پیش‌بینی ایران از حرکت بعدی آمریکا در شطرنج برجام چیست؟
وزارت خارجه کشورمان در آخرین گزارشی که درباره روند اجرای برجام در سه ماهه گذشته به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ارایه کرده است، از میان تمامی احتمالاتی که درباره نحوه رفتار کنگره آمریکا پس از رد پایبندی ایران به برجام توسط ترامپ مطرح است، یکی از این احتمالات را "بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای" توسط کنگره اعلام کرد.
به گزارش ایسنا، دونالد ترامپ رییس‌جمهور آمریکا در 21 مهرماه در دومین سخنرانی‌اش درباره ایران مواضع بسیار تند و سخت‌گیرانه‌ای را در مورد برجام، سیاست‌های آمریکا در برخورد با ایران و اعمال تحریم‌ها علیه نیروهای نظامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اتخاذ کرد.
ترامپ در این سخنان در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هشت گزارش پایبندی ایران به تعهداتش در چارچوب برجام را تایید کرده است به طور یک‌جانبه اعلام کرد که پایبندی ایران را رد می‌کند و تصمیم درباره ماندن یا نماندن در برجام را به عهده کنگره گذاشت.
در رابطه با برخورد کنگره با برجام تحلیل‌ها و احتمالاتی مطرح شده است. از اختلاف نظر میان جمهوری‌خواهان بر سر خروج از برجام و تاکید سناتورهای ارشد این حزب از جمله باب کورکر مبنی بر این‌که خروج از برجام اکنون به صلاح و منافع آمریکا نیست تا مخالفت جیمز متیس وزیر دفاع آمریکا و ایهود باراک نخست‌وزیر پیشین اسرائیل اذعان کردند که توافق هسته‌ای با ایران در راستای منافع آمریکا و امنیت جهان است.
در عین حال بر اساس اعلام رسانه‌های خارجی، نمایندگان کنگره آمریکا 60 روز فرصت دارند تا درباره برگشت یا تعلیق تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران تصمیم‌گیری کنند.
در این چارچوب کنگره می‌تواند با افزودن برخی شروط و ضمیمه‌های جدید به برجام، نقض‌های ادعایی آن را برطرف و آن را سخت‌گیرانه‌تر کند. کاخ سفید نکات و شروط مشخصی را پیشنهاد کرده که با نقض آنها از سوی ایران، تحریم‌ها علیه کشورمان به طور خودکار دوباره فعال شوند. ترامپ خواهان تمدید محدودیت‌های زمانی در نظر گرفته شده برای برخی پروژه‌های هسته‌ای ایران در برجام است. مهلت شماری از این محدودیت‌ها در سال 2025 به پایان می‌رسند که از نگاه دولت ترامپ این محدودیت‌ها باید ادامه یابند.
هم‌چنین شروط تازه‌ای که به برجام اضافه می‌شود می‌تواند شامل تولید و آزمایش موشک‌های بالستیک ایران شود؛ موضوعی که در برجام به آن اشاره نشده است و از خطوط قرمز ایران است.
در احتمالی دیگر ممکن است در نهایت تندروهای کنگره رأی به بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران بدهند که به موجب برجام تعلیق شده‌اند؛ اقدامی که در عمل به معنی خروج آمریکا از برجام است.
بر اساس متن گزارش وزارت خارجه، اقدام کنگره یا دولت آمریکا در بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای "نقض فاحش برجام" است.
این گزارش اما خودداری ترامپ از تایید پایبندی ایران به برجام را به منزله "بی‌اعتنایی" مستکبرانه آمریکا نسبت به دیدگاه مرجع صالح بین‌المللی و و بی‌اعتنایی صریح نسبت به بندهای 26، 28، و 29 و مغایر با اصل حسن نیت اعلام کرده است.
به گزارش ایسنا، در چارچوب برجام دو نوع نقض عهد در نظر گرفته شده است یکی عدم اجرای تعهدات (non-performance)، و دیگر عدم اجرای فاحش تعهدات (significant non-performance).
بر اساس هفتمین گزارش وزارت خارجه درباره روند اجرای برجام، تا کنون موارد نقض، بدعهدی، تاخیر و تعلل و تخطی آمریکا از برجام در قالب 10 نامه از سوی محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان به فدریکا موگرینی به عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام ارسال و ثبت و ضبط شده است که آخرین آن در ۲۴ مهر ۱۳۹۶ در واکنش به سخنرانی ترامپ در 21 مهر و عدم اعلام پایبندی ایران به برجام و اتخاذ سیاست‌های خصمانه بود.
