هشدار؛ «احمدی نژاد دوم» در راه پاستور است
برخی بی توجهی دولت اصلاحات نسبت به جامعه روستایی و قشر فرودست و تمرکز بر نخبگان و دانشگاهی‌ها در این دوره را از عوامل ظهور احمدی نژاد می‌دانند. در چنین شرایطی، احمدی نژاد با شعارهای مردمی در حمایت از قشر فرودست در حالی که در مقابل فردی مانند هاشمی رفسجانی قرار گرفته بود که در آن زمان به عنوان نماد سرمایه داری شناخته می‌شد.
احمدی نژاد با استفاده از این تصور موجود در جامعه، در انتخابات 84 توانست با ایجاد فضای دوقطبی مردم گرایی و اشرافیت در انتخابات موفق شود. این فرد چنین روندی را در انتخابات 88 نیز ادامه داد که به صورت عینی این برخوردهای هیجانی و دور از واقعیت در مناظراتی که با سایر کاندیداهای آن دوره داشت، مشاهده شد. اما در نهایت دولت نهم و دهم با ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد کارنامه ضعیفی در حوزه‌های مختلفی از جمله اقتصادی، سیاست خارجی و... داشت و در همین دوره هشت ساله بود که کشور متحمل بیشترین تحریم ها شد. با این اوصاف؛ طبیعی است که مردم در انتخابات دولت یازدهم به رغم تکیه نامزدهایی مانند قالیباف و سعید جلیلی بر همین شیوه ای که احمدی نژاد داشت نتوانستند، در مقابل حسن روحانی مورد توجه قرار گیرند و برنده انتخابات دولت یازدهم حسن روحانی شد.
این اتفاق حاکی از افزایش آگاهی مردم نسبت به پدیده پوپولیسم بود و تجربه هشت ساله ریاست جمهوری احمدی نژاد مردم ایران را از تکرار این اشتباه بازداشت، در حقیقت مردم طی آن سال‌ها هزینه‌های دولت پوپولیستی را لمس کردند، بنابراین به اعتدال گرایش پیدا کردند.
نارضایتی مردم نتیجه مشکلات معیشتی
با وجود استقبالی که از دولت یازدهم صورت گرفت عملکرد حسن روحانی در فرصت چهارساله ای که داشت، نتوانست پاسخگوی تمام مطالبات مردم باشد. با این اوصاف ما به انتخابات دولت دوازدهم رسیدیم، با وجود اینکه بار دیگر حسن روحانی پیروز این میدان شد اما میزان رای رقیب روحانی، ابراهیم رئیسی که نزدیک 16 میلیون بود زنگ خطری است که باید به آن توجه کرد.
درحقیقت شعارهای عوام گرایانه رئیسی خبر از گرایش مجدد مردم به چنین رویکردی است و در این مدت با افزایش نارضایتی مردم نسبت به عملکرد دولت جدید بسیاری از کارشناسان در خصوص هشدارهایی داده اند. با چنین پیشینه ای، این خطر وجود دارد که در صورت توجه به خواسته های مردم، سال 1400 نیز تجربه تلخ سال 84 تکرار شود و ما شاهد ظهور احمدی نژاد جدیدی باشیم.
اسماعیل گرامی مقدم دبیر حزب اعتماد ملی، در گفتوگو با «ابتکار» با اشاره به سخنرانی صادق زیباکلام عنوان کرد:«هنوز زود است که ما بخواهم قضاوت کنیم چراکه بسیاری از متغیرهای موجود در عرصه سیاست هستند که تعیین کننده ظهور پدیده‌های پوپولست و روشنفکری باشند. در این حوزه متغیرهای بسیاری وجود دارد و این موارد بسیار حساس هستند و نسبت به هم واکنش نشان می‌دهند و تا به ثبات نرسند نمی‌توانیم ارزیابی دقیقی داشته باشیم.» وی تصریح کرد:«در حقیقت، آرایش جناح‌های سیاسی در فروکش کردن تب پوپولیست و یا افزایش شعله‌های آن تاثیرگذار است. در ادامه مسائلی مانند ثبات در منطقه با توجه به اتفاقاتی که در سوریه، لبنان فلسطین و یمن رخ می‌دهد و ما در آن درگیر هستیم نیز در سرنوشت انتخابات آتی نقش بسزایی دارد. البته در کنار همه اینها مهم‌ترین متغیر همان مسئله ثبات اقتصادی است که با توجه به تحریم‌هایی که در گذشته داشتیم و اکنون هم سایه تحریم بر سر ما است و چگونگی برخورد با آن بسیار حائز اهمیت است.»
