تنها امید بقای «برجام» کیست؟

به گزارش «انتخاب»؛ به اعتقاد نویسنده این مقاله ، جولیان بورگر ، درواقع هیچ یک از قسمت های سریال رفتارهای ترامپ به اندازه قسمتی که قرار است در 12 مه پخش شود پربیننده نخواهد بود. این روزی است که او باید فرمان ریاست جمهوری در مورد تحریم های علیه ایران امضا کند ، یا به یک توافق چند جانبه جدید در مورد آینده برنامه هسته ای ایران که در سال 2015 با متحدان اروپایی، انگلیس، فرانسه و آلمان، روسیه، چین و ایران رسیده و آن را تصویب کند و یا در نهایت این فرمان را نقض کند.با همه این ها ترامپ از پیش تهدید کرده که فرمان را امضا نخواهد کرد.

تنش این سریال درام دقیقا پس از مشخص شدن تصمیم او کاهش پیدا می کند.چرا که بزرگترین عدم قطعیت در حال حاضر این است که چگونه به سرعت پس از این موضوع درگیری های جدیدی در خاورمیانه ایجاد خواهد شد.

ترامپ بارها و بارها موضع خصمانه خود را نسبت به توافق هسته ای و برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) اعلام کرده است، وی حتی درخواست هایی غیرمستقیم برای اعمال تغییر در معامله داده است و در ماه گذشته دو مقام ارشد خود را برای تحقق اهدافش منصوب کرده است: مایک پومپئو به عنوان وزیر امور خارجه و جان بولتون برای مشاور امنیت ملی.هر دو این مقام ها از اهمیت زیادی برخوردار هستند تا این توافق را تحقیر کنند.بولتون یک حریف پنهانی است که با دیپلماسی چندگانه خود، برجام را نشانه ای از ضعف در برابر ایران می بیند.

بولتون در ماه اوت سال گذشته، زمانی که رئیس دفتر کاخ سفید، در تلاش بود تا تنش های کاخ سفید را برای حفظ معامله هسته ای کاهش دهد، گفت ؛ "ترامپ می تواند و باید آمریکا را از این معامله نفرت انگیز در اولین فرصت نجات دهد . در حال حاضر که بولتون داخل کاخ سفید شده . قادر است به راحتی صداهای افراد رده متوسطی مثل جان کلی را خاموش کرده و اجازه ندهد این صداها وارد دفتر بیضی کاخ سفید شوند .

کلسی داونپورت مدیرسیاستگذاری منع گسترش جنگ افزار هسته ای ایالات متحده نیز در این خصوص گفت : " من فکر می کنم ورود بولتون به کاخ سفید یک میخ دیگر بر تابوت معامله هسته ای ایران است"

طرفین اروپایی توافق هسته ای در تلاشند تا راه حلی برای اعتراضات ترامپ به برجام پیدا کنند . آنها به توافقی نسبی در این زمینه رسیده اند و تلاش دارد با اعمال برخی تغییرات در مفاد قرارداد و ایجاد یک توافق جدید با ایران تحریم هایی را در خصوص مسئله موشکی ایران اعمال کنند تا از تغییرات عمده و یا لغو برجام پیشگیری کنند.

کشورهای بریتانیا، فرانسه و آلمان معتقدند برجام قابل مذاکره مجدد نیست چرا که توافقی بین المللی است. اما ترامپ اصرار دارد که این توافق باید تغییر داده شده و یا برای همیشه از بین برود. یک دیپلمات‌ارشد اروپایی در این خصوص می گوید : " شرایط تقریبا نا امید کننده است . ترامپ می‌خواهد برجام را نابود کند. وعده های انتخاباتی دیگر او عملی شده واکنون نوبت به برجام رسیده، مذاکرات بین اروپا و آمریکا عملا به مذاکرات ناشنوایان مبدل شده است.

در بروکسل، سه کشور اروپایی امضا کننده توافق هسته ای ، تحریم های جدیدی را علیه اعضای سپاه پاسداران و دیگر نهادهای توسعه دهنده موشک های بالستیک ایران در جهت کاهش نقش آن ها در جنگ سوریه پیشنهاد کرده اند. هدف این کشورهای اروپایی کاهش تردید های ترامپ است . اما به اعتقاد رابرت مالی، یکی از اعضای پیشین وزارت خارجه آمریکا که در مذاکره نیز حضور داشته و در حال حاضر مدیر گروه بحران‌های بین‌المللی است " اروپایی‌ها باید از اقدامات مخاطره آمیز برجام که با هدف رضایت ترامپ انجام می شود اجتناب کنند .چرا که این ریسک وجود دارد که ار یک سو اروپایی‌ها نتوانند دولت ترامپ را راضی کنند و از سوی دیگر ایرانیان را نیز از خود دلزده کنند.