در بخشی از این نامه که در گزارش وزارت خارجه به مجلس به آن اشاره شده است، آمده که: سوء‌استفاده رئیس‌جمهور آمریکا از تریبون مجمع عمومی سازمان ملل برای حمله به برجام و اتهامات واهی مطرح شده در سخنرانی آقای ترامپ در ۲۱ مهر ۱۳۹۶ مبنی بر عدم پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود وفق برجام، خلاف واقع و نسبت به آن اعتراض و آن را در تعارض آشکار با گزارش‌های متعدد و متوالی آژانس در تائید پایبندی ایران به برجام قلمداد می‌کنیم.
ظریف در این نامه تاکید کرده است که این دست اقدامات که در پوشش "قوانین داخلی آمریکا" صورت می‌گیرد، نه تنها اعتبار آژانس را خدشه‌دار می‌سازد، بلکه به صراحت مغایر با برخی از بندهای برجام است و دولت آمریکا نمی‌تواند از مسوولیت اقدامات خود تحت این عنوان که وفق قوانین داخلی آمریکا انجام شده، شانه خالی کند.
وزیر خارجه کشورمان با اشاره به بندهای مختلف برجام تاکید کرده است که سخنرانی مورخ ۲۱ مهر ۱۳۹۶ رئیس‌جمهور آمریکا مغایر متن، روح و هدف برجام است و جمهوری اسلامی ایران با رصد دقیق شرایط حساس کنونی، اقدام مناسب را برای صیانت از حقوق خود وفق برجام انجام خواهد داد.
بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در حاشیه بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی درباره محتمل‌ترین پیش‌بینی ایران در مورد برخورد کنگره آمریکا با تصمیم اخیر ترامپ گفت: آنچه که ما یقین داریم این است که آمریکا به دشمنی خود با ما ادامه می‌دهد و در حوزهای منطقه‌ای، موشکی یا هسته‌ای اگر بتواند به ما فشار وارد می‌کند.
وی ادامه داد: آمریکایی‌ها تلاش خواهند کرد تا بدون اشاره به موضوع هسته‌ای به بهانه‌های مختلف فشار را بر ایران حفظ کنند و مانع اجرای مطلوب برجام شوند. آنها از آنجایی که اروپایی‌ها و بسیاری از کشورهای دیگر را در مخالفت با برجام با خود همراه ندارند، نمی‌توانند به طور مستقیم از برجام خارج شوند.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی با بیان این‌که اقدامات آنها اثرات منفی بر برجام و روح آن خواهد داشت اظهار کرد: وقتی اروپایی‌ها نسبت به اقدامات آمریکایی‌ها انتقاد یا سوال می‌کنند پاسخ آمریکا این است که تحریم‌ها و قوانینی که اعمال شده بر ایران، مربوط به موضوع هسته‌ای نیست.
کمالوندی گفت: آمریکایی‌ها هم می‌خواهند از برجام خارج شوند و هم نمی‌خواهند با دنیا و اروپا مقابله کنند، از این رو فشار را از هر طرف آنقدر زیاد می‌کنند که اثرات مثبت برجام خنثی شود و ایران را به جایی برسانند که بگوید برجام هیچ چیز برای ما ندارد پس از آن خارج می‌شویم.
وی تاکید کرد که "با شرایط مبهم فعلی نمی‌توان گفت برجام ادامه می‌یابد یا خیر؟ مگر آنکه تغییری در سیاست‌های آمریکا صورت گیرد."
سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم‌چنین نسبت به مواضع اروپایی‌ها ابراز تردید کرد و گفت که اروپایی‌ها در جلسات خصوصی یک چیز می‌گویند و در جلسات عمومی چیزی دیگر.
هم‌چنین عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه کشورمان در سخنانی روز چهارشنبه در مجلس شورای اسلامی گفت می‌خواهند با اجرا نکردن توافق هسته‌ای منافع ایران کاهش پیدا کند. از همین رو اقداماتی همچون اضافه کردن افراد به لیست تحریم‌ها، اظهارات خلاف واقع ترامپ آن هم برخلاف بند 28 برجام و اقدامات غیر متعارف دیپلماتیک را شاهدیم که همه متعارض با روح، مفاد و متن برجام به ویژه بندهای 26، 28 و 29 است.
وی ادامه داد: آمریکا می‌خواهد با اقداماتش اجازه ندهد بانک‌های اروپایی در ایران فعالیت اقتصادی داشته باشند و نگرانی برای آنها به وجود آید.
