کمپین جدید سعودی علیه ایران
محور دوم و مهمی که در ارتباط با محور اول قرار دارد، مساله صلح اعراب و اسرائیل است. سعودی‌ها تلاش مضاعفی را در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی برای حل‌وفصل کردن این موضوع به منظور اعمال فشار بیشتر بر ایران به خرج داده‌اند تا دیگر بازیگران را متقاعد سازند که مشکل اول و اصلی اعراب نه اسرائیل، بلکه ایران است. در همین ارتباط رئیس پارلمان عربی گفته است که مهم‌ترین چالش منطقه خط‌مشی ایران است. جدا از این دو محور، بحران‌های سوریه، یمن و مبارزه با تروریسم در دستور کار این اجلاس قرار دارد. در همین خصوص، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه در نامه‌ای به نشست سران اتحادیه عرب، برای همکاری با این کشورها به منظور تامین امنیت منطقه‌ای اعلام آمادگی کرد. نشست سران عرب قرار بود ماه مارس گذشته برگزار شود، اما به‌دلیل تعارض آن با تاریخ برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری مصر به پانزدهم آوریل(۲۶ فروردین) موکول شد.
حاضران و غایبان
با وجود تلاش‌ها برای حل‌وفصل اختلافات قطر و عربستان، اما امیر قطر در این نشست حضور پیدا نکرده است. به‌جای امیر قطر، «سیف بن‌مقدم البوعینین» نماینده این کشور در اتحادیه عرب در این نشست شرکت خواهد کرد. «محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی» معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر هم در نشست وزیران خارجه اتحادیه عرب که روز پنج‌شنبه به منظور آماده‌سازی دستور کار اجلاس سران در ریاض برگزار شد، شرکت نداشت و به جای وی نماینده قطر در اتحادیه عرب شرکت کرد. خلیفه بن‌زائد آل‌نهیان، حاکم امارات و قابوس بن‌سعید، پادشاه عمان به‌دلیل بیماری در این اجلاس حضور ندارند. همچنین عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس‌جمهوری الجزایر نیز در این نشست حضور ندارد. اما روسای‌جمهور ۱۱ کشور از جمله مصر، سومالی، موریتانی، لبنان، سودان، عراق، تونس و جمهوری کومور در این نشست حضور دارند. همچنین عبدربه منصور‌هادی، رئیس‌جمهور مستعفی یمن، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و فائز السراج، رئیس شورای ریاستی دولت وفاق ملی لیبی، محمد بن راشد آل‌مکتوم، معاون حاکم امارات، فهد بن محمود آل‌سعید، معاون نخست‌وزیر عمان و عبدالقادر بن‌صالح، رئیس مجلس الامه الجزایر وارد پایگاه هوایی ملک عبدالعزیز در الظهران شدند. در مجموع از ۲۲ عضو اتحادیه عرب، ۱۷ کشور در سطح سران و پایین‌تر شرکت کرده‌اند. حضور سوریه از سال ۲۰۱۱ در نشست‌های اتحادیه عرب تعلیق شده است. در این نشست همچنین آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا، موسی فکی، رئیس کمیساریای اتحادیه آفریقا و نیز استفان دی‌میستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل به سوریه حضور داشتند.
۷ محور نشست
طبق اظهارات منابع دیپلماتیک، هفت مساله اصلی در راس برنامه‌های این نشست قرار دارد که از جمله آنها مساله فلسطین، تحولات سوریه، یمن و لیبی، مبارزه با تروریسم، اختلافات موجود میان کشورهای عربی و آن چیزی است که از آن به‌عنوان «دخالت‌های ایران در منطقه» یاد می‌شود. اتحادیه عرب پیش‌تر به‌صورت رسمی اعلام کرده بود که مساله بحران منطقه خلیجفارس در برنامه‌های این نشست قرار ندارد. این چهارمین نشست سران کشورهای عربی در عربستان محسوب می‌شود. دو نشست در سال‌های ۱۹۷۶ و ۲۰۰۷ در ریاض برگزار شده بود. همچنین یک نشست اقتصادی دیگر در سال ۲۰۱۳ در ریاض برگزار شد. به گفته کارشناسان، مساله سوریه به‌ویژه پس از حمله اخیر آمریکا و متحدانش به پایگاه‌هایی در سوریه در این نشست به‌صورت گسترده و نیز موضوع حمله ترکیه به خاک کشورهای عربی و عملیات در این کشورها مورد بررسی قرار می‌گیرد. موضع‌گیری‌ها نسبت به این حملات متفاوت است. عربستان از جمله کشورهایی بود که دمشق را مسوول این حملات دانست و مدعی است این حملات در پاسخ به استفاده دمشق از سلاح‌های شیمیایی علیه غیرنظامیان انجام شده است.
دو محور اصلی
فارغ از محورهای دیگری که برای نشست سران عرب اتخاذ شده است، اما آنچه مدنظر عربستان و برخی کشورهای منطقه است، دو موضوع مهم و اصلی یعنی ایران و صلح فلسطین است که در یک ارتباط معنادار قرار دارند.