اواسط ماه مارس بری هوک نماینده ایالات متحده در مذاکرات بود . درست 2 روز پس از آنکه رئیس او، رکس تیلرسون، بدون هیچ پیش آگهی اخراج شد.

رییس جمهور آمریکا در خصوص این اخراج به خبرنگاران گفت که او با تیلرسون نگاهی مشترک در خصوص ایران نداشته اند ، چرا که تیلرسون بر خلاف پومپئو ، فکر می کرده که می تواند این قرارداد را نجات دهد . تا اواخر آوریل پومپو برای حضور رسمی در جلسات سنا دعوت نمی شود.

اما مقامات اروپایی می گویند که احساس می کردند تیلرسون مشتاق همکاری بیشتری با آنها بوده تا راه حل هایی را پیدا کند که از یک سو ترامپ را راضی کنند و از سوی دیگر ، از برجام نیز دفاع کنند . با این حال ترامپ تیلرسون را در شرایطی اخراج کرد که احساس می کرد وی قصد دارد رفتارهایش را تحت مدیریت و کنترل بگیرد .با سقوط تیلرسون، هوک در تلاش است تا به مدیریت رابطه با اروپایی ها بپردازد ،آن هم در فقدان رهبری و سیاست.

جلسه صبح در برلین با بحث در مورد اقدامات تکمیلی اروپایی ها برای مذاکره مورد بحث قرار گرفت.جلسه بعد از ظهر نیز با هدف "تثبیت" برجام تشکیل شد اما راه به جایی نبرد . زیرا مواضع اروپا در خصوص توافق چندان تغییر نکرد .

هوک در این خصوص به خبرنگاران گفت :" اول باید با اروپایی ها توافق داشته باشیم و اگر موفق نشدیم با اروپایی ها توافق کنیم به رئیس جمهور گزارش خواهیم داد" وی در بخشی دیگر از سخنانش گفت "اگر موفق به یک توافق شدیم ، پس از آن متن توافق به وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی و سپس به رییس جمهور ارایه خواهد شد و او تصمیم می گیرد که آیا می خواهد در این معامله باقی بماند یا تحریم ها را متوقف کند."

هر دو مقام رسمی این نمایش، یعنی پومپئو و بولتون، مخالف برجام هستند. آنها به احتمال زیاد هیچ یک از پیشنهادات اروپا را تایید نخواهند کرد . در این میان یکی از آخرین و بهترین فرصت ها برای نجات این معامله، دیدار دولت امانوئل مکرون با واشنگتن در روز 24 آوریل و سخنرانی وی در نشست مشترک کنگره صبح روز بعد خواهد بود.مقامات فرانسوی می گویند تلاش برای نجات برجام ،در دستور کار خواهد بود.

اما اگر این یازدهمین درخواست تجدید نظر نیز مورد قبول دولت ترامپ قرار نگیرد در کمال شگفتی باز هم یک راه نجات برای عبور برجام از جوخه اعدام وجود دارد . درواقع ترامپ می تواند به جای یک مرگ ناگهانی دردناک یک مرگ شیرین آهسته به برجام ارائه دهد . او می تواند تعلیق تحریم‌های ایران را امضا نکند و به وزارت خزانه‌داری بگوید کمان را عقب بکشد اما تیر را شلیک نکند.

حتی دولت ترامپ می تواند از طریق قطع نامه های سازمان ملل و حتی در مواجهه با مخالفت های دیگر اعضای دائم شورای امنیت، فشارهایی محکم و ناگهانی به ساختار معامله هسته ای وارد کند . اما هر گونه تغییری در این گزینه های ریاست جمهوری یک شکاف بزرگ بین اروپا و آمریکا ایجاد خواهد کرد. دیپلمات های اروپایی حاضر به پیش بینی کردن درباره "طرح" B " و یا آن چه در صورت نقض برجام باید انجام شود نیستند . آن ها ادعا می کنند تمام تمرکز خود را روی "طرح A" " قرار داده اند، یعنی تلاش برای متقاعد سازی ترامپ و پر کردن فاصله خود با کاخ سفید . پایتخت های اروپایی اصرار دارند که ایمان خود را به معامله ای که در سال 2015 در وین امضا کرده اند حفظ کنند.

یکی از گزینه های اروپایی ها در صورت لغو توافق ، شامل محافظت از شرکت های اروپایی از تحریم های ثانویه ( نه تنها ایران هدف قرار می گیرد ، بلکه هر کسی که با ایران کار می کند شامل تحریم می شود) است. چنین اقدامات مقابله ای برای بحران تحریم ها پیش از این در مورد کوبا پیشبینی شد ، اما هیچ وقت مورد استفاده قرار نگرفت.این اقدامات می توانند شامل استفاده از حساب های یورو برای تامین مالی معاملات ایران و دور زدن خزانه داری ایالات متحده باشند. 