با این حال عراقچی بر خلاف کمالوندی که در سخنانش روشن است چندان به اروپایی‌ها و پایداری‌شان بر سر برجام اعتماد نیست معتقد است: آمریکا در شرایطی اقداماتی علیه ایران، برجام و مردم ایران انجام می‌دهد که در انزوا قرار گرفته چون بقیه اعضای 1+5 یعنی روسیه، چین به ویژه کشورهای اروپایی به طور صریح و مشخص با سیاست‌ها، بدعهدی‌ها و تخلفات آمریکا مخالفت کرده‌اند و هر تلاش آمریکا در این‌باره از سوی سایر اعضای 1+5 مردود شناخته شده است.
در عین حال وی گفته است که "در تضمین اجرای برجام روی هیچ کشوری حساب باز نکرده‌ایم بلکه به توانمندی‌های خودمان اتکا داریم. مسائل را رصد می‌کنیم و وزارت خارجه روزانه گزارشاتی به مقامات نظام، رئیس‌جمهور و رئیس مجلس ارائه می‌کند.
به گزارش ایسنا، کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه نسبت به فعالیت‌های موشکی و دفاعی ایران همواره موضع انتقادی و اعتراضی خود را حفظ کرده‌اند. آنها هم‌چنین در رابطه با نقش و نفوذ ایران در منطقه انتقاداتی را مطرح کرده‌اند.
وزیر خارجه فرانسه که قرار است نیمه نوامبر برای فراهم کردن مقدمات سفر امانوئل مکرون به ایران به تهران بیاید گفته است که در این سفر به طرح نگرانی‌ها درباره برنامه موشکی ایران و نقش این کشور در منطقه خاورمیانه با همتای خود و دیگر مقامات کشورمان گفت‌وگو می‌کند.
برخی کارشناسان معتقدند فرانسه مجدد در نقش خود به عنوان "پلیس بد" قرار گرفته است. این کارشناسان بر این نظرند که کشورهای آلمان و انگلیس نیز از این‌که ایران را در حوزه دفاعی و موشکی محدود کنند بدشان نمی‌آید.
با گذشت دو سال از اجرای برجام، کشورهای اروپایی به بهانه این‌که بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ به خاطر خصوصی بودن تمایل به حضور به ایران نداشته‌اند، اجازه نداده‌اند مزایا و منفعت‌های اقتصادی و مالی برجام نصیب ایران شود. اما کمتر کسی است که بهانه‌های اروپایی‌ها را در این رابطه باور کند. به نظر می‌آید با توجه به تردیدها در مورد برخورد دولت بعد از اوباما و باقی ماندن برخی از قوانین و مقررات مالی و بانکی سخت‌گیرانه از سوی آمریکا، این کشورها و شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ‌شان اراده‌ای به پذیرش ریسک ورود به ایران ندارند.
معاون وزیر امور خارجه درباره اقدامات متقابل ایران در برابر برخورد کنگره یا دولت ترامپ نیز تاکید کرده است که "ایران سناریوهای آینده را پیش‌بینی کرده است و گزینه‌های محتمل قابل دسترسی است."
آنچه به نظر می‌آید و از صحبت و موضع‌گیری مقامات کشورمان برمی‌آید، مقامات آمریکایی به ویژه کنگره در گام نخست که نهایت حدود 20 آذر به طول می‌انجامد اقدامی مستقیم علیه برجام انجام نخواهند داد به این معنی که تحریم‌هایی که احتمالا اعمال خواهند کرد به طور مستقیم برنامه هسته‌ای را نشانه نخواهد گرفت. به نظر این محتمل‌ترین پیش‌بینی درباره آینده نه چندان دور باشد.
از طرفی چشم‌انداز مذاکره مجدد بر سر برجام و پذیرش محدودیت‌های فنی ـ هسته‌ای و زمانی یا مذاکره بر سر فعالیت‌های موشکی و دفاعی برای بیش از دو ماه آینده هم‌چنان مبهم و دور است و به نظر نمی‌آید با وجود موافقت‌های ضمنی مقامات فرانسوی و دیگر مقامات اروپایی البته در جلسات خصوصی، ایران آمادگی پذیرش چنین پیشنهادی را داشته باشد به ویژه این‌که درباره مسایل دفاعی به طور خاص، موضوع به حوزه نظامی و دفاعی کشور مرتبط است و از حوزه دستگاه دیپلماسی خارج و ملاحظات خاص منافع و امنیت ملی دارد.