ایران
اصلی‌ترین محور مدنظر عربستان‌سعودی در این نشست موضوع مقابله با ایران از طریق شکل‌دهی به یک اجماع عربی است. اجماعی که در خارج از اتحادیه عرب، یعنی در ارتباط با آمریکا، فرانسه، انگلیس و اسرائیل بر سر آن توافقاتی حاصل شده است. محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی در سفر طولانی خود به آمریکا، انگلیس، فرانسه و اسپانیا، عمده تلاش خود را مصروف به خطر حضور ایران و آنچه دخالت‌های تهران در منطقه خوانده می‌شود، اختصاص داد. او اواسط فروردین ماه در گفت‌وگو با نشریه آتلانتیک مدعی شد ایران بخشی از «مثلث شرارت» در منطقه است که قصد دارد بر آن حکمرانی کند. در واقع سعودی‌ها معتقدند که اتحادیه عرب باید از اختلافات موجود و مسائل حاشیه‌ای که از قضا خود سعودی‌ها در ایجاد آن نقش مهمی دارند، عبور کند و تمرکز خود را متوجه ایرانی کند که در این سال‌ها به‌دلیل بی‌مبالاتی اعراب، حضور خود را در منطقه افزایش داده است.
بن‌سلمان پیش‌تر در اظهاراتی همسو با این رویکرد گفته بود: «ما در تلاش هستیم تا اقدامات ایران در منطقه را خنثی کنیم. ما این را در آفریقا، آسیا، مالزی، سودان، عراق، یمن و لبنان انجام داده‌ایم. اعتقاد داریم اگر فشار بیاوریم، مشکلات به داخل ایران برمی‌گردد.» در همین ارتباط، پادشاه عربستان در بیست‌ونهمین نشست سران عرب ادعاهای بی‌اساسی علیه ایران مطرح کرد. ملک سلمان با بیان اینکه عربستان بر حفظ حاکمیت یمن و حل سیاسی بحران آن تاکید می‌کند، مدعی شد: «ادامه بحران بر عهده شبه‌نظامیان حوثی است که به ایران وابسته هستند. موشک‌های یمنی، ساخت ایران است و یمنی‌ها به مکه موشک شلیک کرده‌اند.» پادشاه عربستان همچنین گفت: «خواستار مقابله با رفتار ایران در منطقه هستیم.» همزمان، رئیس پارلمان عربی در اظهاراتی تازه و همسو مدعی شده که مهم‌ترین چالش منطقه خط‌مشی ایران است. «مشعل السلمی» با ادعای اینکه امنیت ملی عرب امروز با چالش بزرگی مواجه است، گفت: «ما خط‌مشی ایران را زیرنظر داشته و با آن مخالفت و مقابله می‌کنیم.»
صلح فلسطین
اما محور دوم که در ارتباط با محور اول قرار دارد و به بخش عمده‌ای از راهبرد عربستان سعودی در سطح منطقه تبدیل شده است، موضوع صلح اعراب با اسرائیل است. برخی منابع آگاه تاکید کردند مساله فلسطین در راس برنامه‌های این نشست خواهد بود و شرکت‌کنندگان بار دیگر بر صلح به‌عنوان تنها گزینه استراتژیک برای حل این اختلافات و طرح صلح عربی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصول تاکید کرده و بار دیگر مخالفت قطعی خود را با انتقال سفارت آمریکا به قدس اعلام خواهند کرد. محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی پیش‌تر و در گفت‌وگوهایی که با نشریات آمریکایی صورت داد، در پاسخ به این سوال که آیا اعتقاد دارد یهودیان بتوانند کشوری برای خود داشته باشند، گفت: «معتقدم که فلسطینیان و اسرائیلی‌ها حق داشتن سرزمین خود را دارند. اما باید یک توافق صلح داشته باشیم تا ضمن ارائه ثبات برای همگان، روابط نیز عادی‌سازی شود.»
او با بیان اینکه منافع مشترک زیادی با اسرائیل داریم و اگر صلحی برقرار شود، سود زیادی میان اسرائیل و کشورهای شورای همکاری خلیجفارس و کشورهایی مانند مصر و اردن ایجاد می‌شود، افزود: «ما البته نگرانی‌های دینی درباره سرنوشت مسجدالاقصی در قدس و درباره حقوق مردم فلسطین داریم. این معضلات ماست. ما هیچ مشکل دیگری با هیچ کسی (اسرائیلی‌ها) نداریم.» بن‌سلمان سپس در گفت‌وگو با نشریه تایم، ایران را دشمن مشترک ریاض و تل‌آویو توصیف کرده و گفت می‌توانند با رژیم صهیونیستی در زمینه‌های بسیاری همکاری داشته باشند. این دو دستور کار پیش‌روی سران عرب که از سوی عربستان سعودی مورد تاکید ویژه قرار گرفته است، به خوبی گویای برخی تحولات در حال وقوع است که چگونه موضوع دشمنی اعراب با اسرائیل به مساله‌ای حاشیه‌ای برای مقابله با ایران تبدیل می‌شود. اگرچه همچنان اختلافات میان دولت‌های عربی از یکسو و در ارتباط با اسرائیل از سوی دیگر مانعی در برابر عادی‌سازی این مساله و تبدیل شدن ایران به مشکل اصلی خواهد بود، اما تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در حال شرف، زنگ خطری است که باید با دقت بیشتر و اقدامات موثرتر در جهت خنثی‌سازی آن برآمد.
