تفاوت «خطرناک» محمد بن سلمان با پادشاهان قبلی عربستان چیست؟

به گزارش الجزیره، ولیعهد 32 ساله عربستان ـ که از ژوئن 2017 به جای پسر عمویش محمد بن نایف، به این سمت منصوب شده ـ کارزاری را برای قبضه همه قدرت در پیش گرفته است و در حال به عقب راندن رقبای خود در میان خاندان سلطنتی عربستان و همچنین نیروهای مذهبی قدرتمند این کشور است.

در ماه سپتامبر، پلیس سعودی دهها شخصیت مذهبی و پرطرفدار سعودی از جمله علمایی مانند سلمان العوده و عائض القرنی را دستگیر کرد که همچنان بازداشت اند، ولی بلندپروازانه‌ترین اقدام جانشین تاج و تخت عربستان تاکنون، در روز یک‌شنبه هفته جاری عملیاتی شد که طی آنها دهها تن از ثروتمندترین شهروندان و همچنین تعدادی از شاهزاده‌های سعودی به بهانه مبارزه با فساد بازداشت شدند. فهرست افراد بازداشت شده شامل افرادی مانند شاهزاده ولید بن طلال، پسرعموی ولیعهد سعودی، یازده شاهزاده، چهار وزیر و تعداد زیادی از وزرای سابق می‌شود. در مورد وضعیت ولیعهد پیشین عربستان، شاهزاده محمد بن نایف که از زمان برکناری از سمت قبلی خود کمتر در انظار عمومی مشاهده شده است، ابهامات زیادی وجود دارد.

به اعتقاد کریستوفر دیویدسن، هدف قرار دادن نخبگان پرسابقه سعودی، به معنای حرکت از حکومتی خانوادگی به سوی حکومت خودکامه فردی است. به اعتقاد وی، تعقیب و مجازات شاهزادگان و افراد قدرتمند سعودی به این معناست که ولیعهد سعودی و متحدان وی در ابوظبی حکومت سلطانی و فردی را ترجیح می‌دهند.

تحلیلگران معتقدند که بازداشت‌های اخیر به معنای کاهش قدرت دیگر اعضای خاندان سلطنتی عربستان در زمانی است که این کشور روزگار سختی را به دلیل کاهش قیمت نفت پشت سر می‌گذارد.

بروس ریدل نیز که سابقه سی سال کار در سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا به عنوان تحلیلگر مسائل عربستان را دارد، در این باره به الجزیره گفته است: «خاندان پادشاهی سعودی به طور سنتی بر اساس اجماع و تعهد شدید به حفظ احترام یکدیگر و حتی وزرای ناکارآمد رفتار می‌کند». به همین سبب، وی با پیش‌بینی بروز بی‌نظمی در این کشور اظهار داشته که «در پشت پرده نارضایتی شدیدی وجود دارد و پادشاهی سعودی به سوی بی‌ثباتی گام برمی‌دارد».

به باور مأمورین اطلاعاتی سابق آمریکا، از بین رفتن نظام حکومتی مبتنی بر اجماع، در هر دو حوزه مسائل داخلی و خارجی عربستان به ویژه در حوزه روابط با ایران تأثیراتی خواهد داشت. از زمان رسیدن محمد بن سلمان به وزارت دفاع و جانشینی ولیعهد سعودی در سال 2015، این کشور رویکرد تهاجمی‌تری در برابر ایران در پیش گرفته است. عربستان سعودی در ماه مارس 2015 حمله نظامی به یمن را آغاز و در اوایل سال 2016، اعلام نمود که روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرده است.

روز سه‌شنبه و در میانه تشدید تنش در منطقه، محمد بن سلمان، با متهم کردن ایران به تأمین موشکی که حوثی‌های یمن به سوی ریاض شلیک کردند، مدعی شد که اقدامات ایران می‌تواند «اقدام جنگی علیه عربستان» در نظر گرفته شود.

ولیعهد سعودی در کشور نیز وعده تغییرات مهم اجتماعی و اقتصادی را داده است که از جمله فروش سهام آرامکو و پایان ممنوعیت رانندگی زنان در این کشور را شامل می‌شود. رابرت ریچر دستیار معاون عملیاتی سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، اتفاقات اخیر را تغییری مهم در مکانیزم تصمیم‌گیری در عربستان می‌داند. وی با تحسین تصمیم ولیعهد سعودی برای مدرنیزه کردن این کشور، رفتار وی را سبب افزایش احتمال درگیری نظامی با ایران و نگران‌کننده می‌داند.

به اعتقاد وی، تسلط بیشتر شاهزاده سعودی بر قدرت در این کشور و از بین رفتن نیروهای مهارکننده و تعدیل‌کننده سیاست خارجی سعودی، ممکن است ولیعهد را به این نتیجه برساند که باید کار روابط با ایران را یک بار و برای همیشه یکسره کند. محمد بن سلمان در کنار آمریکا و اسرائیل، ایران را بزرگترین تهدید برای منطقه می‌دانند. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا ضمن اعلام حمایت از دستگیری‌های اخیر در عربستان، اتهامات ولیعهد عربستان علیه را تکرار کرده است.

باب بائر افسر سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا که درگیر نشدن مستقیم عربستان سعودی و ایران در دهه‌های گذشته علی‌رغم اختلافات شدید دو طرف را نتیجه سیستم تصمیم‌گیری مبتنی بر اجماع در عربستان می‌داند، هشدار می‌دهد که دستگیری‌های اخیر در عربستان، احتمال ثبات در آینده عربستان را کاهش داده است.