می‌توان چنین برداشت کرد که بذر ظهور پوپولیست سال 84 در دولت اصلاحات کاشته شد. گرامی مقدم در خصوص وجوه مشترک دولت اصلاحات دولت روحانی عنوان کرد:« هردو دولت به لحاظ قانون‌گرایی و پیگیر بودن در زمینه مطالبات مردم و مخالفت در خصوص صدقه دادن به آنها یکسان هستند و به جای آن سعی می‌کنند مشکلات اقتصادی را ریشه ای برطرف کنند. در چنین شرایطی برنامه‌های کوتاه مدتی برای جلب رضایت مردم نداشته و ندارند. به عنوان مثال؛ هیچ گاه به دنبال این نبودند که با ریختن پول به بازار ایجاد هیجان کنند، با چنینی رویکردی، رقیبان این دو دولت تلاش می‌کنند تا مردم را به خود جذب کنند.» وی در ادامه افزود: « البته سهم این شباهت‌ها بین دو دولت بسیار اندک است، من فکر می‌کنم متغیرها نقش تعیین کننده ای در این حوزه ایفا خواهد کرد با این وجود شایان ذکر است که پوپولیسم در دوران روحانی با کاهش چشمگیری مواجه شده است و حتی روستاییان هم دیگر به پیشنهادات بالای یارانه از سوی برخی کانادیدها را توجه نکردند. به نظر می‌رسد که احتمال ظهور و استقبال از پوپولیسم در ایران بسیار اندک است. روند رو به رشد آگاهی مردم بسیار مملوس است و با توجه به فضای رسانه ای و حاکمیت فضای اطلاع‌رسانی به صورت دقیق و مردمی خوش بین هستم که چنین اتفاقی دیگر تکرار نخواهد شد.»
پوپولیسم در هر انتخاباتی وجود دارد
با این اوصاف برخی از کارشناسان سیاسی بر این باورند که نگرانی و دغدغه‌هایی که مردم نسبت به معیشت خود و وضعیت رکود اقتصادی در تولید و اشتغال موجب خواهد شد که مردم گزینه عدم تمدید روند جریان اعتدال را مورد توجه قرار دهند. همین مسائل در زمان دولت اصلاحات نیز مطرح بود و مشکلات اقتصادی مردم را از آن جریان سیاسی روی گردان کرد.علی دورانی فعال سیاسی اصولگرا در گفتوگو با «ابتکار» در همین خصوص عنوان کرد: « اواخر دوران اصلاحات بود که من ظهور پدیده پوپولیست را پیش بینی کرده بودم و زمانی که با آقای احمدی نژاد روبرو شدیم، من با صراحت در خصوص اینکه احمدی نژاد نتیجه رویکرد دولت اصلاحات است، عنوان کردم. اما چیزی که باید به آن توجه کرد این است که برخی در ایران معتقد به چرخش قدرت هستند که هر چندوقت یک بار رخ می‌دهد و در واقع این تغییر قدرت را دلیل محکمی برای این اتفاق می‌دانند و این چرخش قدرت باعث می‌شود تا تلاش‌های گروه قبلی ازبین برود.» وی در ادامه افزود:« متاسفانه دولت دوازدهم و دولت های پیشین هیچ یک نتوانستند در رابطه با مشکل اصلی کشور که همواره همان مسائل اقتصادی است توفیق چندانی پیدا کنند و دولت‌های ما بدون حب و بغض سیاسی هیچ کدام به لحاظ اقتصادی نتوانستند حداقل‌ها را ایجاد کنند و مردم را چه در تورم چه در رکود و چه در ایجاد رفاه نسبی مردم را تامین کنند و از نگرانی مردم نسبت به وضعیت معیشت آنها بکاهند.» وی تصریح کرد: « این موضوع باعث می‌شود که هر دولتی که می‌خواهد بر سرکار بیاید سعی می‌کند که با شعارهای سیاسی رای بیاورند و پس از آن نوبت به مثال اقصادی می‌رسد و سعی می‌کنم با رویکری که برای مردم ملموس باشد توده ها را به سوی خود جذب کنند. وقتی که دولت‌های ما موفق نمی‌شوند در اقتصاد پیشرفتی داشته باشند طبیعتا مردم یک انتخاب مجددی صورت می‌دهند با این منطق که با این جناح نتوانستیم به حداقلهای اقتصادی برسیم و مشکلات اقتصادی منجر می شود که توده مردم روی به جناح دیگری بیاورند، این هشت سال هم بسیاری از مشکلات ایجاد شده فراموش می‌شود و ذائقه مردم نیز تغییر می‌کند.»
لازم به یادآوری است که صادق زیباکلام در بخشی از سخنرانی خود عنوان کرد که من از پوپولیسمی می‌ترسم که در سال ۱۴۰۰ ظهور کند و باز هم به مردم بگوید که حق شما را خورده‌اند. حالا یا آقای ضرغامی یا آقای رئیسی جای احمدی‌نژاد را می‌گیرد یا دیگری، اما سخت در اشتباه هستید اگر فکر کنید که لاریجانی جای احمدی‌نژاد را می‌گیرد. من می‌گویم نباید فضا را برای پوپولیسم آماده کرد.
