچه این توافق کامل نیست اما به هدف خود دست یافته و برنامه هسته‌ای ایران محدود شده است؛ بنابراین چرا باید توافق را از بین برد؟
به گفته مقاماتی که افکار ترامپ را تشریح می‌کنند، وی می‌خواهد از این تهدید به‌عنوان ابزاری برای وضع تحریم‌هایی علیه ایران استفاده کند که اقتصاد این کشور را همانند هفت یا هشت سال پیش تحت فشار قرار می‌دهد. آمریکا برای رسیدن به این هدف نیازمند همکاری متحدان اروپایی‌اش است و این یک مانع بزرگ به شمار می‌آید؛ چراکه این کشورها می‌گویند اگر آمریکا مجددا تحریم‌هایش را وضع کند از منافع کشورهایشان حمایت خواهند کرد.
دیوید سولیوان، سفیر اتحادیه اروپا در آمریکا در نشستی در یک اندیشکده آمریکایی در ۲۵ سپتامبر گفت: من تردیدی ندارم که اگر این سناریو (خروج از توافق هسته‌ای) عملی شود، هر چند که هنوز مشخص نیست این اتفاق بیفتد، اتحادیه اروپا برای دفاع از منافع مشروط شرکت‌هایمان با هر ابزاری اقدام خواهد کرد. به گزارش بلومبرگ چنین اقدامی بیشتر از آنکه ایران را منزوی کند، به انزوای آمریکا خواهد انجامید.
موضع‌گیری نیکی هیلی
در ادامه جنجال‌آفرینی‌های نیکی هیلی و با وجود اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همواره پایبندی ایران به برجام را اعلام کرده است، سفیر آمریکا در سازمان ملل گفت که بدون بازرسی‌ها، برجام یک وعده پوچ است. به گزارش «ایسنا» به نقل از خبرگزاری اسپوتنیک، هیلی در گزافه‌گویی جدید خود گفت: ایران باید اجازه بازرسی از سایت‌های نظامی خود را تحت توافق برجام به آژانس بدهد.
نیکی هیلی افزود: ایران اجازه بازرسی از سایت‌های نظامی را نمی‌دهد؛ در حالی که آژانس می‌گوید نباید تفاوتی میان سایت‌های نظامی و غیرنظامی باشد. نماینده آمریکا در سازمان ملل همچنین با اشاره به بند «تی» برجام (برنامه جامع اقدام مشترک)، اظهار کرد: همه طرف‌ها باید درک مشترکی از تمام مفاد برجام داشته باشند. به نظر می‌رسد برخی کشورها (اشاره به روسیه) می‌خواهند از ایران در برابر بازرسی‌های بیشتر محافظت کنند. او همچنین افزود: اگر بازرسی‌ها نباشد، توافق هسته‌ای ایران یک «وعده پوچ» است.
واکنش روسیه به سخنان سفیر آمریکا
همزمان، وزارت امور‌خارجه روسیه نیز اعلام کرد، لازم است آمریکایی‌ها دوباره از اول مفاد برجام را بخوانند تا با تعهدات ذکر شده در برجام آشنا شوند و همچنین لازم است وظایف آژانس را هم بهتر بدانند. وزارت‌خارجه روسیه اعلام کرد: «هیچ دلیلی وجود ندارد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخواست بازرسی از اماکن نظامی ایران را صادر کند.» این وزارتخانه در واکنش به سخنان نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد افزود: واشنگتن این‌گونه برداشت می‌کند که روسیه از ایران حمایت می‌کند و نمی‌گذارد که آژانس به‌خصوص از اماکن نظامی بازرسی‌های بیشتری انجام دهد.»