داونپورت در این خصوص می گوید : "من فکر می کنم این مهم است که اتحادیه اروپا، روسیه و چین و دیگر کشورها نیز تلاش کنند تا این معامله را با هم نجات دهند." "عدم پشتیبانی از توافق هسته ای نه تنها بعدها موجب سرزنش موضع ایالات متحده خواهد شد ، بلکه ، نتایج خطرناکی را نشر خواهد داد . برای مثال احتمال توسعه سلاح های هسته ای . با این وجود، تردیدهایی جدی وجود دارد که هر کدام از این اقدامات تا چه حد می تواند بر رفتارهای تند ترامپ در قبال ایران اثر خنک کننده و تخفیفی داشته باشد و اساسا آیا شرکت های خارجی می توانند تصمیم بگیرند که در ایران تجارت و سرمایه گذاری کنند یا خیر .

انتظار می رود شرکت هایی مانند غول نفتی فرانسوی توتال پس از مشخص شدن موضع ترامپ در 12 می تصمیم خود را روشن کنند اما فروش گسترده هواپیماهای بوئینگ و ایرباس نیز به خطر افتاده است.

برنده بازی سرزنش

تهران، که تا کنون به محدودیت های غنی سازی اورانیوم و سایر فعالیت های هسته ای که در برجام تعبیه شده است، پایبند بوده ، زین پس با معضلی جدید مواجه خواهد شد که آیا این محدودیت ها برای دستیابی به توافق ارزش این همه افت و خیز را داشته است یا خیر . یک استاد مطالعات امنیتی در دانشگاه جورج تاون در این خصوص می گوید : "به نظر می رسد که تهران موضع خود را تغییر داده است. چند ماه پیش، دولتمردان می گفتند که حتی اگر ایالات متحده توافق را ترک کند علاقه مند به ادامه روند هستند اما به نظر می رسد اکنون به دلیل فشار از سوی تندروها و نارضایتی های عمومی مواضعشان تغییر کرده است . "

آوازه دشمنی ترامپ با توافق باعث شده بسیاری از سرمایه گذاران غربی و شرکای تجاری نیز به خودی خود جذب تعامل یا ایران نشوند.مقامات ایرانی هشدار داده اند که در صورت نقض توافقنامه ایالات متحده، تولید اورانیوم 20 درصد غنی شده را از سر می گیرند، که موجب بحران فوری خواهد شد. چرا که به لحاظ فنی، بیشترین مسیر استفاده از این سطح برای مواد اولیه سلاح های درجه بندی شده است.طباطبایی ادامه داد :" باید منتظر ماند تا نتیجه را دید. اما من بعید می دانم وقتی که ایران برنده بازی سرزنش شده است، با بالابردن ظرفیت غنی سازی وجهه خود را در جامعه بین الملل متزلزل کند.

حتی اگر ایران در واکنش های خود محتاط باشد، خطر یک چرخه تشدید کننده وجود دارد. هرگونه نقض در خصوص ایران می تواند سایر امضاکنندگان را وادار کند تا برجام را از بین ببرند .اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز همراستا با دولت ترامپ تلاش می کنند تا رویکرد متضاد بیشتری به دست آورند. گرچه کاخ سفید نیاز به مشوق ندارد و ترامپ ییش از این هشدار داده که " اگر کشتی های ایران به کشتی های دریایی ایالات متحده در خلیج فارس حمله کنند، من آنها را از آب بیرون می کشم".

بولتون، یکی از معماران تهاجم عراق، مدافع مداوم اقدام های نظامی است. او در سال 2015 یادداشتی به نیویورک تایمز داد که در آن راه حل متوقف کردن ایران را حمله و بمباران می دانست .جالب است که بولتون و ترامپ هرگز از نزدیک نجنگیده اند . هر دو ازجنگ ویتنام فرار کرده اند . یکی (ترامپ) به بهانه مشکل و بیماری در پا و دیگری (بولتون) به بهانه پیوستن به گارد ملی . بولتون بعدها در خاطراتش نوشت "من اعتراف می کنم که هیچ تمایل به مرگ در یک مزرعه برنج در آسیای جنوب شرقی نداشتم، بنابراین جنگ در ویتنام را از دست دادم."

جیمز ماتیس، وزیر دفاعی و دریادار اسبق که از مخالفان ایران است، اکنون تنها عضو صلح طلب دولت است که دیپلماسی را در برابر ایران و کره شمالی پیشنهاد می دهد. اگر ترامپ تهدید خود را در تاریخ ۱۲ می عملی کند، احتمالا این ژنرال بازنشسته که گاهی با لفظ سگ دیوانه خوانده می شود، تنها امید برای حفظ صلح در خاورمیانه باشد .